Gastbijdrage Jan Willem van de Groep
ANALYSE - Over de non-lineariteit van zowel CO2-emissie doelen als CO2-budgetten
Het einddoel kennen we allemaal, nul CO2-emissie per 2050. Voor veel politici lijkt dat een doel welke lineair behaald moet gaan worden met 2030 slechts als tussendoel. Sterker nog. Velen denken dat we nog volop tijd hebben om te oefenen, kleine stappen te zetten en aan het einde te versnellen. De discussie over het al dan niet toepassen van kerncentrales is er zo één. Lineaire verlaging van de CO2-emissie is echter niet de manier waarop we antwoord kunnen geven op deel 2 van de klimaatdoelstellingen van Parijs. Daar is namelijk ook afgesproken dat we opwarming van de aarde beperken op een waarde tussen 1,5 en 2,0 graden met een streven zo dicht mogelijk bij de 1,5 graden te eindigen in 2050 (tekst klimaatakkoord: “ruim onder de 2 graden”). Laten we daar eens op inzoomen.
CO2-budgetten wereldwijd
Het CO2-budget is de hoeveelheid CO2 die nog uitgestoten kan worden tot 2050 om binnen de doelstelling van 1,5 tot 2,0 graden te blijven. Een flink aantal wetenschappers hebben daar met verschillende modellen aan gerekend. Het IPCC heeft uit al die publicaties een gemene deler gehaald (link) en met allerhande voorzichtigheden de zekerheid bepaald wat het meest aannemelijke getal is voor een 1,5 en 2,0 graden budget.
This assessment suggests a remaining budget of about 420 GtCO2 for a two-thirds chance of limiting warming to 1.5°C, and of about 580 GtCO2 for an even chance (medium confidence). The remaining carbon budget is defined here as cumulative CO2 emissions from the start of 2018 until the time of net zero global emissions for global warming defined as a change in global near-surface air temperatures.
Met dat budget kun je rekenen.
Het getal van 420 GtCO2 dateert al weer van 2018 en daalt uiteraard jaarlijks omdat we er fors boven zitten. Het is nu al weer 2021 maar omdat het getal 420 herkenbaar is en de getallen nooit exact zijn hanteer ik in onderstaande berekening nog maar even die 420 GtCO2.
Vertaling naar Nederland
Voor de vertaling naar Nederland heeft PBL in 2016 een artikel gepubliceerd (link) waarmee het budget met een percentage is te vertalen naar de Nederlandse situatie. PBL neemt in die publicatie het 2 graden doel. Ik reken in dit artikel met het 1,5 graden doel. De afspraak is immers dat we dichter bij 1,5 willen eindigen dan bij 2,0. PBL rekent met een percentage van 0,21 van het globale carbon budget met daaroverheen nog een correctiefactor voor de huidige uitstoot positie ten opzichte van andere landen van ca. 1,5. Dat betekent een carbonbudget van 1.323 Mt de komende 29 jaar.
Niets daalt lineair
Het beschikbare budget kan in principe lineair uitgezet worden in de tijd (de groene lijn in onderstaande figuur). Voorwaarde is wel dat we dan ieder jaar de beoogde doelen halen om binnen dat budget te blijven. Lukt dat niet dan moet het niet gerealiseerde doel afgetrokken worden van het budget. Dat betekent dus het budget niet lineair daalt en we dus steeds verder weglopen van de doelen. Uiteindelijk zijn de doelen dan domweg niet meer te halen en moet het jaar 2050 domweg schuiven met hogere temperatuurstijgingen tot gevolg. Dat wil zeggen dat 2030 maar niet zomaar een tussendoel is.
De daadwerkelijke uitstoot is nu ongeveer het dubbele van het budget dat we dit jaar zouden mogen uitstoten (het beginpunt van de oranje lijn in het plaatje hieronder).
Welnu, om in 2050 op nul uit te komen en binnen het beschikbare CO2-budget te blijven kan er geen lineaire lijn getrokken worden van 2021 naar 2050. We zullen eerst een tijdje onder het beschikbare budget moeten duiken om alle uitstoot die we nog jaarlijks boven budget uitstoten te compenseren. Dat betekent heel concreet dat we in 2040 al praktisch op nul moeten zitten en dat we in 2030 al 75% reductie moeten hebben behaald.
Uiteraard zijn deze getallen onderhevig aan allerhande discussies inclusief de vraag of je nou uit moet gaan van 1,5 of 2,0 graden. Het doet echter weinig af aan de essentie van de discussie. Neem je het dubbele budget (2,0 graden) dan wordt het punt van 75% emissiebesparing bereikt in 2037.
