Planeet Oceaan

ACHTERGROND - De oceanen zijn cruciaal voor het welzijn van de mens. Hoe kunnen we bedreigingen als overbevissing en vervuiling tegengaan?

Vanuit de ruimte is de aarde blauw. Twee derde van de aarde bestaat uit oceaan. In plaats van ‘planeet aarde’ zouden we ook kunnen spreken van ‘planeet oceaan’. De oceaan produceert 50% van al onze zuurstof en is alleen daarom al van levensbelang. Maar waarom is het zo moeilijk om koraalsterfte, verzuring, plastic soep of het leegvissen van de oceanen aan te pakken? De oceaan is een niemandsland dat grote schatten herbergt. Toch is het daarmee niet niemands probleem: het internationaal zeerecht en verdragen zijn wel degelijk bindend en er zijn goede voorbeelden van collectieve actie. Zo stellen Carel Drijver (hoofd programma Oceanen en Kusten van het WNF) en prof. dr. Alex Oude Elferink (Internationaal Recht, UU). Hoe kunnen we als burgers, consumenten, vanuit wetenschap en beleid bijdragen en welke nieuwe coalities zijn er nodig?

Mag ik zwemmen?

Carel Drijver hoorde ooit een oude visser vertellen dat die als jonge man de vissen bij wijze van spreken toestemming moest vragen te zwemmen. Vroeger waren er, zo stelde de visser, te veel vissen om even lekker je armen uit te slaan, nu moest hij uren varen voor voldoende vis in zijn netten. Drijver besefte hierdoor de urgentie om iets te doen voor oceanen en kustgebieden. Het belang van de oceanen voor het leven op aarde is duidelijk, het zorgt voor zuurstof en voedsel voor heel veel mensen. Daarbij is 90% van het zeeleven nog niet beschreven. Onder andere voor nieuwe medicijnen is hierop de hoop gevestigd: er komen nu al meer patenten uit de oceaan, dan uit het regenwoud.

Kraamkamers

Voor de visstand zijn vooral de kraamkamers van belang – de koraalgebieden die slechts 0.25% van het oceaanoppervlak beslaan, maar waarvan 25% van de vissen afhankelijk zijn. Het WNF richt zich met name op deze gebieden. Soms zijn oplossingen simpeler dan gedacht: duurzaam duiktoerisme helpt het koraal te beschermen, de duikers monitoren het koraal en houden illegale visserij op afstand. Of een gebogen haak, die werkt voor vis, maar waar jonge schildpadden niet aan blijven hangen.

Complex

Vaak is natuurbescherming wel complex: sociale en economische belangen wegen zwaar. In die zin noemt Drijver de oceaan een niemandsland. Voor elk aspect geldt een ander juridisch kader en er is geen regering die op al deze aspecten aan te spreken is. Het WNF wil nieuwe afspraken binnen de VN waar verschillende ministeries aan deel nemen, bijvoorbeeld van voedselvoorziening en natuurbeheer. Volgens Oude Elferink ontbreekt het echter niet aan wetgeving, maar aan politieke wil van staten om elkaar aan te spreken. Op een ander vlak hebben ze elkaar vaak weer nodig. Denk aan de handelsrelaties met China bijvoorbeeld. Wie offert die op voor een paar vissen?

Grondwet van de zee

Oude Elferink ziet in het huidige recht wel degelijk voldoende rechtsgrond om op te treden. Er is sinds 1982 een Zeerechtverdrag, een soort grondwet voor de oceanen. Die is niet ingevuld tot in detail, maar beschrijft wel de rechten en plichten van staten. De VS tekenden niet, maar daar geldt bijvoorbeeld weer het gewoonterecht. Andere verdragen, zoals het Biodiversiteitsverdrag uit 1992 verwijzen bijvoorbeeld weer naar het Zeerechtverdrag. Wat Oude Elferink adviseert, is om het bestaande recht te gebruiken en creatief te kijken welke handvatten dit al biedt. De publieke opinie en NGOs zijn dan belangrijk om de druk op overheden op te voeren om deze afspraken te handhaven. In feite is dit wat WNF ook doet. En iets waar we allemaal aan kunnen bijdragen.

Next generation solutions

Ondertussen werkt het WNF met andere natuurbeschermers en belanghebbenden zoals bedrijven en lokale vissers aan ‘ruimtelijke ordening op zee’. Via dergelijke multi-stakeholder initiatieven worden afspraken gemaakt om te komen tot bescherming van gebieden. Langdurige processen dus, maar wel met afspraken over sancties. Hebben we de tijd om die af te wachten? Drijver wil niets afdoen aan de urgentie, maar stelt dat de oceaan enorm veerkrachtig blijkt. Juist als je de kraamkamers beschermt, garandeer je herstel van de visstand.

Plastic soep

Dan hebben we het eigenlijk alleen nog maar gehad over visserij en overbevissing. Mijnbouw op de zeebodem, klimaatverandering, verzuring, zeespiegelstijging en koraalsterfte, de uitbreiding van havens, kunstmest en bestrijdingsmiddelen die in zee terechtkomen, zijn hele andere bedreigingen. Net als plastic tasjes en zogenaamde ‘microbeads’ die in tandpasta en scrubs zijn verwerkt en uiteindelijk in het weefsel van zeedieren terechtkomen.

Maar, zo merkt Oude Elferink op, de meeste van deze bedreigingen ontstaan op land en kunnen ook daar aangepakt worden. En je kunt zelf daarmee vandaag al beginnen. Download de viswijzer app of de lijst met producten die geen microbeads bevatten, of schrijf, praat of blog over de stand van de oceanen en draag zo bij aan bewustzijn en politieke druk op overheid en bedrijven. Is de oceaan verloren? Hopelijk niet, dankzij de enorme veerkracht van de natuur.

Bekijk de lezing Over de oceanen.

Via Studium Generale Utrecht