Klimaat in verkiezingsprogramma’s | GroenLinks

ANALYSE - Update 28 februari 2017: Aantal aanpassing na het bestuderen van de definitieve versie van het verkiezingsprogramma.

In de dertiende aflevering van onze reeks over de aandacht voor klimaat in de verkiezingsprogramma’s komen we bij GroenLinks. De partij die historisch gezien mogelijk het langst en intensiefst bezig is geweest met het klimaat. Dat “groen” zit niet voor niets in hun naam. Maar waar staan ze nu? We hebben hun verkiezingsprogramma (pdf) erbij gepakt.

Laten we beginnen met een stuk uit de inleiding:

GroenLinks wil dat Nederland voorop loopt in de samenwerking binnen Europa om de grote problemen van deze tijd op te lossen. Alleen samen kunnen we de opwarming van de aarde een halt toeroepen. Alleen samen kunnen we investeren in schone lucht, helder water en veelzijdige natuur. Alleen samen kunnen we zorgen voor eerlijke belastingen, rechtvaardig sociaal beleid en een humane vluchtelingenaanpak.

Voorop lopen, ja! Dat het samen moet, akkoord. Maar het voelt wel een beetje alsof GroenLinks zich afhankelijk wil maken van die samenwerking. Hopelijk klinkt dit niet door in de uitwerking.
Gelukkig is het eerste de beste hoofdstuk geheel en al besteed aan dit onderwerp. Kennelijk staat dat Groen niet voor niks voor Links.

We lezen de inleiding van “1. GROEN INVESTEREN” in drie stukken.

Ons land is verslaafd aan fossiele brandstoffen: aan gas, kolen en olie. Erger nog, de overheid subsidieert deze verslaving. Investeringen in groene innovatie, schone energie en kennis zijn veel lager dan in andere Europese landen. De Nederlandse economie is niet klaar voor de toekomst. Milieuvervuiling en plastic soep in de oceanen tekenen onze verspillende economie. De koers wordt gedicteerd door de lobbyisten van de gevestigde orde. Internationale concurrentie wordt misbruikt als argument om vernieuwing tegen te houden.
GroenLinks wil af van deze status quo. Het kan anders. We weten dat de oude economie niet gaat zorgen voor werk en welvaart in de toekomst. Na jarenlang bezuinigen is het tijd om te investeren in de modernisering van de economie. Het bruto binnenlands product is niet heilig. GroenLinks staat voor een breed begrip van welvaart: groene groei, binnen duurzame grenzen; slimme groei, gebaseerd op kennis en innovatie; inclusieve groei, die zorgt voor goede banen en eerlijke inkomens. Dat is wat telt.

Afstand nemen van wat ze niet willen, duidelijk. En zeggen dat groene groei ook mogelijk is, maakt duidelijk waar ze voor staan. Nu nog de uitwerking.

We willen een ambitieus klimaatbeleid
Met het klimaatakkoord van Parijs gaan we wereldwijd afscheid nemen van fossiele energie. GroenLinks wil dat Europa daarbij het voortouw neemt. In Nederland gaan we wissels omzetten. In ons land lopen we al jarenlang achter met ons klimaatbeleid.
Daarom voeren we een ambitieuze Klimaatwet in. We leggen de klimaatdoelen voor de lange termijn vast en regelen dat jaarlijks maatregelen genomen worden die garanderen dat we deze doelen halen. De Klimaatwet geeft voor de lange termijn zekerheid aan vooruitstrevende organisaties en bedrijven om te investeren in innovatie, duurzame energie en nieuwe werkgelegenheid.

Klimaatwet op zich niet zo spannend, maar wel als er duidelijke maatregelen in staan. Alleen, welke?
Overigens proef ik hier weer die afhankelijkheid van samenwerking, dit keer binnen Europa. Dat kan wachten inhouden.

