Grote hoeveelheden soja gaan de hele wereld over om mens en dier te voeden. Wereldwijd wordt meer dan 100 miljoen hectare land gebruikt voor sojateelt; een stuk land zo groot als Frankrijk, Duitsland, België en Nederland bij elkaar (Storymaps, via AnimalRights). Om nieuwe sojaplantages aan te leggen om nog meer soja te kunnen telen en daar geld aan te verdienen, worden natuurgebieden vernietigd. Deze ontbossing vindt met name plaats in Zuid-Amerika (WWF). Vegetariërs worden daarom nog weleens scheef aangekeken omdat hun sojaburger zou bijdragen aan ontbossing. Maar hoe dit dat nu echt? Het is tijd om de feiten erbij te halen en wel over het verband tussen sojateelt en ontbossing. Soja wordt door mensen gegeten in vele vormen, zoals tofu (plakken van gemalen sojabonen), tempeh (gemaakt van gefermenteerde sojabonen), sojaburgers, sojamelk of -drink (de zuivellobby vindt wat van de naam 'sojamelk') en andere zuivelvervangers, edamame-boontjes, soja-olie, sojasaus (van gefermenteerde soja), miso (een Japanse gefermenteerde sojabonenpasta) en meer Aziatische smaakmakers. En dan vergeet ik vast nog wel wat. Soja voor mensen en voor dieren Voor wie denkt dat vegetariërs hier de grote schuldigen zijn wat ontbossing voor soja betreft, heb ik nieuws: slechts 6% van de soja die wereldwijd wordt geteeld, wordt direct door mensen gegeten in de vorm van bijv. tofu, sojamelk of een sojaburger. Daar tegenover staat dat zo'n 75% van de wereldwijde sojaproductie wordt gebruikt als veevoer. "75% van de wereldwijde sojaproductie wordt aan dieren gevoerd ten behoeve van de productie van vlees, zuivel en eieren." Deze dieren eten niet de bovengenoemde producten zoals burgers en zuivelvervangers, maar veevoer met sojameel ofwel sojaschroot. Soja wordt gevoerd aan kippen, varkens, kalveren en melkvee. De dieren waarvan het vlees, de zuivel en de eieren worden verkocht en opgegeten, hebben dus eerst soja gegeten. Op deze (indirecte) manier eten Europeanen gemiddeld ruim 60 kg soja per jaar (WWF). Het WWF noemt dit 'onzichtbare soja' die verscholen zit in ons voedsel, zie deze interactieve pagina voor voorbeelden van voedingsproducten en hoeveel soja is gebruikt bij de productie ervan. Voor de productie van 100 gram kaas wordt bijvoorbeeld 24 gram soja aan de koe gevoerd. Voor 100 gram kipfilet is zelfs 96 gram soja aan de kip gevoerd. En dit is nog enkel de soja; daarnaast krijgen de dieren ook ander voer. Soja voor menselijke consumptie is grotendeels ontbossingsvrij De grootste mythe over soja is dan ook dat je met het eten van sojaproducten direct bijdraagt aan ontbossing. Niet alleen is het direct eten van plantaardige producten vele malen efficiënter dan eerst plantaardig voedsel aan dieren voeren om daarna hun producten te consumeren (o.a. qua hoeveelheid land en water die nodig is voor de productie), de oorsprong van de soja is ook verschillend. De soja die wordt gebruikt voor vlees- en zuivelvervangers komt grotendeels uit landen in Europa, China en Canada. Deze soja wordt duurzamer verbouwd en er wordt geen natuur voor vernietigd, schrijft WWF. Zo haalt sojaproduct-maker Alpro (voorheen Alpro Soya) haar sojabonen rechtstreeks van vooral Franse boerderijen, van boeren waar ze direct contact mee hebben. Alpro koopt geen bonen op de open markt; hun bonen zijn van de oogst tot aan het eindproduct traceerbaar. Het grootste deel van Alpro's soja komt uit Europa, de rest per boot uit Canada. Er is geen bos voor gekapt, en de soja is ProTerra-gecertificeerd. (Alpro) Ook Alpro's dochterbedrijf Provamel en biologische producenten Taifun en Redwood Foods claimen enkel verantwoorde soja te gebruiken, voornamelijk uit Europa (ProVeg). De Vegetarische Slager zegt soja te gebruiken die niet genetisch gemodificeerd is, 'dit is de beste garantie dat de soja ook afkomstig is uit de niet grootschalige