Het fascisme is een soort “politieke religie”. Haar aanhangers geloven in het bezit van de absolute waarheid te zijn. Helemaal bovenaan in de hiërarchie staat de charismatische, onfeilbare Leider, die met een heilige opdracht uitgerust is, om de natie te verenigen en de vijanden te overwinnen. De fascistische ideologie vergiftigt haar aanhangers met ressentiment en haat, deelt de wereld in vriend en vijand in, en bedreigt tegenstanders met vergelding. Ze richt zich tegen de moderniteit, de Verlichting, het marxisme en de Joden en verheerlijkt militarisme en opofferingsgezindheid tot in de dood.
Al deze eigenschappen zijn eveneens van toepassing op het moderne islamisme, dat in de twintiger jaren van de afgelopen eeuw tegelijkertijd met het fascisme is ontstaan.
Aldus begint de Egyptisch-Duitse politicoloog Hamed Abdel-Samad de ontvouwing van zijn these dat de politieke islam in feite een vergelijkbaar verschijnsel is als het fascisme; en dat de totalitaire mindset die in het islamisme besloten ligt op een aantal punten terug te voeren valt op karaktertrekken van de islam zelf.
Renegaat
Abdel-Samad kan het weten: als zoon van een imam was hij voorbestemd in de voetsporen van zijn vader te volgen, en als student sloot hij zich aan bij de Moslimbroederschap. Gaandeweg zijn studies (Engels, Frans, Japans en politieke wetenschappen) raakte hij echter gedesillusioneerd. Abdel-Samad bekeerde zich tot het humanisme en ontwikkelde een kritische visie op de (politieke) islam.
Toen de renegaat in de zomer van 2013 tijdens een lezing beargumenteerde waarom de islam zelf volgens hem een aantal fascistoïde trekken bevatte, kwam hem dat op een grif aantal fatwa’s te staan. Abdel-Samad werd door diverse toonaangevende Egyptische geestelijken vogelvrij verklaard, waaronder door een adviseur van de toenmalige president Morsi. Hij is nu zelfs in Duitsland niet veilig, leeft dagelijks met persoonsbeveiliging. “Hoe moet men dit anders noemen dan islamitisch fascisme?”, schrijft de politicoloog droogjes.
Ik kende de auteur eigenlijk enkel van de Duitse televisie, waar hij inmiddels regelmatig optreedt als commentator. Het sterke aan zijn optreden vind ik dat hij een heldere, scherpe analyse geeft van de totalitaire trekken in het salafisme en islamisme, zonder te vervallen in een generaliserende veroordeling van de moslimgemeenschap of zelfs van de islamitische godsdienst in z’n geheel.
De islam heeft ook mooie kanten, stelt Abdel-Samad: de spirituele kant, de sociale kant (liefdadigheid, gemeenschapszin). Religie is een huis waar je in kunt wonen, zou mijn voormalige docent godsdienstpsychologie zeggen. Abdel-Samad voelt dat aan en kent dat positieve waardering toe; in tegenstelling tot islamcritici als Ayaan Hirsi Ali en Sam Harris, die enkel boosaardigheid lijken te zien. Nee, zegt Abdel-Samad, het zijn vooral de politieke aspecten en aspiraties van de islam die diep problematisch zijn en die vervolgens een ideologische voedingsbodem vormen voor het moderne islamisme.
Rancuneleer
Wat zijn analyse bovendien des te overtuigender maakt, is dat Abdel-Samad niet vertrekt vanuit een abstracte, dogmatische bespiegeling over ‘het-fascistisch-karakter-van-de-islam’, wat je bij veel islamofoben wel tegenkomt. Die beweren dan meestal dat het wahhabisme, de Iraanse mullahcratie, het qutbisme, de Taliban en Daesh (ISIS/IS) logisch noodzakelijk volgen uit ‘de islam’.
Vervolgens gaat men dat dan als een stel fundamentalisten trachten te bewijzen aan de hand van koranteksten en overleveringen en passages uit ‘Reliance of the Traveller‘; alsof het wiskundige afleidingen vanuit een aantal ondubbelzinnig vastgestelde axioma’s zou betreffen.
