Overzicht

dossier

Democratie

Foto: Frédéric BISSON (cc)
Foto: Frédéric BISSON (cc)

Rutte vestigt nieuw record

, door

COLUMN - Het is Rutte gelukt! Hij kan een nieuw record op zijn naam schrijven. Daar heeft hij wel de nodige moeite voor moeten doen.

Toen hij met zijn eerste kabinet aan de bak kwam (2010) werd hij net niet de jongste premier ooit.  Als hij destijds de kabinetsformatie wat vlotter had afgehandeld, zou hij wel Ruud Lubbers verdrongen hebben van die ereplaats.

Geen nood, mocht Rutte in zijn welhaast maniakale ambitie slagen premier te worden van een vierde kabinet, kan hij altijd nog de langstzittende MP worden. Dat record staat tot nu toe ook op naam van Ruud Lubbers.

En nu mag hij een soort van regeerakkoord gaan schrijven. Vermoedelijk geheel tegen zijn zin samen met mevrouw Kaag, maar hij heeft nu weer wel meer invloed de boel nog langer op te houden. Want het is nog maar zeer de vraag of de uiteindelijk formatiehandelingen half augustus kunnen beginnen, zoals informateur Hamer gisteren stelde.

Maar laten we haar optimisme delen en nog positiever denken dat er dan in twee weken tijd een volgend kabinet geïnstalleerd kan worden, dan zitten we op 31 augustus met Rutte IV opgescheept. Eind 2022 knalt hij dan Lubbers voorbij en wordt de langstzittende premier.

Foto: Frédéric BISSON (cc)

Versplintering en verharding

, door

COLUMN - van Prof.Dr. J.Th.J. (Joop) van den Berg

Sinds het verval van de oude volkspartijen van christendemocraten en sociaaldemocraten, overal in West-Europa, hebben zich twee nieuwe verschijnselen daarvoor in de plaats gemeld: versplintering en verharding in de politieke arena.

Over versplintering hebben collega Bert van den Braak en ik het in deze rubriek al vaker gehad. 1) Daar zitten voor- en nadelen aan, hebben wij steeds betoogd. Kiezers willen kennelijk precies zijn in hun voorkeuren en daar worden partijen niet groter van. Dat kan je compenseren door met verwante partijen meer samen te werken, hetzij in de regerende coalitie, hetzij in de oppositie. Iets minder angst voor minderheidskabinetten zou ook helpen. Wij maakten overigens wel het onderscheid tussen Tweede en Eerste Kamer enerzijds en provinciale en gemeentelijke volksvertegenwoordigingen anderzijds. Op het lokale vlak zagen wij per saldo meer schade dan voordeel.

Achteraf bekeken zat dat onderscheid primair in de mate van versplintering: in de lokale democratie reikte die al een aantal jaren veel verder dan in de nationale verhoudingen. Het lijkt er nu veel op dat de lokale democratie door de nationale wordt ingehaald. In totaal nemen er zeventien fracties zitting in de Tweede Kamer; de Eerste Kamer heeft er intussen (door tussentijdse breuken) al vijftien. Progressieve fracties tellen nog steeds op tot 63 zetels, maar daar zijn nu wel zeven partijen voor nodig. Acht fracties hebben vijf of minder zetels, waarvan drie het moeten doen met één zetel. Weliswaar noemen wij nu de VVD een grote partij, maar met nog geen kwart van de stemmen is het de vraag of je wel van ‘groot’ mag spreken.

Foto: Frédéric BISSON (cc)

Eerlijke verkiezingen en de Nederlandse poststem

, door

ANALYSE - De briefstem – stemmen per post, is voor veel burgers de minst populaire stemmethode. Bescherming van het stemrecht is echter belangrijk genoeg om de mogelijkheid om te stemmen per brief door Nederlandse 70+’ers in 2021 niet zondermeer af te raden, schrijft Tom van der Meer in een eerder op Stuk Rood Vlees verschenen artikel.

Terwijl in Amerika de legitimiteit van de verkiezingsuitslag wordt ondermijnd door de regering-Trump en diens Republikeinse partij, staan verkiezingen in Nederland in opvallend hoog aanzien, zowel onder experts als onder kiezers. In 2018 zette Leontine Weesing-Loeber (RvS) de opvattingen van Nederlandse kiezers over het verkiezingsproces op een rij, op basis van het Nationaal Kiezersonderzoek van 2017. Zij laat zien dat Nederlanders een sterke voorkeur hebben voor stemmen in een stembureau, met potlood of eventueel met computer.