teelt waar dus geen bossen voor gekapt worden.' Ook zeggen ze dat de soja komt 'uit kleinschalige teelt (Europa, Zuid-Amerika buiten de Amazone, midwesten van de VS, Canada en delen van Azië)' (Belgische website) en 'de overgrote meerderheid is afkomstig uit gebieden met weinig ontbossing, zoals China en de Verenigde Staten' (Nederlandse website). Helaas zijn bij het schrijven van dit artikel geen hardere cijfers of garanties gevonden die gelden voor alle soja voor menselijke consumptie. Misschien is het op dit moment niet mogelijk om zeker te weten dat 100% van de soja voor menselijke consumptie in Europese schappen ontbossingsvrij is. Genetische modificatie, biologische teelt en ontbossing Hoewel eerder geen genetisch gemodificeerd (GMO) voedsel voor menselijke consumptie was toegestaan in de Europese Unie, geldt vanaf 2020 dat 'een nieuwe generatie GMO-soja' van Monsanto uit de VS is toegestaan als ingrediënt voor veevoer en producten voor menselijke consumptie (Nieuwe Oogst). Dit zegt niet direct iets over de ontbossing die heeft plaatsgevonden voor de productie. Milieu Centraal legt uit: 'Biologisch geteelde soja is niet genetisch gemodificeerd (GMO) en er wordt geen gebruik gemaakt van synthetische bestrijdingsmiddelen en kunstmest. Maar het keurmerk stelt geen eisen aan ontbossing.' Ook noemt Milieu Centraal keurmerken voor duurzaam geteelde soja, waaronder Round Table Responsible Soy (RTRS) en Pro Terra, en ook de soy sourcing guideline (SSG). Voor soja met een GMO-vrij certificaat geldt dat deze niet genetisch gemodificeerd is, maar dat dit niet betekent dat de soja duurzaam is geteeld. De hierboven genoemde redenatie van De Vegetarische Slager lijkt redelijk: dat door GMO-vrije soja uit niet grootschalige teelt te gebruiken voornamelijk uit gebieden met weinig ontbossing, de kans klein maakt dat recent ontbossing heeft plaatsgevonden voor de teelt. Een echte garantie hiervoor is echter niet (snel) gevonden op internet. Het zou kunnen dat dit er wel is, of dat De Vegetarische Slager of andere producenten inderdaad kunnen garanderen dat voor hun soja geen ontbossing heeft plaatsgevonden. Nedersoja Middels Green Deals wordt gewerkt aan het optimaliseren en verhogen van de productie van eiwitrijke gewassen in Nederland. Zo liep de Green Deal Soja van 2016-2019. Daaruit bleek dat een lange-termijn inzet op veredeling en rasselectie nodig is voor sojaproductie in Nederland, vanwege grote verschillen in opbrengsten over de jaren en regio's. Nu loopt de Green Deal Eiwitrijke Gewassen met de focus op directe humane consumptie. (RVO, p.4) Voor soja-veevoer worden wél bossen gekapt Deze soja die wordt gebruikt als veevoer komt vooral uit Zuid-Amerika, waar op grote schaal wordt ontbost om ruimte te maken voor het verbouwen van meer en meer soja. Milieudefensie ontdekte in 2021 dat de 3 grootste veevoerbedrijven soja afnemen van Bunge, 1 van de grootste soja-importeurs in Europa. Bunge wordt in verband gebracht met bijna 60.000 hectare ontbossing in de Cerrado-savanne in Brazilië. Bunge is daar één van de grootste handelaars. (Milieudefensie) Ook bericht Milieudefensie in 2021 dat soja bovenaan de lijst van 'ontbossingsgrondstoffen' van de EU staat; dat Nederland van alle landen in de EU de meeste soja importeert; en dat in 2019 44% van de door Nederland geïmporteerde soja uit Brazilië kwam. 