We jagen de groene economie aan
De overheid is een belangrijke aanjager van economische vooruitgang. GroenLinks wil investeren in modernisering van onze economie. We jagen banengroei aan. Door te investeren in schone energie, openbaar vervoer en energiezuinige woningen, trekken we een veelvoud van private investeringen los. De overheid stimuleert onderzoek en innovatie door het bedrijfsleven, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties.
Start-ups, als aanjagers van innovatie, worden extra gefaciliteerd. Technologische ontwikkeling, zoals robotisering en 3D-printen, biedt kansen om de economie schoner en eerlijker te organiseren. We moeten toe naar een economie gericht op hergebruik en hernieuwbare grondstoffen waarbij deze zo efficiënt mogelijk worden benut. Een circulaire economie maakt gebruik van de Nederlandse toppositie op het gebied van kennis van biobased materialen. Als grootste markt ter wereld kan Europa de standaard zetten voor producten die minder schaarse grondstoffen vergen, langer meegaan, beter te repareren en recyclen zijn. Zo zorgen we dat bedrijven niet langer grondstoffen gebruiken die medeoorzaak zijn van oorlogen, uitbuiting en milieuvernietiging.

Met wat andere woorden zeggen wat er ook al voor stond. Leuk dat wijzen op technologische ontwikkelingen en goed dat gekozen wordt voor een circulaire economie, maar hoe denkt GroenLinks dat te gaan doen? Kom op met die concrete punten!

Ah, de “PROGRAMMAPUNTEN”!
We pakken ze los op. Te beginnen onder het kopje (herhaling van boven) “Nederland krijgt een ambitieus klimaatbeleid”

1. We voeren een Klimaatwet in die ervoor zorgt dat de uitstoot van broeikasgassen ten opzichte van 1990 omlaag gaat met tenminste 25 procent in 2020, 55 procent in 2030 en 95 procent in 2050. Uiterlijk in 2050 hebben we alleen nog schone energie. Nederland streeft naar twee tot drie procent energiebesparing per jaar. De Klimaatwet garandeert dat Nederland met de maatregelen die genomen worden deze doelstellingen haalt.

Hee! Geen 100% in 2050? Er zijn partijen met meer ambitie!
Maar… goed lezend gaat het bij die 95% om alle broeikasgassen. En zelfs als je in 2050 alle met schone energie doet, heb je nog koeien e.d.. Dan is dat duidelijk.
Twee tot drie procent energiebesparing per jaar, okay.
En de klimaatwet speelt weer een grote rol.

2. Deze kabinetsperiode sluiten we de kolencentrales. In Nederlandse havens wordt de overslag van kolen gestaakt. Er wordt een begin gemaakt met het uitfaseren van olie-, benzine- en dieselterminals.

Okay, duidelijk, kolencentrales dicht en ook niet meer helpen bij het doorvoeren van kolen. Goed punt.

3. De kerncentrale in Borssele gaat dicht. Er komen geen nieuwe kerncentrales. De Nederlandse onderzoeksreactoren worden uitgefaseerd naarmate voldoende vervangende faciliteiten zijn gerealiseerd die nauwelijks tot geen radioactief afval veroorzaken. We schuiven de problemen rond het radioactieve afval niet door naar volgende generaties. Ook voor radioactief afval geldt dat de vervuiler de kosten betaalt.

Het vroegtijdig sluiten van de kerncentrale is vanuit klimaatoogpunt niet het allerslimst. Die energie is (zo goed als) CO2-vrij. En zolang de rest van de productie nog grotendeels CO2 produceert, levert het uitzetten van de kerncentrale een uitdaging op.