Opvallend: Stemmen vanuit huis per brief wordt door Nederlanders met afstand het minst vertrouwd. Toch is die optie in beeld gekomen voor kiezers van 70 jaar en ouder, als reactie op de Coronacrisis.

Eerlijke verkiezingen

Volgens experts behoren de Nederlandse verkiezingen tot de meest eerlijke van de wereld. In het onderzoek van het Electoral Integrity project van 2017 eindigde Nederland op de achtste plek van de wereld, achter de vijf Noordse landen, Costa Rica, en Duitsland (met een score van 80 op een schaal van 0 tot 100). Ter vergelijking, België was 26e (71 punten), het Verenigd Koninkrijk 41e (66 punten), en de Verenigde Staten 55e (61 punten). Hekkensluiters dat jaar waren Syrië en Ethiopië, elk met 24 punten.

Foto: Frédéric BISSON (cc)

Dan maar een gekozen minister-president?

, door

OPINIE - Een gekozen minister-president is een slecht idee en de strijd om het premierschap uitvechten via de Tweede Kamerverkiezingen is eveneens ongepast, betoogt Tom van der Meer in een eerder bij Stuk Rood Vlees verschenen artikel.

Het lijsttrekkerschap is niet meer voldoende. Veel kandidaat-lijsttrekkers spreken direct ook de ambitie uit om premier te worden van Nederland. Nu komt die trend niet uit de lucht vallen. Politici, media en spindoctors voeden al jarenlang het frame dat de grootste partij automatisch ook de premier mag leveren. Tot begin jaren tachtig was dat niet vanzelfsprekend. Het was zelfs niet evident dat de grootste coalitiefractie het premierschap zou krijgen. Inmiddels is dat anders.

In een versplinterd partijlandschap zet je jezelf op achterstand als je niet zo’n premiersambitie uitspreekt. Media slikken deze ambitie als zoete koek, en dragen gretig bij aan het frame dat de lijsttrekker ook premierskandidaat is.

Denk aan de beruchte ‘premiersdebatten’ die RTL4 al jarenlang organiseert met de lijsttrekkers van de grootste partijen, inclusief nabeschouwingen. Of denk aan de nu al jarenlange speculaties welke CDA-kroonprins het tegen Rutte zou kunnen opnemen om het premierschap. Bij De Jonge (CDA) en Kaag (D66) zien we hoe de uitgesproken ambitie van het premierschap aandacht genereert voor hun kandidaatstelling (!) voor het lijsttrekkerschap van in de peilingen niet al te grote partij. De aandacht verschuift door deze anticipatie al snel van inhoudelijke ideeën naar vermeende leiderschapskwaliteiten.

Foto: Frédéric BISSON (cc)

Waarom een quorum: Kamerleden zijn geen stemvee

, door

COLUMN - door Prof.Dr. Bert van den Braak

Nu het fysiek lastig is voor Kamerleden om samen te vergaderen en dat zelfs bijna wordt ontraden, komt de vraag op: moeten Kamerleden niet gewoon vanuit huis digitaal de presentielijst kunnen tekenen? Het voor plenaire vergaderingen grondwettelijk vereiste quorum (76 leden in de Tweede Kamer en 38 leden in de Eerste Kamer) is dan immers makkelijker te bereiken.

Minstens zo belangrijk is echter de constitutionele regel dat er in het parlement geen stemoverdracht mag plaatsvinden, waarbij dus een Kamerlid een stem uitbrengt voor een ander (afwezig) lid. Het volstaat niet dat er een fictief aantal leden aanwezig is.

Dat verbod op stemoverdracht werd formeel vastgelegd door verwerping van een daartoe strekkende grondwetsherziening in 1952 (het ging toen overigens alleen om stemmen namens leden die internationale verplichtingen hadden). Het werd herbevestigd bij de grondwetsherziening 1983 en nog eens in 1994, toen minister Van Thijn bij de behandeling van het grondwetsvoorstel over tijdelijke vervanging van Kamerleden zei stemoverdracht alleen mogelijk te achten na grondwetsherziening. Enkele fracties opperden die mogelijkheid. Hij zei toen:

“Stemoverdracht heeft iets weg van een reductie van de functie van de volksvertegenwoordiging. De volksvertegenwoordiging is toch meer dan “stemvee”. En ook: “Laat ik overigens vooropstellen dat ook voor stemoverdracht grondwetswijziging nodig is.