Abdel-Samad maakt een intellectueel veel legitiemere manoeuvre: hij maakt eerst aannemelijk dat het moderne islamisme als politieke beweging aangedreven wordt door vergelijkbaar ressentiment en visie op de geschiedenis en de wereld als 20e eeuwse fascistische bewegingen, en schetst van daaruit vervolgens bepaalde problematische aspecten in de islam zelf.
Net als het fascisme wordt ook het islamisme volgens Abdel-Samad gedreven door rancune over het teloor gegane glorieuze verleden, en compenseert dit gevoel van vernedering met fantasieën over de superioriteit en wereldheerschappij van de eigen natie/oemma. Men ziet de wereld als vijand die er op uit is om haar te vernederen en verpletterend overwonnen moet worden. Vandaar dat men geloof hecht aan de meest krankzinnige (antisemitische) samenzweringstheorieën.
Zowel fascisten als islamisten beschouwen individualisme als een culturele aberratie: de gemeenschap gaat boven het individu. Men tolereert dan ook geen afwijkende meningen; men onderdrukt en vernedert ‘de ander’. Volgende parallel: men leeft beiden voor de (ideologische) strijd en ervaart het gebruik van geweld als louterend. Zelfs de organisatiestructuur van de twee oorspronkelijke modern-islamistische bewegingen, de Moslimbroederschap en Jamaat-e-Islami, zijn opgezet naar fascistisch model, inclusief paramilitaire vleugels. Het is geen toeval dat Hassan al-Banna (MB) een bewonderaar was van Mussolini en Abul ala Maududi (JeI) idolaat van Hitler.
Islamdebat
Pas vanuit deze analyse over het moderne islamisme als fascistische waaier aan politieke en ideologische bewegingen trekt Abdel-Samad een aantal lijnen terug naar de islam. Zoals opgemerkt veroordeelt hij die islam niet in z’n totaliteit, maar legt hij de vinger bij een aantal trekken die hij als diep problematisch ervaart, en die hij betitelt als ‘fascistoïde’.
Dat is een stuk opener dan een allesomvattende veroordeling: het biedt ruimte om problematische kenmerken te benoemen – ook in de islam zelf – maar tegelijkertijd te onderkennen dat diezelfde islam evenzogoed een veelkleurige religieuze lappendeken is die een miljard mensen houvast, warmte en comfort biedt.
Al gebiedt de eerlijkheid me erbij te zeggen dat Abdel-Samad in debatten met islamitische apologeten een stuk scherper en ook stelliger van toon wordt over ‘de islam’ als bron van intolerantie en geweld.
Persoonlijk vind ik dat jammer: ik snap wel dat hij meent dat moslims veel te gemakkelijk voorbijgaan aan de bloedige veroveringsgeschiedenis van de islam en de geweldpassages in de koran en de overlevering die jihadisten ter hand staan, maar door een en ander zo alsnog theologisch dicht te timmeren als hij in dit soort debatten doet, beperkt hij de keuzes van moslims op zo’n moment tussen radicaal fundamentalisme of afvalligheid. Bovendien gaat zo’n polemiek glad voorbij aan de hermeneutische conventies en evolutie binnen de islamitische geloofstraditie zelf.
Actueel
Hoe het ook zij: Abdel-Samads boek kon op geen actueler moment komen. Gezien de genocidale veroveringstocht van Daesh (IS) in Syrië en Irak, drongen de parallellen tussen revolutionair islamisme en het nazisme (of zo u wilt de Rode Khmer) zich de afgelopen tijd sowieso al steeds sterker aan me op. Na de slachtpartijen op de redactie van Charlie Hebdo en in een koosjere supermarkt is eens te meer duidelijk hoe dodelijk en giftig de islamistische rancuneleer kan uitpakken.
– Hamed Abdel-Samad, Der islamische Faschismus: eine Analyse, Droemer, 2014, 223 pagina’s
Reacties (28)
De consequentie van deze redeneertrant is dat de politieke islam een modernistische beweging is, geïnspireerd door Europees denken uit de negentiende en twintigste eeuw, dat op zijn beurt de macht van ‘het volk’ (al dan niet vertegenwoordigd in de persoon van de leider) predikte tegenover de feodale machtsstructuren.
Vandaar dat de feodale staten in het Midden-Oosten zo enthousiast meedoen aan terrorismebestrijding. Zij snappen (wel) dat ze niet met een religieuze maar met een politieke beweging te maken hebben.
