Recent verscheen er opnieuw een studie waarin een duidelijk verband werd gevonden tussen de aanwezigheid van neonicotinoïden (bestrijdingsmiddelen) en de sterfte van bijenkolonies (CCD).
Het tijdelijke verbod binnen de EU voor het gebruik van neonicotinoïden kan dan ook maar beter permanent gemaakt worden.
ACHTERGROND - De oceanen zijn cruciaal voor het welzijn van de mens. Hoe kunnen we bedreigingen als overbevissing en vervuiling tegengaan?
Vanuit de ruimte is de aarde blauw. Twee derde van de aarde bestaat uit oceaan. In plaats van ‘planeet aarde’ zouden we ook kunnen spreken van ‘planeet oceaan’. De oceaan produceert 50% van al onze zuurstof en is alleen daarom al van levensbelang. Maar waarom is het zo moeilijk om koraalsterfte, verzuring, plastic soep of het leegvissen van de oceanen aan te pakken? De oceaan is een niemandsland dat grote schatten herbergt. Toch is het daarmee niet niemands probleem: het internationaal zeerecht en verdragen zijn wel degelijk bindend en er zijn goede voorbeelden van collectieve actie. Zo stellen Carel Drijver (hoofd programma Oceanen en Kusten van het WNF) en prof. dr. Alex Oude Elferink (Internationaal Recht, UU). Hoe kunnen we als burgers, consumenten, vanuit wetenschap en beleid bijdragen en welke nieuwe coalities zijn er nodig?
Mag ik zwemmen?
Carel Drijver hoorde ooit een oude visser vertellen dat die als jonge man de vissen bij wijze van spreken toestemming moest vragen te zwemmen. Vroeger waren er, zo stelde de visser, te veel vissen om even lekker je armen uit te slaan, nu moest hij uren varen voor voldoende vis in zijn netten. Drijver besefte hierdoor de urgentie om iets te doen voor oceanen en kustgebieden. Het belang van de oceanen voor het leven op aarde is duidelijk, het zorgt voor zuurstof en voedsel voor heel veel mensen. Daarbij is 90% van het zeeleven nog niet beschreven. Onder andere voor nieuwe medicijnen is hierop de hoop gevestigd: er komen nu al meer patenten uit de oceaan, dan uit het regenwoud.
ACHTERGROND - In Nederland zijn medicijnresten in het grondwater gevonden. Dat zei Lieve Declercq, voorzitter van de directie van waterbedrijf Vitens, eind januari tijdens een hoorzitting over geneesmiddelen en waterkwaliteit in de Tweede Kamer. Tweederde van de Nederlandse gezinnen gebruikt drinkwater dat uit de grond komt. Op dit moment zijn de installaties die het grondwater zuiveren niet voldoende ingericht om de medicijnresten eruit te halen. Ofschoon medicijnresten op dit moment niet een acuut gevaar voor de mens vormen, roepen verschillende partijen op tot maatregelen om mogelijk schadelijke effecten op lange termijn voor te zijn.
Om medicijnresten uit grondwater te verwijderen is volgens Vitens aanpassing van de installaties noodzakelijk. Dat zal een forse kostenstijging betekenen. Een woordvoerder van het bedrijf laat weten dat de consument uiteindelijk voor de kosten zal opdraaien indien het probleem vooruit wordt geschoven. De klant zal dit volgens hem merken door een forse verhoging van de waterrekening. Tweede Kamerlid Carla Dik- Faber (ChristenUnie) initieerde de hoorzitting. ‘Ik ben erg geschrokken van het feit dat er ook medicijnresten in het grondwater gevonden zijn. Het maakt mij duidelijk dat we als overheid nú moeten ingrijpen.’