Fig 2 – Ruimte om nog even door te gaan op oude voet bij 2 graden doelstelling
Waar de discussie dus over zou moeten gaan
De discussie over de energietransitie spitst zich in politieke debatten en daarbuiten erg toe op de transitie van de elektriciteitsvoorziening. Die vormt op dit moment ‘slechts’ 23% van de CO2-emissie en daalt met de huidige plannen (die allemaal in gang zijn gezet en goed op planning liggen) naar 11% met een daling van 70% in 2030 ten opzichte van 2019. De cijfers van PBL zijn wat optimistisch doordat elektrificatie van mobiliteit en warmte sneller zou kunnen gaan dan verwacht maar al met al ligt elektriciteit op koers. Alle andere sectoren zijn problematischer. De doelen van de gebouwde omgeving lijken zeker niet gehaald te gaan worden binnen de huidige aanpak, de landbouw draagt nauwelijks bij en de industrie stribbelt lekker mee maar toont weinig initiatief om echt grote stappen te zetten. Zeker niet de stappen die hierboven worden geschetst. Ik vermoed dat mobiliteit zal verassen binnen nu en 9 jaar maar CO2-emissie maatregelen zijn in die sector wel het makkelijkst te realiseren. Kortom de discussie over kerncentrales zijn goed voor de polemieken maar voegen niks toe aan de stappen die echt gezet moeten worden om binnen klimaatbudgetten te blijven. Die dingen staan er nou eenmaal niet eerder dan 2035 (als we geluk hebben) en zullen dan vooral dienen om de status quo te dienen doordat oude zonneparken en windmolens weer langzaam het veld gaan ruimen en we graag willen stoppen met CCS (CO2 in de grond pompen).
De grote vragen
- Wat gaan we doen in de gebouwde omgeving om de doelen alsnog te halen?
- Hoe versnellen we het verlagen van de CO2-emissie in de industrie (Europees)?
- Kunnen er maatregelen bedacht worden om meer te doen binnen mobiliteit?
- Wat gaat de landbouw nou eigenlijk doen en kunnen de maatregelen tegen stikstof gecombineerd worden met een forse CO2-reductie?
Weten hoe politieke partijen dit denken te gaan doen? Kijk bij de nieuwe duurzame stemwijzers of een van de vele andere stemwijzers die we verzameld hebben.
Dit is een gastbijdrage van Jan Willem van de Groep, met toestemming overgenomen van zijn weblog. Jan Willem van de Groep schrijft over innovatie, bouwindustrie, future technology, duurzaamheid, transitie en aanverwante maatschappelijke thema’s. Hij was onder andere Founder van Factory Zero, Bedenker en initiator van Stroomversnelling, Grondlegger van Energiesprong, Manager bij woningcorporaties, Werkzaam bij een bouwer.
Reacties (8)
Ik mis dan wat berekening over hoe kernenergie tekort gaat schieten, maar eigenlijk hoeft dat niet. Ik weet dat allang al. Ik ga wel in op de aanleiding van je stuk; dat we het nu allemaal over kernenergie hebben. Waarom eigenlijk? Het lijkt verdomme wel alsof het een misplaatste trending hashtag is. Het is opeens een verkiezingsthema geworden, al hoorden we er bijna niks over voordat het circus begon.
Dat is ook de pers niet ontgaan en dus schrijft iedereen er weer stukken over die zogenaamd neutraal zijn, maar in werkelijkheid bijna allemaal op zwakke informatie gebaseerd zijn. Zo las ik op Oneworld.nl (“HOE ZIT HET NOU MET KERNENERGIE?”) dat het 7-10 jaar duurt voordat er een centrale staat. Dat getal is een wereldgemiddelde (eigenlijk mediaan) dat sterk gekleurd is door de centrales in China en de rest van Azie. Ze hadden alleen moet kijken naar voorbeelden in de VS en Europa en dan is 10 jaar vaak pas het moment dat de eerste schep in de grond gaat, omdat die eerdere jaren ‘verloren’ gingen met planning, politieke besluitvorming, vergunningen, financiering, aanbesteding, etc.
In dat stuk ook een alinea over hoe je veilig je afval kunt wegstoppen. Het voorbeeld was Finland. Dat zijn de Onkalo tunnels, diep in de rotsbodem gegraven. Ja, dat is veilig, maar zelfs die opbergplek zal alleen maar het afval gaan herbergen van die bestaande Finse centrales plus die beruchte Olkiluoto 3 en dan niet eens van die ene andere, nog in planning zijnde. Die mogen het zelf uitzoeken. Op die centrale kom ik terug.