Haar aanhangers geloven in het bezit van de absolute waarheid te zijn. Helemaal bovenaan in de hiërarchie staat de charismatische, onfeilbare Leider, die met een heilige opdracht uitgerust is, om de natie te verenigen en de vijanden te overwinnen. De fascistische ideologie vergiftigt haar aanhangers met ressentiment en haat, deelt de wereld in vriend en vijand in, en bedreigt tegenstanders met vergelding. Ze richt zich tegen de moderniteit, de Verlichting, het marxisme en de Joden en verheerlijkt militarisme en opofferingsgezindheid tot in de dood.
Interessante binnenkomer. Dit is – eenvoudig te argumenteren – ook van toepassing op het Rooms katholicisme. Eigenlijk zelfs op elk willekeurig monotheïsme (je mag hier ook wijzen naar het christendom iha en de joodse fascistische staat).
Het is een goede analyse die veel aanknopingspunten bezit – te veel wellicht? – maar zeker niet alleen op de islam van toepassing is. Dat maakt haar als analyse voor begrip nuttig maar als wetenschappelijke theorie van verklaring wat lastiger: ze is niet eenduidig.
Bestaat er ook een boek dat de islam beschrijft als een reactie op het weggevallen (fascistoïde) Romeinse Rijk en het opkomende christendom als gevolg daarvan: de theocratie als alternatief voor Rome? Religies dienen beschouwd te worden vanaf hun oorsprong.
Het lijkt me een interessant boek.
@0,@2: het is ook van toepassing op de kadaverdiscipline die bij veel overheidsinstellingen en grote bedrijven heerst.
@3: Maar daar kun je dan weer simpel argumenteren dat die bedrijven de religiediscipline als bron hebben en niet omgekeerd.
@2
Ok, beredeneer jij nu eens eenvoudig hoe de katholieke kerk het militarisme verheerlijkt met opofferingsgezindheid tot in de dood, zijn aanhangers met haat en ressentiment vergiftigd en zijn tegenstanders bedreigd.
Ik mag het dan niet zo op de katholieke kerk hebben, maar dit?
@3: Maar bij de meeste facistische organisaties krijg je tenminste nog een mooi strak uniform en een grote glimmende pet, en een ronkende rang. Bij de overheid moet je het doen met gratis kantoorbenodigdheden.
@5: eens. Zat me vrijwel exact dezelfde vragen voor te stellen.
@2: Tegelijkertijd klopt ook je analyse mbt Israel niet. Typisch weer een gevalletje van domlinks. Domlinks is in dit opzicht het spiegelbeeld is van domrechts. Wat domrechts projecteert op de (bevolking van de) Arabische landen en dat logischerwijs noodzakelijk volgt uit de islam, projecteert domlinks dit op (de bevolking van) Israel en probeert de huidige situatie te duiden alsof dat logisch noodzakelijk volgt uit de thora/talmoed/zionistische geschriften van Herzl en co.
Laten we eens een poging doen: Wie is de charismatische en onfeilbare leider van Israel? Heeft hij een overtuigende meerderheid van het volk achter zich? Wanneer heeft deze charismatische en onfeilbare leider zich gekeerd tegen de moderniteit of de verlichting?
Ik kan het je makkelijker maken: zionisme is het directe voortvloeisel van de moderniteit en verlichtingsdenken. Om een simpel gegeven te noemen: de vroegste zionistische leiders waren atheïsten en waren zeer goed geïntegreerd in de samenlevingen van dat moment. Deze integratie werd direct mogelijk dankzij de implementatie van Verlichtingsidealen in de wetgeving van veel Europese landen.
@5: De Roomsen hebben sinds Clovis altijd de militaire macht gezocht en gevonden. In eerste instantie ter eigen bescherming (Karel de Grote kreeg de titel Patricius Romanorum, beschermer van Rome). Uiteindelijk in de uiterst complexe periode rond het jaar 1000 probeerde een paus militaire actie op te zetten om het Heilig land te ontzetten – meerdere redenen – wat mislukte. De actie wordt overgenomen door Cluny wat resulteert in de kruistochten. Het militaire en het religieuze zijn nu nauw verbonden. De vernietiging van alle heidenen (islam) en ketters (bv katharen) staat hoog op de agenda en zal er nooit meer vanaf gaan. Wereldmachten met steun van de religie, religie gesteund door de wereldmachten. Het duurt voort tot op de dag van vandaag al is de wereld er sinds Napoleon zo complex op geworden dat de eenduidigheid soms verloren is.