4. Met het huidige belastingstelsel wordt milieuvervuiling gesubsidieerd en werkgelegenheid belast. Dat gaan we omkeren. We stoppen met de subsidies op gas. Grootverbruikers gaan evenredig betalen voor CO2-uitstoot. Duurzame energie en energiebesparing worden fiscaal gestimuleerd. Schone energie, bijvoorbeeld opgewekt met zonnepanelen, wordt voor kleinverbruikers en Verenigingen van Eigenaren niet belast. Netbeheerders krijgen de taak en de ruimte om de overgang naar een schone energievoorziening te faciliteren. Wetgeving en het belastingsysteem worden verder beter ingericht voor het energiesysteem van de toekomst, bijvoorbeeld met variabele tarieven om vraag en aanbod af te stemmen en een vergoeding voor opslagcapaciteit. Overheden krijgen geen korting meer op de energiebelasting bij grootverbruik. Dit wordt gecompenseerd via het Gemeentefonds.

Goed. En nog beter dan in de conceptversie door het nog wat concreter te maken.

5. Er komt een heffing op CO2-uitstoot zodat de uitstoot omlaag gaat. Deze CO2 heffing wordt breed ingevoerd, ook voor bedrijven die nu niet onder het emissiehandelssysteem vallen. In Europees verband willen we het overschot aan emissierechten schrappen en een einde maken aan het gratis weggeven van CO2 rechten. Zolang dat niet geregeld is, zorgt de CO2-heffing voor een bodemprijs voor CO2. Zo stimuleert de prijs van CO2 de overgang naar een duurzame economie.

Ja! Vooral goed als ze niet willen wachten tot iedereen dit doet.

6. Uitgangspunt bij de gaswinning in Groningen is de veiligheid van de inwoners. De gaswinning in Groningen wordt teruggeschroefd naar maximaal 21 miljard kuub per jaar. Jaarlijks wordt een nieuw besluit genomen over de verdere verlaging. Schade door mijnbouwactiviteiten wordt volledig vergoed. Proefboringen en zoutwinning in het Waddengebied worden niet toegestaan. Er worden geen vergunningen verstrekt voor boringen naar schaliegas en geen nieuwe vergunningen voor boren naar steenkoolgas. Er komt een exit-strategie voor het winnen van fossiele brandstoffen; we stappen zo snel mogelijk af van het gebruik van fossiel gas. Nederland moet hierbij een leidende rol vervullen. In lege gasvelden en zoutcavernes worden geen stoffen opgeslagen die op den duur een gevaar kunnen vormen voor de volksgezondheid of ons leefmilieu.

Prima. Alleen geen idee hoe die “exit-strategie” er uit komt te zien, anders dan “stop”.

7. De subsidie voor het verbranden van vaste biomassa wordt beëindigd voor kolencentrales en uitgefaseerd voor andere installaties voor stroom- en warmteproductie. Voor de gehele keten van geïmporteerde biomassa die wordt gebruikt voor de productie van energie worden strenge duurzaamheidscriteria opgenomen in de wet.

Duidelijk. Weg met die illusie van biomassa.

8. De toekomst van onze economie is groen. De verantwoordelijkheid voor economie, klimaat en energie moeten onder één bewindspersoon vallen. Daarom komt er een ministerie voor Klimaat en Duurzame Economie.

Leuk. Levert an sich nog niets op. Maar geeft wel focus.

Verder onder het kopje “We jagen de groene economie aan”:

9. Er komt een Groene investeringsbank die de marktsector stimuleert om samen met de overheid meer te investeren in grote groene projecten, innovatie en duurzame landbouw. De ontwikkeling van nieuwe technologie laten we niet alleen aan de markt over. De overheid werkt samen met kapitaalverschaffers, universiteiten en innovatieve bedrijven om technologische ontwikkeling te stimuleren en de economie te vergroenen. Groene start-ups krijgen de kans om de markt in beweging te zetten. Zo ontstaan clusters voor groene innovatie, bijvoorbeeld een Green Car Valley voor elektrische mobiliteit in Zuid-Nederland.