Foto: Frédéric BISSON (cc)

Vernieuwing van de democratie vereist een bredere blik

, door

OPINIE - Sinds de oprichting van D66 heeft een lange stoet aan commissies talloze voorstellen gedaan om de Nederlandse democratie te hervormen.Voor het merendeel zonder resultaat.

Aan de rand van het mediageweld over het coronavirus verschenen deze week ook nog een paar artikelen met voorstellen voor vernieuwing van de democratie. De NRC publiceert drie opiniestukken met drie verschillende voorstellen voor democratische vernieuwing. Oud-burgemeester Paul Scholten pleit voor versterking van de positie van de (gekozen) premier en het beperken van het aantal fracties tot zes. Burgemeesterskandidaat Bert Blase, referendum-propagandist Niesco Dubbelboer, Joost Eerdmans van Leefbaar Rotterdam pleiten voor meer directe democratie. En twee JOVD’ers vinden dat de democratie verrijkt wordt met een minderheidskabinet dat gedwongen wordt te werken met wisselende meerderheden. Kunnen de oppositiepartijen ook eens een punt maken.

In Trouw pleit Eveline Scheres voor het ‘burgeramendement’, oorspronkelijk een initiatief van Tweede Kamerlid Joost Sneller (D66). Het idee is om burgers bij een voldoende aantal medestanders de gelegenheid te geven ook een amendement op een wet in te laten dienen. Scheres hoopt met deze mogelijkheid voor burgers om rechtstreeks in te grijpen in het wetgevingsproces de kloof tussen burger en politiek wat kleiner gemaakt kan worden. Zo zou er toch nog iets gered kunnen worden van de intenties van de commissie Remkes, de meest recente poging tot democratische vernieuwing. Remkes publiceerde in december 2018 zijn rapport met voorstellen die een einde zouden moeten maken aan de ‘bestaande politieke onvrede bij een deel van de bevolking’ die leidt tot ‘afhaken en afkeer van de democratie’. Ook na de recentelijke behandeling van het rapport in de Eerste Kamer is geen van de voorstellen tot nu toe in wetgeving omgezet.

Foto: Frédéric BISSON (cc)

Het burgeramendement: baat het niet dan schaadt het niet?

, door

COLUMN - van Maarten Stremler

Hebben burgers in Nederland voldoende invloed op wetgeving? Uit onderzoek blijkt dat het merendeel van de burgers tevreden is met de parlementaire democratie zoals we die in Nederland kennen. Tegelijk blijkt ook dat sommige burgers graag meer betrokken worden bij beleid en politiek.

Het voornaamste instrument om – indirect – mee te beslissen over wetgeving zijn verkiezingen. Verkiezingen voor de Tweede Kamer vinden in de regel evenwel slechts om de vier jaar plaats. Mondige burgers zouden wel vaker gehoord willen horen.
Uiteraard staat het hen vrij om op informele wijze contact te zoeken met volksvertegenwoordigers. Menig Kamerlid wordt dagelijks bestookt met e-mails waarin burgers hun mening kenbaar maken.

Daarnaast maken groepen burgers regelmatig gebruik van hun grondwettelijke petitierecht, bijvoorbeeld door een verzoekschrift in te dienen bij de Tweede Kamer. Bovendien kunnen burgers via internetconsultatie commentaar geven op wetsvoorstellen – een mogelijkheid waar zij overigens nog maar mondjesmaat gebruik van maken.

Burgerinitiatief en correctief referendum

Sinds 2006 bestaat tevens het burgerinitiatief, een instrument waarmee burgers een onderwerp op de agenda van de Tweede Kamer kunnen plaatsen. Daarvoor zijn ten minste 40.000 handtekeningen nodig, terwijl het onderwerp niet al in de afgelopen twee jaar door de Kamer behandeld mag zijn. Tot nog toe zijn er nog maar acht burgerinitiatieven behandeld in de Tweede Kamer. De meeste burgerinitiatieven sneuvelen omdat het onderwerp recent nog door de Tweede Kamer is besproken.