Lange termijn
Het probleem van de medicinale vervuiling is met dit nieuwe wapenfeit letterlijk én figuurlijk op een dieper niveau gekomen.Vervuild grondwater (en daarmee drinkwater) heeft gevolgen voor de mens. Het gaat weliswaar om lage concentraties die de volksgezondheid niet direct lijken te schaden, maar we kunnen niet weten welke gevolgen dat op de lange termijn heeft. De Rijksdienst voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) sprak al in 1999 over chronische gevolgen die het voor de mens verwacht. ‘Potentiële humane risico’s zijn: ontwikkeling van allergische, genotoxiciteit en de overdracht van resistentiegenen,’ staat er in het rapport. Sindsdien is het medicijngebruik in Nederland alsmaar gestegen. Met de vergrijzing en de daaruit voortvloeiende verdere stijging van het medicijngebruik, zal de watervervuiling alleen maar verder toenemen. En daarmee de noodzaak om het water beter te reinigen.
COLUMN - 35 gemeenten tekenden vorige week een manifest gericht aan minister Ivo Opstelten van Justitie, waarin ze pleiten voor de landelijke invoering van een gecertificeerde en gereguleerde wietteelt. Volgens de gemeenten leidt de illegale teelt tot veel overlast, zoals een groot aantal binnenhuisbranden, geweld rond illegale bevoorrading, een verstopping van het justitiesysteem en het grootschalige aftappen van elektriciteit. Bovendien is de kwaliteit van illegaal geteelde wiet niet te reguleren en kan de gezondheid van gebruikers leiden onder resten van bestrijdingsmiddelen en te hoge percentages THC.
Opstelten’s antwoord was een krachtig “nee”, waarvoor hij twee argumenten aandraagt. Het eerste is dat veel wietproductie bestemd is voor de export, en die productie dus niet verdwijnt met een binnenlandse regulering. De gemeenten wijzen erop dat de regering het percentage van de wietteelt dat is bestemd voor export sterk overschat. Bovendien is dit argument geen reden om tenminste de binnenlandse productie niet te reguleren om de problemen rondom illegale bevoorrading en volksgezondheid te verminderen.
Opstelten’s tweede argument is dat een regulering van de wietteelt internationale verdragen schendt. Dit argument is al sinds jaar en dag de belangrijkste reden voor het schizofrene Nederlands drugsbeleid waarin gebruik en verkoop zijn toegestaan, maar de productie is verboden. Het verdrag in kwestie is het Enkelvoudig Verdrag over Narcotische Middelen dat in 1961 werd aangenomen door de Verenigde Naties. Daarin is cannabis geplaatst in categorie IV, de strengste en meest beperkende categorie, bedoeld voor drugs die ‘bijzonder vatbaar zijn voor misbruik en negatieve effecten,’ waartegenover ‘geen substantiële therapeutische voordelen staan.’
COLUMN - De bladblazer is niet meer weg te denken uit het Nederlandse landschap. En dat is jammer.
De marketinggoeroe die het voor elkaar gekregen heeft een herriemakende en energieslurpende machine aan de man te brengen terwijl het oorspronkelijke alternatief, de bezem en hark, vele malen beter werken, verdient een gouden paarse broek.
Te werk gestelde werkelozen en pensionado’s maken het leven van menig thuiswerker en zzp-er een maand lang onmogelijk. Ook de halve vogelpopulatie is inmiddels vroegtijdig richting Afrika afgereisd.
Waarom is het nodig om blaadjes te verplaatsen met veel geweld terwijl de wind dat ook al doet? Waarom moeten al die blaadjes weg? Snappen mensen dan werkelijk zo weinig van tuinieren dat ze niet inzien dat blaadjes een nuttige functie hebben. Dat ze het volgend voorjaar geen mest nodig hebben en minder onkruidbestrijdingsmiddelen als ze ze gewoon laten liggen? Denkt de gemeente nou echt dat het haar burgers een dienst bewijst als ze alle blaadjes van straat naar straat verplaatsen waarbij ze iedere conversatie gedurende uren onmogelijk maken?
En heeft die verlengstukbehoevende man (ja, bijna altijd man) nou echt niet in de gaten dat met een uur bladblazen twee weken besparing van al zijn mooie energiezuinige lampen in het huis teniet gedaan zijn?