'Meer dan de helft van de natuur in de Cerrado is al verloren gegaan door de aanleg van nieuwe landbouwgrond', bericht WWF. Zembla maakte een uitzending genaamd 'Bord vol ontbossing' (2021) waarin zij 'de sojaroute' laten zien. Zie hieronder de kortere samenvatting in ca. 14 minuten. https://www.youtube.com/watch?v=tqEWZpB1Z6M&ab_channel=Zembla Vrijwillige certificering heeft nog niet gewerkt om ontbossing tegen te gaan. WWF schrijft dat hoewel 'ongeveer 60% van de soja die in Nederland als veevoer wordt gebruik, is afgedekt met het RTRS-keurmerk' (Round Table Responsible Soy), 'dat het RTRS-keurmerk nog vooral een papieren werkelijkheid is' (WWF, feit/fabel 3). Ook dit is te zien in de Zembla-uitzending: Nederlandse inkopers betalen een meerprijs voor het RTRS-keurmerk, maar in de praktijk wordt de 'duurzamere' soja gemengd met andere soja, waardoor de herkomst niet te herleiden is. Op deze manier ontvangen Nederlandse inkopers net zo goed soja waarvoor recent is ontbost. Inmiddels werken AgriFirm en FrieslandCampina aan het scheiden van de sojastromen zodat kan worden gegarandeerd dat de soja die in Nederland wordt ontvangen daadwerkelijk geteeld is volgens de RTRS-eisen. Dat leidde in 2022 tot de eerste 100% ontbossingsvrije soja voor veevoer, aldus Agrifirm. Omdat certificering tekortschiet (zie bijv. deze publicatie van Milieudefensie, in het Engels), pleiten partijen als WWF en Milieudefensie al jaren voor Europese wetgeving om ontbossing ten behoeve van o.a. sojateelt tegen te gaan. Europese Ontbossingswet: op weg naar ontbossingsvrije soja In december 2023 is de Europese EU-Ontbossingswet, de Regulation on Deforestation-free products (EUDR), aangenomen. Deze maakt het illegaal om producten in de EU te importeren waarvoor recent bos is verdwenen. 'De EUDR geldt voor grondstoffen die worden gezien als voornaamste veroorzakers van ontbossing en aantasting van bos', aldus de NVWA. Dit betreft producten die afkomstig zijn van vee, hout, cacao, soja, palmolie, koffie, en bepaalde afgeleide producten daarvan zoals leer, chocolade en meubels. Voor deze producten geldt dat als ze uit een gebied komen dat na 30 december 2020 is ontbost, deze niet op de EU-markt gebracht mogen worden of vanuit de EU mogen worden geëxporteerd, schrijft de NVWA. Tot voor kort werd nog geprobeerd de wet af te zwakken, maar dat is niet doorgegaan (NOS). Wel is de ingangsdatum een jaar uitgesteld; waar de wet eerder in werking zou treden per 30 december 2024, is dat nu 30 december 2025. Het jaar uitstel geeft partijen meer tijd om zich volledig voor te bereiden op hun zorgvuldigheidsverplichtingen. (Raad van de EU en Europese Raad.) Handelaren zullen moeten gaan aantonen dat voor hun producten geen bossen zijn gekapt na 2020. Dan zal ook moeten gaan blijken of de stappen van Agrifirm en FrieslandCampina zetten voldoende bewijs leveren. Afgelopen september was al op Sargasso te lezen dat de EUDR gevolgen gaat hebben voor de koffie-branche, in Goed nieuws: je koffie wordt duurder! NB, in dit artikel werd nog uitgegaan van ingang van de wet in december 2024. De koffieketen zal wel opgelucht zijn dat de ingangsdatum van de wet is uitgesteld. Als je tegen ontbossing bent Als je tegen ontbossing bent, doe je er goed aan om het gebruik van dierlijke producten te vermijden, omdat de dieren waarschijnlijk zijn gevoerd met soja waarvoor bossen zijn gekapt en omdat voor dierlijke producten sowieso meer land nodig is. Soja voor menselijke productie komt vaker uit Europa en andere ontbossingsvrije gebieden, terwijl soja voor veevoer vaak uit bijvoorbeeld Zuid-Amerika komt waar veel ontbossing plaatsvindt. Bij het schrijven van dit artikel zijn helaas geen harde cijfers gevonden over de afkomst van alle soja voor menselijke consumptie, dus kan niet worden geconcludeerd dat deze soja volledig ontbossingsvrij is. Keurmerken (zoals RTRS) lijken dusver niet goed genoeg te werken om ontbossing in o.a. Zuid-Amerika tegen te gaan. Hoe dan ook, voor een plantaardig dieet is sowieso minder landbouwgrond nodig dan voor een dieet met veel dierlijke producten, dus als we allemaal meer plantaardig gaan eten, hoeven er geen bossen meer gekapt te worden voor de sojaproductie. De Europese Ontbossingswet zal een heleboel teweeg gaan brengen, omdat de implementatie en heleboel (uitzoek- en