Foto: Frédéric BISSON (cc)

Theater van de verantwoording

, door

COLUMN - door Prof.Dr. J.Th.J. (Joop) van den Berg

Een belangrijk probleem van de Nederlandse Tweede Kamer is haar gebrek aan ’theatraal bewustzijn’. Daarmee bedoel ik dat de Kamer niet alleen werkplaats is waar gewerkt wordt aan beleid en wetgeving, maar ook het centrale podium van de Nederlandse politiek. Dit podium is er om burgers duidelijk te maken dat het zijn belangrijkste zorgen en verlangens daadwerkelijk vertegenwoordigt. Het demonstreert ook dat het de strijd om die zorgen serieus neemt, onder andere door het conflict daarover te laten zien. Dit betekent dat parlementaire routines niet alleen moeten worden beoordeeld op hun effectiviteit (laat staan, efficiency) maar ook op hun verstaanbaarheid voor de belangstellende burgers.

Een paar voorbeelden.

Begin jaren negentig moest voor het eerst in decennia in de Tweede Kamer worden geoordeeld over de vraag of militairen naar Koeweit en Irak moesten worden gestuurd. De voortgaande discussie daarover vond, zoals altijd met internationale beleidskwesties, plaats in de vaste commissie. Terwijl men zou hebben verwacht dat over zulk een belangrijk besluit – deelname aan oorlog – minstens één keer in een plenaire vergadering zou worden gesproken.

Toen onlangs de begroting van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen in de plenaire vergadering van de Tweede Kamer werd besproken, waren leraren uit het hele land naar Den Haag gekomen voor hun grote demonstratie voor meer structurele middelen. Nog geheel afgezien van de inhoudelijke kwaliteit van het debat, het werd gehouden in een zaal waar alleen de woordvoerders en bewindslieden aanwezig waren.

Foto: Frédéric BISSON (cc)

Afsplitsingen, fractiediscipline, en de publieke opinie

, door

ANALYSE - Een gastbijdrage van Tom van der Meer, eerder verschenen op Stuk Rood Vlees.

Voor de tweede keer in twee weken neemt een oppositiepartij afscheid van een zittend Kamerlid en de daaraan verbonden Kamerzetel. En dat nog wel tijdens het parlementair reces. De wijze van deze afsplitsingen verschilt echter flink.

Het eerste geval was Femke Merel van Kooten-Arissen, die vorige week uit de Tweede Kamerfractie van de Partij voor de Dieren stapte om als zelfstandig Kamerlid verder te gaan. Daarop is ze door haar partijbestuur geroyeerd als lid van die partij. Het tweede geval is Henk Otten, die afgelopen woensdag door het Forum voor Democratie uit de partij werd gezet, en vervolgens op Twitter reageerde dat hij zijn zetel in de Eerste Kamer zal behouden. Dat hij lid zal blijven van de FvD-fractie in de Eerste Kamer is evenwel zeer onwaarschijnlijk.

Over afsplitsingen is al veel geschreven, ook door wetenschappers in interviews, blogs en boeken.

Afsplitsingen zijn politieke partijen een doorn in het oog, maar zonder grondwetswijziging niet te verbieden. De ultieme uitvlucht van een afsplitsing zou bovendien een noodzakelijk tegenwicht zijn tegen de nu al dwingende fractiediscipline.

Maar in deze publicaties is nauwelijks gekeken naar de publieke opinie over afsplitsingen. Het Nationaal Kiezersonderzoek van 2017 biedt een inkijkje in de opvattingen van kiezers hierover.

Foto: Frédéric BISSON (cc)

Vuile campagne met stemmingsuitslagen

, door

ANALYSE - Het delen van stemmingsuitslagen van moties kan misleidend zijn als belangrijke informatie over die stemming wordt achtergehouden. De politiek dient zich tegen dit soort misleiding te wapenen.  

Tegen het verhogen van het minimumloon?

Afgelopen week postte het tweedekamerlid Jasper van Dijk van de SP op zijn Facebook-pagina een foto van een stemmingsuitslag van de Tweede Kamer. Het betrof de stemming over zijn motie over de verhoging van het minimumloon. Duidelijk zichtbaar was dat onder andere GroenLinks en de PvdA tegen gestemd hadden. Zijn commentaar:

“In het rood de partijen die tegen verhoging vh minimumloon stemmen.”