Goede richting, maar wel vrijblijvend geformuleerd. “stimuleert”, “werkt samen” en “krijgen de kans” zijn ruime begrippen. Hoeveel miljard wil GroenLinks bv in de investeringsbank steken? Hoe ziet “samenwerken” er uit? Alleen maar praten? Gelukkig staat er een voorbeeld bij nu.
Ook een verbetering ten opzichte van de conceptversie is dat nu ook landbouw meegenomen wordt.

10. We richten de groene industriepolitiek op de ontwikkeling van de circulaire economie. We hervormen het topsectorenbeleid en richten het subsidie- en investeringsbeleid op grote maatschappelijke vraagstukken. De overheid stimuleert onderzoek, innovatie en toepassing van grondstoffenbesparing en hergebruik. .

De keuze voor circulaire economie is nog steeds prima. Maar deze paragraaf klinkt als een beleidsnotitie, saai en vaag.

11. Nederland pleit voor een ambitieus Europees actieplan circulaire economie en het vastleggen van normen voor grondstoffenhergebruik en productvoorschriften. Binnen de Europese Unie ijvert Nederland ervoor dat bedrijven geen grondstoffen gebruiken waarvan de winning of productie verbonden is met conflicten, uitbuiting, landroof of grote milieuschade. Belastingmaatregelen gericht op minder grondstoffenverbruik, zoals een lager btw-tarief op reparaties, bevorderen de circulaire economie. In het Bouwbesluit worden ook normen ten aanzien van circulair en biobased bouwen opgenomen. Er wordt meer vaart gemaakt bij het sluiten van de kringloop van fosfaat en andere voedingsstoffen, onder meer door terugwinning uit rioolwater en andere afvalstromen.

Oppassen dat acties niet afhankelijk worden van de EU. Maar op zich wel goede punten om naar te streven in Europees verband.

12. Producenten worden via heffingen aangespoord om verantwoordelijkheid te nemen voor de afvalfase van hun producten en diensten. Om nodeloze verpakkingen te beperken gaan producenten betalen voor de hoeveelheid verpakking die zij voor hun producten gebruiken. De belasting op het storten, verbranden en exporteren van afval wordt verhoogd.

Goed! Directe koppeling, prima.

13. Met een investeringsplan voor openbaar vervoer maken we reizen sneller, gemakkelijker en schoner. Er komt extra treincapaciteit en het onderhoud van spoor en treinen wordt verbeterd. In steden komen meer metro’s, trams en elektrische bussen.

Waarom hier niet zeggen dat het hele openbaar vervoer voor jaar X klimaatneutraal moet werken?

14. Met een investeringsplan voor schone energie bouwen we windparken op de Noordzee die miljoenen huishoudens van elektriciteit kunnen voorzien. Nederland neemt initiatief voor het Noordzeenet voor schone stroom met omringende landen. Er komen windmolens langs snelwegen en zonnepanelen op alle overheidsgebouwen. We geven ruimte aan bijvoorbeeld energiecoöperaties zodat decentraal geïnvesteerd kan worden in slimme energienetwerken en mensen aandeelhouder kunnen worden van schone energie.

Kijk, dat is concreet. Behalve dan dat “we geven ruimte” natuurlijk. Dat kan nog wat concreter. Hoewel het concept van energiecoöperaties wel degelijk van waarde kan zijn.

15. Caribisch Nederland wordt een proeftuin voor duurzame energie en gaat zo in zijn eigen energie voorzien. Ook Curaçao, Aruba en Sint Maarten krijgen steun bij de energietransitie.

Goed om die er ook bij te betrekken. Al was het maar vanwege de grote, vervuilende raffinaderij aldaar.