Je wilt ongetwijfeld citaten:
1) Geweld ter afdwinging van religie (Jacques le Goff, De cultuur van middeleeuws Europa):
In oostwaartse richting begon met Karel de Grote een lange traditie van verovering, gekenmerkt door een combinatie van bekering en massamoord: de gewelddadige kerstening die in de middeleeuwen lange tijd schering en inslag zou zijn. Tussen 772 en 803 werd begonnen met de onderwerping van de langs de Noordzee wonende Saksen. Het was een moeizame verovering. Er waren meerdere veldtochten voor nodig en eclatante overwinningen werden gevolgd door opstanden van de zogenaamde overwonnenen. De meest spectaculaire opstand vond plaats in 778 onder leiding van Widukind. De Franken leden een zware nederlaag in het Suntelgebergte. Hun antwoord was terreur: Karel de Grote liet viereneenhalfduizend opstandelingen onthoofden te Verden.
Sint Bernard (hoog gewaardeerd in katholieke kringen) zegt:
2-1) Apologie van het slagveld (lof op de ridderschap)
Of iemand nu in bed sterft of op het slagveld, de dood van zijn heiligen is zonder twijfel kostbaar in Gods ogen, maar als hij in de slag sterft is zijn dood beslist nog veel kostbaarder
2-2) Opofferingsgezindheid (De Militbus Templi – over de tempeliers)
heidenen moeten niet worden gedood als zij op een andere wijze kunnen worden verhinderd de gelovigen te overheersen. Het is niettemin beter ze ter dood te brengen dan dat de stok van het kwaad rust op de massa der rechtvaardigen. De rechtvaardigen begaan geen zonde in het doden van de vijand van Christus. De soldaat van Christus kan gerust doden en nog zekerder sterven. Als hij sterft, doet het hem goed. Als hij doodt doet het Christus goed. De christen glorieert in de dood van de heiden omdat Christus daarmee wordt geëerd. Maar als hijzelf sterft heeft hij zijn doel bereikt
Het zijn een beetje mijn standaardcitaten geworden maar ga er maar van uit dat als je een beetje moeite doet je door de eeuwen heen altijd apologie van geweld kunt vinden als dat wordt uitgevoerd door de heersers van Roomse staten. Rome heeft ook altijd hulp van de Katholieke staten ingeroepen als ze dat nodig vond en niet altijd ter directe bescherming van Rome maar ook ter directe aanval van bedreigende religies (lees islam en joden). Ja mag bij het laatste denken aan de jodenjacht in Europa inclusief WOII (Pius XII, zie wiki).
3) Circumstantial evidence
Na WOI, de oorlog waar de grote katholieke keizerrijken – ze waren al rot – uiteindelijk vielen en de USA als nieuwe heerser duidelijk opstond, keerde het Vaticaan zich naar de Verenigde Staten nadat het congres eerst binding met het Vaticaan had verboden. Sindsdien heeft het Vaticaan een nieuwe beschermer gevonden. En je mag aannemen, dat achter de schermen over het gevaar islam wordt gesproken. En ja ik realiseer me dat dat is gebaseerd op een extrapolatie van het verleden.
Je zult ongetwijfeld ertegenin gaan. Korte argumenten als hier op een blog kun je altijd tegenwerpen. Ga je gang. Mijn gelijk op het internet hoef ik allang niet meer te hebben.
@7 Om een simpel gegeven te noemen: de vroegste zionistische leiders waren atheisten en waren zeer goed geintegreerd in de samenlevingen van dat moment.
Vandaar dat ze streefden naar een aparte sektarische samenleving?
Mis in de vergelijking nog wel de rassenleer. Zeker van toepassing op het onderwerp.
Wat we beter kunnen zeggen dat elke vorm van religie waarin we een persoon of entiteit als ware leider die onfeilbaar is aanwijzen, we eigenlijk gewoon met fascisme moeten aanmerken.
Maar je ben dan ook behoorlijk GrefoIntolerant. Maar dat heb ik ook met Super Katho’s, Hyper Islamo’s en Ultra Judeanen.