De boodschap is helder: GroenLinks en de PvdA zijn niet te vertrouwen. Over het minimumloon hebben ze mooie verhalen, maar in praktijk stemmen ze tegen een verhoging. Onder de post van van Dijk staan dan ook woedende reacties van links georiënteerde mensen, en de foto wordt grif gedeeld. Alleen, er is een probleem.

Misleiding

Wat van Dijk stelt, is niet waar. Wat hij namelijk niet vermeldt, is dat in hetzelfde debat ook een andere motie werd ingediend door 50+. In deze motie wordt óók voor een verhoging van het minimumloon gepleit. Alleen is hier de financiële dekking bewust opengelaten, en er wordt geen vast percentage voor de stijging genoemd. In de stemmingsuitslag van deze (eveneens verworpen) motie zien we dat GroenLinks en de PvdA wél voor stemden.

Foto: Frédéric BISSON (cc)

Alsof er nog niet genoeg over Thierry Baudet is geschreven is hier (voor wie er geen genoeg van kan krijgen) nog een extra stukje over Thierry Baudet!

, door

ANALYSE - In mijn filterbubbel was de laatste dagen nogal veel te doen over een politicus wiens naam al te vaak wordt genoemd en die nu dan, zo las ik overal, het masker écht had laten vallen en zijn ware gezicht had laten zien. Niemand, zo werd me toegeschreeuwd, kon nu nog ontkennen dat het lavendelmonster een fascist was. In een artikel over de Franse schrijver Houellebecq in American Affairs zou Thierry Baudet – want ook ik ontkom er niet aan zijn naam te vermelden – zich duidelijk hebben gekeerd tegen euthanasie, abortus, euthanasie en werkende vrouwen. Onze volksvertegenwoordigers vinden dat dus maar niks.

Daarin hebben ze natuurlijk volkomen gelijk.

Het is ook volkomen niet ter zake.

Ik ken voldoende mensen die sympathiseren met Baudet. Het zou vreemd zijn als ik die niet kende, want er zijn nogal wat FvD-stemmers. Als ik vraag waarom ze stemmen op iemand die heeft geschreven dat vrouwen overweldigd willen worden, als ik ze erop attendeer dat iemand die een privétaal spreekt het volk per definitie niet vertegenwoordigt of als ik hun voorleg dat een Nexit echt geen goed idee is, dan geven die sympathisanten meteen toe dat Baudets ideeën weerzinwekkend zijn. Maar, zo zeggen ze, hij schudt de politiek tenminste op. Zijn geluid is weliswaar niet nieuw of fris, erkennen ze, maar het is tenminste anders.

Foto: Frédéric BISSON (cc)

Democratie vernieuwen: iets minder geloof en wat meer argumenten graag

, door

OPINIE - Als we niet oppassen stijgt het gesprek over lokale democratie op wegens gebrek aan zwaartekracht, stellen Menno Hurenkamp en Evelien Tonkens. Leuke voorbeelden zijn goed, maar vergelijking van wat werkt en wat niet is beter. En dat laatste gebeurt amper, ook niet in het laatste nummer van het Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken.

Sommige mensen hebben grote monden, andere grote hersenen en weer andere grote portemonnees. En die kenmerken overlappen ook nog eens vaak. Is het niet fijn voor iedereen die geeft om vrijheid, broederschap én gelijkheid dat deze categorie mensen flink in de wielen gereden wordt door instituties en hun perfide handelingen zoals regels verzinnen en handhaven? Zeker nu we uit zo’n beetje al het vergelijkend economisch, sociologisch en politicologisch onderzoek van de afgelopen jaren leren dat de ongelijkheid in termen van geld, macht en invloed eerder groter dan kleiner wordt?

Het laatste nummer van het Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken over ‘De haperende lokale democratie’ denkt echter een andere kant op. Het bevat gevalsbeschrijvingen van lokale experimenten en pleidooien om vooral door te gaan met het vervangen of tenminste aanvullen van de representatieve democratie. Maar geen evaluaties op basis waarvan bestuurders, burgers of politici lokaal hun eigen afwegingen kunnen maken. Dat is een gemiste kans.

Vorige Volgende