ANALYSE - Deze zomer zijn de onderhandelingen begonnen tussen de EU en de VS over een Trans-Atlantisch vrijhandels- en investeringsakkoord (Transatlantic Trade and Investment Partnership: TTIP). De start van de onderhandelingen werd zowel in de VS als in de EU met breed gejuich ontvangen. Een dergelijk akkoord tussen de twee grootste handelsblokken ter wereld wordt in deze tijden van crisis gezien als een welkome economische stimulans. Maar de voorspellingen omtrent de omvang van de baten zijn niet alleen onzeker, maar gaan ook voorbij aan reële risico’s voor burger en consument in Noord en Zuid, waarschuwt onderzoeker Roeline Knottnerus van SOMO en het Transnational Institute.
De extra concurrentie zal leiden tot economische herstructurering die aanvankelijk kan leiden tot een verlies aan werkgelegenheid. Zeker op korte en middellange termijn kunnen de sociale kosten significant zijn. Bovendien zal meer concurrentie de kloof tussen de kern en de periferie in Europa verder vergroten. De exportbelangen van de VS liggen immers vooral in die sectoren waarin de Europese periferie defensieve belangen heeft, zoals de landbouw.
Daarnaast biedt op belangrijke terreinen de Amerikaanse wet- en regelgeving beduidend minder bescherming dan de Europese. De voorgenomen harmonisering van regelgeving betekent dat het Europese niveau van consumentenbescherming sterk in zal boeten, bijvoorbeeld op het gebied van marktoegang voor genetisch gemodificeerde organismen, hormoonvlees en met chloor ontsmette kip.
NIEUWS - Een studie naar het effect van gebruik van genetisch gemodificeerde planten bij de voedselproductie in de VS laat zien dat het niet meer productie oplevert, niet tot reductie van gebruik van bestrijdingsmiddelen leidt en de biodiversiteit omlaag brengt.
In de discussie over de inzet van genetische modificatie van gewassen schermen de voorstanders met het profijt, de hogere productie en resistentie tegen ziektes en ongedierte, die het zou brengen. De tegenstanders wijzen vooral op de mogelijke gevaren voor de gezondheid en onbedoelde kruisbestuiving. Vooral het argument van hogere productie is een belangrijke in de uitdaging de wereldbevolking tijdens de gestage groei te blijven voeden.
Deze maand verscheen er echter een rapport in het International Journal of Agricultural Sustainability waarin de benoemde voordelen van genetische modificatie bij voedselgewassen onderuit gehaald worden. In de praktijk blijken deze niet voor te komen. Sterker nog, de biodiversiteit daalt als indirect gevolg van de brede inzet van genetisch gemodificeerde rassen in de landbouw in de VS.
Meest opvallende uit het rapport is de conclusie dat het gebruik van bestrijdingsmiddelen in Europa (met name Frankrijk, Duitsland en Zwitserland) sneller daalt dan in de Verenigde Staten. En in deze Europese landen houden ze genetische modificatie nog steeds tegen.
OPINIE - Met de wietpas en de coffeeshopsoap in Maastricht in het achterhoofd, heeft gastschrijver Provo een revolutionair idee voor softdrugs: vooral niet legaliseren! Dat is beter voor iedereen.
Drugs zijn volgens de gangbare mening een probleem. Niemand durft in deze tijd op te staan om te verkondigen dat drugs gewoon lekker zijn en dat sommige drugs zelfs zo lekker zijn, dat sommige mensen de mogelijkheid dat je door het gebruik ervan wat korter leeft, maar op de koop toe nemen. En dat dit een beslissing is die elke burger in staat geacht moet worden om gewoon zelf te nemen. Stel je voor!