De NOS kwam nog met een artikel (“Waarom het in deze campagne plots veel over kernenergie gaat”). Daar halen ze het in hun hoofd om dat rapport van een kernenergie-lobbygroep aan te halen om de kosten te duiden. Ja, er kwam kritiek, schreven ze ook. Duh. En dus schrijft de NOS eigenlijk niet over hoeveel het gaat kosten. En dat is juist waar het wel over zou moeten gaan, want het is nogal wat.
Het gaat uiteindelijk om de klimaatdoelen. Ik ben geen tegenstander van kernenergie. In Finland is de meerderheid van de bevolking dat al heel lang. Politiek gezien dus ideaal. Nu weet iedereen al over Olkiluoto 3, die in aanbouw is sinds 2005. Die dus dit jaar ook niet opgeleverd gaat worden en nu 11 miljard gaat kosten en niet de “vaste prijs” van 3 miljard, afgesproken bij aanvang. Wat veel mensen niet weten is dat er nog ééntje gebouwd gaat worden. Ander bedrijf, andere lokatie, alles anders. Dat is de Hanhikivi 1 centrale. Google maar even. In het kort: die was goedgekeurd in 2010. We zijn 10 jaar verder en er “staat” een kale bouwplaats met wegen en bouwketen. Dat gaat goed! Ik herhaal nog even: dit is in een land waar nauwelijks tegenstand is tegen kernenergie!
Mijn vraag aan mensen in Nederland die het willen ondanks de kosten, ondanks de minimaal 15 jaar die het zal gaan duren om operationeel te zijn, is: wat doe je in de 15+ jaar voordat je die dingen aan het net koppelt? Dat zou pas een correct verkiezingsthema zijn.
Die redenatie is gestoeld op de aanname dat we dat gaan halen of ook maar in de buurt komen. Helaas wijst niets daarop. Niet alleen een kerncentrale zou te laat komen, al het andere ook. Het gaat ons echt niet lukken om in 12-15 jaar een aanzienlijk deel van het wagenpark, de industrie, vliegtuigen, schepen, CV-kelets en huizen onder handen te hebben genomen, 800km² dak vol zonnepanelen te hebben liggen, 10000km windpark aan te leggen, heel Groningen in zonneweide te veranderen en iedereen veganist te maken.
Er zijn allerlei argumenten tegen een kerncentrale te verzinnen, maar dat ie niet op tijd zal zijn is er geen; daarin verschilt een kerncentrale namelijk niet van de alternatieven. We zijn de luxe om nog kritisch te kunnen zijn over met welke middelen we deze clusterfuck gaan oplossen al decennia geleden kwijtgeraakt. Bouwen moeten we, alles wat we kunnen.
Dank voor deze optimistische noot ;-)
Inderdaad, de pro kernenergie groepering vooral via de Telegraaf en Elsevier. Maar ook Lubach op Zondag had er ooit een uitzending over.
https://m.youtube.com/watch?v=YjFWiMJdotM
Ik ben geen groot fan van kernenergie, maar op dit moment acht ik het altijd nog beter dan gascentrales. In de politieke discussie wordt het echter alleen maar gebruikt door sommige partijen om *nu* niets te hoeven doen tegen klimaatverandering. En om de partijen die wel wat willen doen af te branden op “maar jullie zijn tegen kernenergie en dus willen jullie niet alles/geen zinnige dingen doen om klimaatverandering tegen te gaan.” Elke keer bij verkiezingen komt dit weer naar boven, maar na nog 4 jaar met een premier die voor kernenergie is, regerend met zeker twee partijen die er niet echt tegen zijn is er weer niets gebeurt. OK, niet helemaal niets, er is een rapport geschreven door pro-kernenergie mensen.
De afgelopen 27 jaar heeft de VVD 23 jaar in de regering gezeten, en vervolgens durven ze nog altijd de oppositie de schuld te geven dat ze ze steeds hebben tegengehouden (rond 1:25:00 in het debat https://www.youtube.com/watch?v=j7CjWKXhKgA; overigens was de VVD voor 2006 ook voor kernenergie). Het is zo nep. Als ze zo nodig kernenergie willen hebben, bouw die centrales dan. Al levert het pas wat op in 2040 en is dat te laat om de doelen die we eigenlijk willen halen nog te redden; het is altijd nog beter laat en op een niet-ideale manier, dan nooit (een beetje wat zmooc ook zegt).