papier)werk zal vragen van producenten en handelaren. Of dit de ontbossingsproblemen in één klap gaat oplossen, daar krijgen we later pas uitsluitsel over. Het zal wel meer duidelijkheid (moeten) geven over waar alle in Europa gebruikte soja precies vandaan komt. Dit geldt voor zowel de soja die wordt gebruikt als veevoer als voor de soja voor menselijke consumptie. Ik kijk uit naar meer duidelijkheid en transparantie en ik wens soja-producenten en handelaren veel succes met implementatie van de nieuwe regelgeving. Bij het schrijven van dit artikel is gezocht naar de meest relevante en betrouwbare bronnen, maar omdat het een complex onderwerp is, kan ik als schrijver niet garanderen dat ik alle relevante beschikbare informatie heb gezien en opgenomen in het artikel. Mochten lezers aanvullende bronnen of informatie hebben, dan hoor ik dat graag. Bij voorbaat dank.
De Analogues was een Beatle-Tribute band die tot een week geleden klassieke Beatle-platen live ten gehoor bracht.
Afgelopen zaterdag stonden ze voor het laatst in de Ziggo Dome. Het eind van een tijdperk. Of wordt het een nieuw begin?
Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.
Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.
COLUMN - De dominantie van het westerse wereldbeeld lijkt af te nemen. De oorlogen in Israël en Oekraïne worden niet overal volgens het geijkte westerse patroon beoordeeld. Maar dat dringt hier nog maar langzaam door. Ongeloof en verontwaardiging overheersen de reacties als er elders in de wereld geluiden te horen zijn die niet aansluiten bij wat in het ‘vrije westen’ wordt gehoord.
Zo kreeg VN secretaris Guterres de wind van voren toen hij in Moskou op een conferentie van BRICS landen verscheen en daar ook een gesprek had met Poetin. Israël krijgt elders aanmerkelijk minder steun dan in Europa en de VS. De genocide die plaatsvindt in Gaza werd bij het Internationaal Gerechtshof aangekaart door Zuid-Afrika, niet door westerse landen zoals Nederland die zich altijd hard hebben gemaakt voor mensenrechten.
In grote delen van de wereld is het initiatief van Zuid-Afrika toegejuicht. Maar in Europa en in de VS worden pro-Palestijnse stemmen veroordeeld, gecanceld en met pek overgoten. Poetin is fout en iedereen die met Poetin praat is dus ook fout. Israël is goed, verdient onze steun en er valt daarom niet te praten over sancties of boycots. In Duitsland, een leidende natie in de EU, is het lot van Israël als ‘staatsraison’ onvoorwaardelijk verbonden aan dat van de Bondsrepubliek. De holocaust lijkt een veroordeling van een nieuwe genocide te verhinderen.
2025: een nieuw jaar, een nieuwe toekomst. We gaan het meemaken….
Wij wel, maar niet:
Die kinderen, die jongeren, die jeugd is een toekomst ontnomen. Ze kregen niet de kans ook maar enig idee te vormen van wat een gelukkig 2025 zou kunnen zijn.
Nederland vergrijst, de wereld vergrijst. Alleen al om zelfzuchtige redenen zouden we veel zuiniger moeten zijn op alle kinderen. Want zij zijn later de handen aan onze bedden, de juffen en meesters voor de klassen en in de kinderopvang, de mensen die in winkels, kantoren, fabrieken ons hun diensten aanbieden.
De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.
Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.
Wie had dat gedacht, dat Johnny Cash op z’n 64e een cover van Soundgarden zou opnemen. Hij geeft er wel z’n eigen country-draai aan, maar dat maakt het enkel fraaier.
ANALYSE - Aankomende januari zullen we ongetwijfeld weer horen voor hoeveel miljoenen er schade is aangericht en hoeveel mensen er gewond zijn geraakt tijdens deze vuurwerkperiode. Oogartsen en hulpverleners zullen opnieuw hun bezwaren uiten tegen de verkrijgbaarheid van consumentenvuurwerk. Huisdiereigenaren plaatsen berichten op Facebook over hun bange honden, katten en paarden. Elk jaar opnieuw.