16. Met een investeringsplan voor energiezuinige woningen worden Nederlandse huishoudens binnen een periode van vijftien jaar onafhankelijk van gas voor hun warmte- en stroomvoorziening. Woningcorporaties krijgen een investeringsplicht om bestaande huurwoningen energiezuiniger te maken. Er komt een verbod op het verhuren van woningen met de slechtste energielabels. Dit verbod wordt stapsgewijs aangescherpt. De totale woonlasten voor huurders mogen niet stijgen als gevolg van energiebesparingsmaatregelen. Alle nieuwbouw is binnen twee jaar energieneutraal. Koopwoningen en ander vastgoed worden verplicht in hoog tempo energiezuiniger. Voor huiseigenaren komt daartoe gebouwgebonden financiering beschikbaar. De verplichting voor bedrijven en instellingen om alle investeringen te doen die zich binnen vijf jaar terugverdienen blijft minimaal behouden; bij voorkeur wordt deze aangevuld met een stappenplan naar een klimaatneutrale bedrijfsvoering in 2050 van elke grootgebruiker van energie.

Prima punten. Ook goed aangescherpt na de conceptversie.

17. Gasleidingen aan het eind van hun levensduur worden niet vervangen. Gemeenten coördineren de transitie naar een duurzame energievoorziening, in samenwerking met de lokale netbeheerder(s) en relevante stakeholders in het gebied. De aansluitplicht op gas wordt zo snel mogelijk geschrapt. Gemeenten worden bevoegd gezag voor keuzes van energiesystemen in nieuwe en bestaande wijken. Alle nieuwbouw is gasloos.

Goede toevoeging na de conceptversie.

18. Overheidsinstanties gaan volledig duurzaam inkopen en aanbesteden, van schone stroom tot circulaire gebouwen. Dit wordt bij aanbestedingsopdrachten bereikt door te gunnen op waarde, waarbij niet de aanschafprijs leidend is maar kwaliteit en duurzaamheid.

Helemaal goed. En opnieuw stukken beter dan in de conceptversie.

19. We hervormen de financiële sector zodat deze de samenleving weer dient en de overgang naar een duurzame economie versnelt. Banken, verzekeraars en pensioenfondsen worden beoordeeld op hun langetermijnvooruitzichten, waaronder de milieuen sociale risico’s die zij lopen met bijvoorbeeld investeringen in de fossiele industrie. Financiële innovaties moeten gericht zijn op duurzame economische investeringen waardoor kapitaal beschikbaar komt voor groene start-ups en duurzame bedrijven.

Intentie goed, uitwerking matig. Te indirect.

Dat was het belangrijkste hoofdstuk. Even kijken of er elders nog wat staat in het programma.
Ah! In hoofdstuk 6, Prettig Leven, vinden we onder “We investeren in goede woningen, prettige wijken”

1. De Rijksoverheid stelt, in samenspraak met woningcorporaties, een ambitieuze investeringsagenda op voor het realiseren van meer betaalbare sociale huurwoningen in de regio’s waar de wachtlijsten het langst zijn. De verhuurdersheffing wordt omgevormd tot een investeringsplicht voor corporaties om de sociale woningvoorraad te vergroten, de woningen sneller energiezuinig te maken en betaalbaar te houden, inclusief een financiële stok achter de deur voor corporaties die onvoldoende investeren. De huurliberalisatiegrens wordt weer geïndexeerd. Gemeenten krijgen de middelen om te investeren in de leefbaarheid van wijken.

Goed dat hier het energiezuinig maken staat. Maar…. geen concrete data of stappen helaas.

Dan staat er bij een stukje over woonwijken het volgende:

4. Woonwijken moeten toegankelijk zijn voor alle inkomensgroepen. Mensen krijgen meer keuzevrijheid door gemengd te bouwen voor arm en rijk, kopers en huurders. De overheid dwingt de gemengde woningbouw af bij woningbouwcorporaties en projectontwikkelaars. De leefbaarheid wordt verbeterd door voor voldoende groen en parken te zorgen. In bebouwd gebied komen groene daken, groene gevels en tuinen onder meer voor stadslandbouw. Steden en dorpen worden klimaatbestendig.

Groene daken zijn goed. Maar ook hier weer heel algemeen geformuleerd zonder harde doelstellingen.