Krijg er spontaan uitslag van :P.
@11: nogmaals, dat is niet specifiek voor ‘religie’. Hetzelfde geldt voor ideologieen of organisaties. Zeg maar iedere verzameling mensen die iets gemeenschappelijks doen.
@8
Geen voorbeelden anno 2014?
Historie is best wel interessant dat wel.
@13: Tsja wat verder dan 2014 ligt is niet interessant natuurlijk.
Bush die claimt dat God hem vertelt wat hij moet doen.
En De bankiers doen Gods werk.
Tsja, Bush en geld hebben natuurlijk niks met god en geweld te maken maar halen het beste in de mens naar boven in plaats van haat en ressentiment. Het militair complex heeft ook niks met geld en Bush te maken natuurlijk.
Daarbij is dat zoooo…. voor 2014
@13 Zoals Christopher Hitchens zei: het fascisme, dat was in heel veel gevallen gewoon de politieke vleugel van katholiek-rechts. Dat geldt zo voor Franco, voor Salazar, voor Pinochet, etcetera.
Opus Dei is een club die als (neo)fascistisch wordt beschouwd.
Met een beetje kwade wil, zou je de geboorte van de katholieke kerk kunnen laten beginnen met de bekering van keizer Constantijn (280-337), die volgens eigen zeggen tegen zijn vijanden ten strijde trok onder een visioen van het kruis, en die definitief de beweging inzette richting een huwelijk tussen het christendom en de staatsmacht van het Romeinse keizerrijk.
Het is niet voor niets dat de paus in Rome zetelt en ‘pontifex maximus’ heet.
@13: Ik heb nog wel een linkje voor je.
Ietwat bizar al zeg ik het zelf, maar toch.
Met twee interessante links naar invloeden van de Roomse kerk.
@2: Wat je laatste paragraaf betreft (“de theocratie als alternatief voor Rome”): deze twee naast elkaar zetten is niet correct: meer dan een contrasterend alternatief lag het aannemen van het Christendom als staatsreligie in het verlengde van voorafgaande ontwikkelingen, althans, als je onder “theocratie” een regering verstaat die zich in het bestuur op een goddelijke boodschap beroept of zich door een als goddelijke beschouwd persoon laat leiden. Niet alleen voor Constantijn I maar ook voor Theodosius I was er een pantheon van officieel goedgekeurde staats- en stadsgoden die in politieke beslissingen relevant waren. Zelfs voor “monoteïstische theocratie” is een eerdere situatie te bepleiten (Elagabalus).
Ik wil het wat korter!
Ik sluit eventueel niet uit, dat de allereerste gedachten rondom “goden” zijn ontstaan uit vragen, aan stamhoofden e.d., in de trant van: “waar komt de zon vandaan, enzovoort…..”
Echter, aangaande de religies/goden:
Goden zijn, uitgevonden/bedacht door en om hun “vertegenwoordigers” macht te geven.
Die vertegenwoordigers zelf vereren eigenlijk alleen de Mammon en kopiëren de leefstijl van (de door een libertijnse Abbé en Jezuïeten opgevoede) Marquis De Sade ;-)
@15 Daar heeft Heering nog eens een heel goed boek over geschreven: De zondeval van het christendom. Niet meer verkrijgbaar, maar ik heb er ooit een samenvatting van gemaakt.
@9: Nee, vandaar dat ze streefden naar een pluriforme samenleving waar Joden en Arabieren met elkaar in harmonie met elkaar konden leven. Lees voor de grap maar eens Altneuland en De Jodenstaat, beiden van Theodor Herzl.
@21: Dat was mischien zo, maar daar is heden ten dage weinig van over. Tegenwoordig is het landje pik en massamoord wat de klok slaat vwb de praktijken van de oorlogsmisdadige zionistische schurkenstaat. Er zijn enorm veel overeenkomsten tussen ISIS en Israel.
@22: Beste Sasha, wat zijn die “enorm veel overeenkomsten tussen ISIS en Israel” volgens jou? Ze beginnen allebei met dezelfde letters, maar verder? En hoe zijn die verschillen relevant voor “Islamisme als rancuneleer”?
@18: United they stand. Divided we fall.