Het is dan ook niet de bedoeling om deze volkswijsheid ter discussie te stellen. Integendeel, laten we er van uitgaan dat het gebruik van drugs verboden of gereguleerd moet worden. Nu zijn er nogal wat soorten drugs en nog meer wetten en regels die daar betrekking op hebben, maar deze bijdrage gaat over cannabis: een drug waarvan de consumptie zowel voor de consument als voor de maatschappij minder risico’s met zich meebrengt als welke andere drug dan ook.
Anders dan andere
Cannabis is in veel opzichten een buitenbeentje onder de drugs. De uitwerking van cannabis op de zintuiglijke waarnemingen is behoorlijk heftig, maar het verslavingsrisico ligt niet veel hoger als dat van bijvoorbeeld chocolade. Cannabis is het middel bij uitstek om je te ontspannen, om lol te trappen of om je over te geven aan schitterende esthetische ervaringen, zoals het beleven van muziek. Om problemen te verdringen zijn er andere middelen, zoals alcohol. Middelen met die eigenschap worden vaak worden gezien als de oorzaak van veel problemen, omdat ze bij sommige mensen een verslavende bijwerking blijken te hebben. Deels ten onrechte, want overmatig gebruik is bijna altijd een symptoom van problemen en zelden de oorzaak.
INTERVIEW - Afgelopen zaterdag werd in onder andere Amsterdam en Wageningen gedemonstreerd tegen Monsanto, producent van genetisch gemanipuleerd voedsel. Nathalie van Haren (Both ENDS) was erbij.
Het Amerikaanse bedrijf Monsanto is marktleider op de wereldmarkt voor GMO’s (Genetically Modified Organisms). Ze verkopen hun gepatenteerde GM-zaden aan zowel kleine als grote boeren die Monsanto beschouwt als belangrijke partners om het voedselvraagstuk op te lossen.
‘Kippenvel,’ krijgt Van Haren ervan. Waarom stond de specialist tropisch landgebruik en duurzaamheidsstrijder van het Nederlandse ontwikkelingsbeleid op de barricade?
Van Haren: ‘Ik ben boos over de macht van Monsanto. Ik ben boos omdat Monsanto zoveel zaaigoed manipuleert en aanpast op haar bestrijdingsmiddelen. En ik ben ook boos omdat de focus op grootschalige landbouw maakt dat de biodiversiteit in de landbouw kapot gaat. Monsanto heeft geen oog voor de diverse manieren van landbouw bedrijven en voedsel produceren, noch voor arme boeren en boerinnen.’
In kranten werd zaterdagmiddag gezegd dat er vijfhonderd mensen waren, terwijl de demonstranten het zelf over meer dan het dubbele hadden.
‘Heel vreemd ja. Vijf minuten nadat een demonstratie begint kan je dat nog niet zeggen. Die vijfhonderd lijkt me een veel te krappe krappe schatting.’
Monsanto zou wurgcontracten sluiten met Indiase katoenboeren, die daardoor uiteindelijk zelfmoord plegen. Critici zeggen dat de zelfmoordcijfers in India zeven jaar voor de invoer van Monsanto-katoen al torenhoog waren, dus dat er geen verband is.
OPINIE - Een (super)kort manifest tegen klimaatsceptici.
We staan op een cruciaal punt in de geschiedenis van de mensheid. Aan de ene kant is er ruimte voor optimisme. De wetenschappelijke ontwikkeling gaat razendsnel en we kunnen verwachten of in ieder geval hopen dat voor veel van de huidige problemen een oplossing bedacht zal worden. Zo verwacht Peter Diamandis dat er door de exponentiële rendementsverbetering van zonnecellen over 20 jaar bijna gratis (zonne)energie voor iedereen zal zijn. Aan de andere kant ligt de ontwikkeling van die oplossing wel aan de keuzes die we nú maken. Een belangrijk obstakel daarbij is sceptisch rechts.