Stukje verder onder “We kiezen voor natuur en landschap” lezen we:

23. De overheid bevordert duurzame innovaties op het platteland, zoals biologische landbouw, energieleverende kassen en regionale afzetcoöperaties.

Plus voor energieleverende kassen.

Daarna:

24. Het mededingingsbeleid wordt zodanig aangepast dat boeren meer marktmacht krijgen ten opzichte van de voedselverwerkers en supermarktketens, onder andere met het doel een verbetering van de afzetprijzen te realiseren. Verkoop onder de kostprijs wordt verboden. Natuurinclusieve landbouw wordt de norm. Boeren kunnen een deel van hun inkomen verdienen met de bescherming en ontwikkeling van natuur, recreatie, dienstverlening, opwekking van duurzame energie en zorg. Met een nationaal programma weidevogels komen we boeren tegemoet en beschermen en herstellen we de weidevogelpopulaties.

Goed dat de boeren een rol krijgen bij opwekken duurzame energie.

En dan nog een heel specifiek punt:

34. Voor vlees gaat het hoge btw-tarief gelden. Er komt een verbod op stunten met vleesprijzen. Al het vlees dat in Nederland verkocht wordt, beschikt als eerste stap over 1 ster van het Beter Leven Keurmerk van de Dierenbescherming.

Staat niet expliciet bij dat dit voor het klimaat is, maar dit is wel een maatregel die kan helpen. Productie van vlees kost relatief veel fossiele brandstof nog (en nog meer). Dus dit kan wat remmen.
Wordt een interessante politieke ruzie straks. Is vlees wel of niet een eerste levensbehoefte (altijd laag BTW).

Dan vinden we nog een aantal punten onder de kop “We maken reizen comfortabel en duurzaam”. Zoals:

35. Het aantal fietsenstallingen en OV-fietsen bij stations wordt verder uitgebreid om de combinatie fiets-trein aantrekkelijker te maken. Er wordt meer geïnvesteerd in investeren in bredere, veilige fietspaden en in een netwerk van snelfietsroutes tussen steden. Het toenemend aantal fietsende senioren kan dat veilig doen en elektrische fietsen krijgen de ruimte. De mogelijkheid van voldoende fietsparkeren bij voorzieningen en bedrijventerreinen wordt opgenomen in ruimtelijke ordeningsvoorschriften.

Dat helpt ook een beetje natuurlijk.

Na een klein sprongetje volgt ook nog:

38. Om de luchtkwaliteit te verbeteren en geluidsoverlast tegen te gaan, passen we snelheden op autowegen aan. Op rondwegen bij de steden wordt de maximumsnelheid 80 km/u of blijft de huidige lagere maximumsnelheid van kracht. Waar dat 60 nodig is, gaat de maximumsnelheid op snelwegen naar 100 of 80 km/u. Op de overige snelwegen wordt de maximumsnelheid 120 km/u. Binnen de bebouwde kom wordt 30 km/u de regel. Bussen gaan elektrisch rijden. Zuinig rijden (‘Het Nieuwe Rijden’) wordt actief bevorderd.

Goed. Beter was natuurlijk de maximumsnelheid overal naar 100. Maar goed.

Nog niet klaar? Nee:

39. Vervuiling en overlast door reizen hebben een prijs. Auto’s krijgen een eerlijke kilometerprijs: wie op drukke plekken in de spits of in een vieze auto rijdt, betaalt een hoger tarief. In dunbevolkte gebieden geldt een lager tarief. Werknemers worden gestimuleerd om te kiezen voor fiets, openbaar vervoer of deelauto, in plaats van een eigen (lease)auto. Leaserijders betalen voortaan zelf de brandstofkosten en krijgen de zakelijke kilometers vergoed op basis van het officiële testverbruik van hun auto: minder rijden en zuiniger rijden wordt zo beloond.