Jammer dat ook de media deze dynamiek ook niet door hebben, en de vraag “hoezo kon je dit de laatste tig keer dat je in de regering zat niet realiseren” niet stellen. Anderzijds lijkt het me nog beter als dit debat genegeerd wordt, want het zorgt er ook voor dat het debat wat er nu moet gebeuren niet plaats vindt.
Bij een verkiezingsdebat hebben ze een blokje “klimaat” en gaat het weer over die kerncentrales die op zijn best een klein stukje van de oplossing zijn, maar in de praktijk vooral gebruikt worden als afleider van wat we werkelijk moeten doen. En het werkt: over andere oplossingen wordt dan in het debat niet meer gepraat, en na het afvinken van het onderwerpje klimaat door een debat over kernenergie (waar dus andere oplossingen niet ter sprake zijn gekomen. En bovendien de klimaatsceptische partijen kunnen tonen wel wat te willen (zelfs FvD is voor kernenergie) en de partijen die echte plannen om nu wat te doen overkomen als de tegenwerkers), moeten we door naar de lengte van werkloosheidsuitkeringen of de hoogte van het minimumloon.
Als er partijen links van het midden aansluiten bij die nieuwe VVD coalitie zouden ze, als ze strategisch kunnen denken, één, hooguit 2 centrales moeten gunnen met de voorwaarde dat alles transparant moet gaan.
Transparant over kosten, wie dat gaan ophoesten en over de tijd die het in beslag neemt. Maar dat is nog geen wisselgeld. Dat is namelijk die VVD handtekening onder wat er meteen zal moeten gebeuren. Zaken die binnen één regeerperiode al bijna gerealiseerd kunnen worden.
Dat de VVD het namelijk zo lang heeft zitten uitstellen is strategisch natuurlijk ook briljant en heeft weinig te maken met draagvlak oid. Het is ten eerste een perfect middel om de centrumrechtse kiezer aan je te binden als je verder ideologisch een beetje schraal afsteekt tegen de rest. Maar natuurlijk helemaal perfect om het echte werk aan energietransitie voor je uit te schuiven. Altijd vol kunnen blijven houden dat jouw doelen met de bouw van kerncentrales een stuk dichterbij komen is natuurlijk erg sterk als je dat elke 4 jaar kunt blijven herhalen.
Ik herinner me een artikel in de NRC (nu achter betaalmuur):
http://www.nrc.nl › nieuws › 2019/09/27 › wie-aan-de-eisen-voldoet-mag-best-een-kerncentrale-bouwen…
27 sep. 2019 — Het loket voor een vergunning is immers al decennia open. … Ook het kabinet, zei Wiebes dit voorjaar nog in de Tweede Kamer, heeft kernenergie „op geen … Nieuwe kerncentrales komen er alleen als de overheid met …
Maar een echte VVD’er wil niet dat de overheid dat gaat doen en gaat zitten wachten tot commerciële partijen zich melden, want niemand wil de ongetwijfeld uit de hand lopende kosten en bouwtijd voor zijn politieke rekening nemen.
Het blijft me verbazen, dat gedoe over de kosten van kerncentrales, alsof het besef dat de kosten van géén kerncentrale en dus meer CO₂-uitstoot onvoorstelbaar astronomisch veel hoger zijn.
Zoals het artikel al betoogt hebben we nog pakweg een decennium, dan zal het gros van de maatregelen in place moeten zijn. En zoals ik hierboven betoogde gaan we dat bij lange na niet halen. Vanaf begin jaren ’30 zal het doel van slechts 1.5° nog enkel in onze achteruitkijkspiegel te zien zijn.
Trouwens, het beste wat we nu kunnen doen? Een organisatie oprichten die twee doelen heeft:
1. Het op termijn (bij het niet behalen van bepaalde doelen) juridisch en financieel aansprakelijk stellen van politici en politieke partijen die vandaag de dag niet alles op alles zetten om klimaatverandering tegen te gaan.
2. Daar nu al vast zo veel mogelijk reuring aan geven.
Het is tijd om met stront te gaan gooien. We moeten egoisten behandelen zoals ze verdienen: als criminelen. Urgenda heeft een mooi begin gemaakt, maar het wordt tijd dat er op de man wordt gespeeld in plaats van abstracte anonieme entiteiten zoals overheden verantwoordelijk te houden.