@12: Je kunt best iets gemeenschappelijk doen zonder een iemand aan te wijzen als alwetende en onfeilbare leider ;).
Het Wilderiaans is ook een religie en fascisme in dat opzicht :P. Maar je lokale knutsel vereniging van bejaarde opas dus niet ;). Tenzij Opa Jan ineens word uitverkozen tot “Grote Haarhamer” en iedereen gaat doen wat hij zegt :P.
Dank je wel @Prediker voor deze heldere en genuanceerde maar niet minder duidelijke uiteenzetting. Interessant boek, gaat op mn leeslijst. Belangrijke, en voor mij ook verfrissende en genuanceerde insteek in het debat. Dank dus.
Wilders kletst uit zijn nek dat hij scheel ziet. En verder is het vast best een aardige kerel. Moslims zijn keileuk. Chinezen zijn ook wel aardig. en Polen, die zijn er zo veel dat we hier nog een beetje in vrijheid kunnen leven. Zo hebben we meer keus, ik denk even aan ons als vrouwen bijvoorbeeld, of je iemand hebt van de grijze, de oranje of de blauwe of de gele of de rode mafia.
Als we allemaal naar die graaiers van het CDA moeten luisteren, dat is nog tot daar aan toe maar die willen dat we al die onzin nog serieus geloven ook.
Even de feiten op een rijtje.
TS trekt conclusie zonder dat er überhaupt serieus onderzoek is gestart. Dan begeef je je al gauw op het vlak van racisme, of iig. moslimhaat zaaien. We hebben een duidelijke verstandhouding in het Nederland van Nederlanders, in de geest van o.a. Spinoza, Erasmus, dat we zo niet met elkaar omgaan.
Kijk nou, naar MH17, zorgvuldigheid vereist dat dat wel tot een jaar de tijd voor wordt genomen.
TS insinueert alles al te weten. Wie, Wat, Waar, hoe en Waarom.
Is het TS dan niet opgevallen dat – voor een onderzoek heeft kunnen starten alle media WERELDWIJD het hele verhaal al hadden klaarliggen.
Waar haalt TS de wetenschap (bewijzen) vandaan dat het allemaal een complot van moslims, en moslims alleen?
Onze eigen rechtsstaat gebiedt toch onze eigen rechtsgang te bewaken. Onze eigen normen en waarden niet zelf onderuit te halen. En de eerlijkheid gebiedt toch de vele ongerijmdheden in de klakkeloos nagepapaaide officiële complottheorie eerst grondig uit te rechercheren.
Waarom n.b. zoveel oorlogsmisdadigers stante pede invliegen, alsof die niet zelf bloed aan hun handen hebben, en/of de architecten zijn van de wereldoorlog DMV terreur. ‘War on terror’ gedoopt.
Laten we eerlijk zijn, elkaar niet voor de gek houden, R2P is nl. de staande NAVO doctrine. Onder mom van humanitaire interventie naar believen onschuldige mensen in oorlogsgeweld storten.
We kunnen er kort over zijn. Die abdel Samad verdraait de feiten in de kennelijk door hem gewenste BEELDVORMING. Zijn verhaal rammelt aan alle kanten. Op tal van punten komen zijn aannames niet overeen met de gebeurtenissen en waarnemingen, de feiten.
Het zijn toch echt de geallieerde fascisten in naam van het Westen die de Wereldoorlog naar Europa hebben teruggehaald. De slachtingen van Christen vooral is door de Kiev-coalitie voortvarend ter hand genomen.
Jullie stonden erbij en keken ernaar. Timmermans pleitte ahw met tranen in z’n oogjes, zo begaan met al dat menselijke leed, dat we toch vooral meer miljoenen belastinggeld moesten vrijmaken – voor wapens voor het Iraakse leger.
Nou, het spul stond er nog niet of het Iraakse leger (de door de geallieerden en media belachlijk gemaakt puppet Malik) kreeg van ons de opdracht het spul de woestijn in te rijden. Uit te stappen. En IS in te stappen en met het spul weg te rijden.
Houd toch op met die moslimhaat. Die complot theorie klopt van geen kanten, een theorie die niet klopt. Onweerlegbaar.
Ik heb gigabytes documenten, verslagen, publicaties over de geldstromen, rekruten, wapentuig van het westen naar IS.