Maar hoe erg is het nou werkelijk en wat heeft Nederland er voor over om deze traditie voort te zetten?
De hoeveelheid schade wisselt nogal. Volgens het Verbond van Verzekeraars lag voor de coronapandemie de jaarlijkse particuliere schade zo tussen de 10 en 15 miljoen euro, met uitschieters tot wel 20 miljoen. Afgelopen jaarwisseling is die op 8 miljoen uitgekomen, het betreft vooral schade aan woningen en auto’s. Volgens het Verbond hebben de vuurwerkverboden en vuurwerkvrije zones een positief effect op de schade. Ook slecht weer ‘helpt’. Verder verspreiden de verzekeraars tips om zelf één en ander te doen. Overigens wordt vuurwerkschade aan je auto vaak niet vergoed.
Daar komt de schade aan gemeentelijke eigendommen natuurlijk nog bovenop: kapotte vuilnisbakken, verkeersborden, rioolputten en wat al niet meer. Terwijl de gemeente Baarn voor 2022-2023 een schadepost had van 400 euro, werd er maar liefst 122.000 euro schade veroorzaakt in Utrecht. Als we het schadebedrag van de 10 grootste steden optellen, komen we makkelijk boven de miljoen euro [1]. De overige 332 gemeenten tikken natuurlijk ook aardig aan: vele kleintjes maken groot. En het geld dat besteed wordt aan het voorkomen van schade komt daar nog bovenop.
een gastbijdrage van Valentijn Wösten (*), eerder verschenen op zijn website.
Met de Raad van State uitspraak in de zaak Rendac van 18 december komen een aantal belangrijke lijntjes bij elkaar met als uitkomst dat het juridisch fundament voor stikstofvergunningverlening weer ingrijpend overhoop ligt. Latente ruimte, positieve weigeringen, interne saldering en de referentiesituatie zijn juridisch van kleur verschoten. En we hebben er nog weer een nieuwe stapel illegale bedrijven bij, waarvoor de minister verantwoordelijk zal moeten gaan nemen. Wiersma zal 18 december met zware hoofdpijn en diepe spijt de deur van het ministerie van Natuur en Landbouw achter zich hebben dicht getrokken.
Hoofdpijn omdat de consequenties van de Rendac uitspraak groot zijn, en de noodzaak van knopen doorhakken zo mogelijk nog dringender en dwingender. Diepe spijt omdat ze het werk van haar voorganger Van der Wal zonder nadenken overboord heeft gegooid en nu met lege handen staat. Het is klaar met de boerenfabeltjes, de realiteit dringt zich genadeloos op.
Met de Rendac-uitspraak heeft het zogeheten intern salderen een gewijzigde juridische betekenis gekregen. Gevolg is vrijwel zeker dat de verleende stikstofnatuurvergunning voor Schiphol zal sneuvelen bij de rechter aangezien dat besluit mede is gebaseerd op interne saldering. De meeste vergunningbesluiten die zijn verleend als positieve weigeringen en waarbij beroep is aangetekend zullen geen stand houden. De projecten die zijn gestart op basis van een positieve weigering c.q. spookvergunning zijn allemaal illegaal gestart. Het vergunningbeleid ligt weer grotendeels overhoop.
Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.
Een tijdje terug kwam ik dit liedje tegen in parodievorm: het leent zich namelijk nogal voor foute ‘vertalingen’. Maar in China is het sinds het werd uitgebracht in 2009 enorm populair.
De folkzanger Chuan Zi (met die baard) is dat eveneens, omdat hij zingt over het soort dingen die gewone mensen bezighouden. Dat heeft ‘m eens acht jaar cel gekost, maar dat schijnt er nou eenmaal bij te horen in China.
Voor het Daft Punk-album Random Access Memories (2013) verhaalde de legendarische muziekproducent Giorgio Moroder hoe hij als broekie begon aan zijn muziekcarrièrre.
Hier herhaalt ‘ie dat foefje nog eens met voltallig orkest.
Gitarist Guthrie Govan kan zijn gitaar laten janken als geen ander. Hij speelde onder andere met bands als Asia. Hier met Stephen Wilson van Porcupine Tree.