Kijk, dat is concreet. Heel veel punten hier. Alleen jammer van het “zo snel mogelijk”. Zeg gewoon voor 2035 of zo. Of verbied verkoop niet-schone auto’s vanaf 2025.

40. We ijveren ervoor, ook op Europees niveau, dat alle nieuwe voertuigen zo snel mogelijk elektrisch worden: scooters en bromfietsen uiterlijk vanaf 2020, personenen bestelauto’s, bussen en kleine distributietrucks uiterlijk vanaf 2025. Elektrische auto’s worden fiscaal goedkoper, auto’s met een verbrandingsmotor worden duurder. Er komt een landelijk dekkend netwerk van laadpalen en snellaadstations.

Ook goed.

42. Goederenvervoer wordt schoner en veiliger. In de scheepvaart wordt het gebruik van stookolie zo snel mogelijk afgebouwd.

Nog een punt!

En nog eentje!

22. Oneerlijke belastingvrijstellingen voor vliegverkeer worden beperkt door een belasting op vliegreizen te introduceren. Er komen geen nieuwe vliegvelden in Nederland. Verdere groei van Schiphol is niet nodig door snelle internationale treinverbindingen.

Wederom een prima programmapunt. Misschien zou het nog sterker geweest als er niet alleen gesproken werd over de groei van Schiphol maar ook over het aantal vliegbewegingen. Maar verder een pluim.

Al met al toch ook een stevig hoofdstuk. Veel uitgebreider dan in de conceptversie.

En toen zat er nog eentje verstopt in hoofdstuk 7 over “Onze Democratie”:

28. Er komt een Ombudspersoon voor Toekomstige Generaties als voorvechter van hun rechten op duurzame ontwikkeling en een gezond leefmilieu. Hun belangen worden zo behartigd in huidige besluitvorming.

Effect moeilijk in te schatten, maar wel een leuk en opmerkelijk standpunt.

Ook hoofdstuk 8 “Rechtvaardige Wereld” bevat nog twee relevant punten:

1.De Europese Unie moet groener, socialer en democratischer. We pleiten voor betere controle door het Europees Parlement, minder nationale veto’s en een grotere betrokkenheid van nationale parlementen bij de Europese besluitvorming. Het Europees Parlement krijgt initiatiefrecht. De solidariteit in de eurozone wordt versterkt door middel van een Europees Monetair Fonds en euro-obligaties. Een gezamenlijk belastingbeleid richt zich op het tegengaan van belastingontwijking en op vergroening van belastingen. Het landbouwbeleid wordt duurzaam hervormd. Dit moet worden vastgelegd in een nieuw Europees verdrag.
…
4. Nederland zet zich in voor hervorming van het Stabiliteits- en Groeipact waarin houdbare financiën, werkgelegenheid en duurzame ontwikkeling op gelijke voet staan. Dit hervormde pact biedt meer flexibiliteit en begrotingsruimte om te investeren in arbeidsparticipatie, onderwijs, innovatie en duurzame energie. Het Europees Parlement krijgt medebeslissingsrecht over de jaarlijkse prioriteiten van het economische beleid en controlerecht over de sociaaleconomische sturing die de Europese Commissie geeft aan de lidstaten.

Hoewel niet uitgewerkt, toch een heel belangrijke intenties hier.
 
 
Dat was het. Al met al toch weer een aardig pakket.
Ik merk wel dat door het lezen van al die programma’s ik steeds kritischer word. Als een punt dat ik eenmaal ben tegengekomen niet in een programma zit dat ik nog moet behandelen, voelt het als een tegenvaller.

In de concept versie kreeg het programma een 8. Daarmee lieten ze een aantal partijen voor zich. De definitieve versie is op een aantal punten versterkt. Toch zijn ze daarmee niet de beste partij geworden op het vlak van aanpak opwarming van de aarde. Maar ik geef ze er nu wel een 8,5 voor.