Ik heb het over de mensen die de opwarming van de aarde bagatelliseren, volhouden dat het geen gevolg is van menselijk handelen en dat klimaatalarmisten de kluit belazeren. Mensen die tegen inmenging van de overheid in het bedrijfsleven zijn, die beweren dat zelfregulering voldoende is om banken en producenten van medicijnen en insecticiden in toom te houden, die niet moe worden te roepen dat de consument heus wel zelf kan besluiten om minder vet en zoet te eten. Mensen die de Occupy-beweging belachelijk maken. Die protesten tegen nicotinoïden (waarschijnlijk oorzaak van bijensterfte), tegen genetisch gemanipuleerde gewassen en tegen de bio-industrie afdoen als geblaat van aluhoedjes en geitebreiers.
OPINIE - De paardenvleesaffaire is geen incident, maar een voorbeeld van het soort voedselschandaal dat in onze huidige voedselproductie vaker de kop op zal steken.
Het ‘paardenvleesschandaal’ heet het in de volksmond. ‘Vermoeiend’ en ‘incidentenfetisjisme’ noemde Johan Fretz het in de Volkskrant. Maar hij slaat de plank mis: het gaat de consument er niet om of hij paard of rund eet, getuige de recent stijgende vraag naar paardenvlees.
Het gaat erom dat de consument bedonderd is. Dat er voor paarden antibiotica gebruikt worden die niet zijn toegestaan in de Europese vleesindustrie. Het gaat erom dat Nederlandse supermarkten eerst nog verklaren dat hier waarschijnlijk niets aan de hand is, maar dat een week later blijkt dat zij hebben gelogen (of, erger: niet wisten wat ze verkochten). En het gaat erom dat het zich niet beperkt tot één slachterij of een enkel paard, maar dat het schandaal zich inmiddels heeft verspreid over heel Europa.
Daarnaast is het geen incident. Eerder waren er al de EHEC-kwestie, het Chinese melamine-schandaal en het gekke-koeienvlees. In Duitsland is het ‘Bio-Eier-Skandal’ inmiddels een grote hit. De schandalen laten zien hoe ongrijpbaar de voedselproductie is geworden. Dat komt deels door ons, de consument. Voeding is onze belangrijkste levensbehoefte, maar volgens het CBS (pdf) geeft een Nederlands gezin slechts 16 procent van zijn inkomen uit aan voeding. Vaak weten wij niet wat wij eten. Wij hebben teveel vertrouwen en geloven te graag in mooie reclame.
Interessant rapport tussen de kamerstukken deze week: “Economische verduurzaming voedselproductie”. Zit je gelijk rechtop. Hoezo alleen “economische” verduurzaming? Waarom niet verduurzaming in het algemeen? Gelukkig blijkt in de inleiding dat het toch wat breder gezien moet worden.
In het licht van de groei van de wereldbevolking, inclusief welvaart en dus consumptie, wil de 2e kamer weten hoe we de voedselproductie met minder impact op de aarde en mens kunnen uitvoeren. Interessante materie.
Wat ik uit dit rapport wil halen is de kwantificering van kosten als gevolg van de productie van voedsel die u niet direct betaalt. Oftewel, de kosten die de maatschappij meestal op langere termijn maakt als gevolg van de productie van dat voedsel. Denk hierbij aan klimaatschade, fijnstofschade (impact op gezondheid -> extra kosten gezondheidszorg) en schade aan het landschap.
Het rapport heeft een belangrijke tabel (2.2) in de bijlage zitten met de bekende factoren. En dat wordt later dan gekwantificeerd.
Extra kosten varkensvlees zijn volgens het rapport nu al bijna net zo hoog als de productiekosten (€1,84 per kilo). En dan zijn de effecten van bestrijdingsmiddelen en resistentie antibiotica op milieu en mens niet meegenomen. Daar lijken me toch nog veel meer kosten in te zitten.
Lekker kort door de bocht mijn vertaling: de staat (en dus u) subsidieert niet-duurzame voedselproductie in orde grootte 10 tot 60% van de productiekosten. Oftewel, mensen die bijvoorbeeld wel biologisch eten (of geen vlees) betalen stevig mee aan het ongezonde, goedkope consumptiegedrag van anderen. Nu u weer.