Overzicht

Joost van Spanje

70 Artikelen
Achtergrond: Jay Huang (cc)
Joost van Spanje is universitair hoofddocent politieke communicatie aan de Universiteit van Amsterdam.

Hij is gespecialiseerd in onderzoek naar de reacties van de gevestigde orde op nieuwe politieke partijen. Dit omvat juridische reacties (bijv. strafvervolging), politieke reacties (bijv. cordons sanitaires) en media-reacties (bijv. doodzwijgen).

Joost is winnaar van de Jaarprijs Politicologie 2010, een NWO Veni-onderzoeksbeurs in 2012, een NWO Vidi-onderzoeksbeurs in 2015 en een ERC Consolidator-onderzoeksbeurs in 2019.
Foto: MCAD Library (cc)

Scènes uit een huwelijk

, door

COLUMN - Nederlandse politiek anno 2018 was als twee echtelieden, laten we hen R. en L. noemen, die steeds bekvechten. In dit geval vooral om twee onderwerpen. Die twee heikele punten leiden elke keer weer tot bittere strijd. Op die twee punten geeft geen van beiden toe. Hoe nu verder?

“Ruim je kamer nou eens op!” Dat is wat L. zowat elke dag tegen R. zegt. Maar R. vertikt het. Waarom zou hij de kamer opruimen? Het is toch de kamer waar hij altijd werkt, en het is toch ook zijn huis? Hij moet hard zwoegen in die kamer en heeft geen tijd om op te ruimen. Bovendien, hij heeft er helemaal geen last van. Dat gezeik ook altijd; hij is een man en die hebben nu eenmaal een man cave.

L. is woedend. Waarom moet ze het zo vaak zeggen, en doet hij het dan nog niet? De kamer is nooit eens opgeruimd en kan dus ook nooit eens worden schoongemaakt. Daardoor stinkt het er, er hangt een ongezonde lucht die door het hele huis te ruiken is. Ze vindt het onverantwoord dat R. in die troep rondscharrelt. Bovendien neemt de chaos toe en zitten de kinderen ook de ganse dag in de vette walm.

Foto: EU2016 NL (cc)

Klaas en het demonstratierecht

, door

COLUMN - Inperking van het grondrecht om te demonstreren. Waar kennen we dat ook weer van? O ja, van autoritaire leiders als Nicolás Maduro in Venezuela en Vladimir Putin in Rusland. En sinds drie weken ook van de leiders van de grootste partij in ons land, Klaas Dijkhoff en Mark Rutte.

“Geen demonstraties bij de intocht.” Op 19 november riep Klaas Dijkhoff, voorzitter van de VVD-Tweede Kamerfractie, via Facebook op tot het afzien van demonstraties bij Sinterklaas-intochten. “En mochten mensen volgend jaar hier geen gehoor aan geven. Dan, lieve burgemeesters: van de intocht tot het feest even geen demonstraties.” Dat zou een demonstratieverbod zijn van ruim twee weken.

Premier Mark Rutte echode Dijkhoffs oproep. Hij pleitte op dezelfde dag als zijn partijgenoot voor een “andere aanpak” van demonstraties bij intochten. De Volkskrant meldde de dag erna dat “Rutte vindt dat demonstraties alleen gehouden moeten worden op plaatsen waar kinderen er niet mee geconfronteerd worden.” Het demonstratierecht schuift hij op die wijze wel heel gemakkelijk terzijde.

Dijkhoff of Rutte mag geen demonstraties verbieden. Vandaar dat Dijkhoff zich richt tot de “lieve burgemeesters,” die dat wel mogen – maar dat louter mogen als het voor hen onmogelijk is om chaos te voorkomen. Dat is vrijwel nooit zo. Zeker niet na de vorming van de Nationale Politie in 2013, waardoor tevoren altijd wel voldoende menskracht kan worden gemobiliseerd om orde te handhaven.

Foto: Jeso Carneiro (cc)

Dood in Brazilië

, door

COLUMN - Vorige week is Jair Bolsonaro gekozen tot president van Brazilië. Op 1 januari wordt hij ingezworen. Volgens de leer van de weerbare democratie is ingrijpen vereist om moord op de democratie te voorkomen. Maar tevoren is geen adequate manier vastgelegd om dat te doen.

“Ik zou een staatsgreep beginnen op de allereerste dag!” In 1999 liet Bolsonaro geen misverstand bestaan over wat hij zou doen als hij ooit president werd. “Begin de staatsgreep meteen, laten we dit een dictatuur maken.” Daarnaast heeft hij zich uitgesproken voor marteling, en gedreigd tegenstanders te vernietigen. In een toespraak in 1993 verklaarde hij doodleuk: “Ik ben voorstander van dictatuur.”

Dat was acht jaar na het einde van het militaire regime in Brazilië. Onder dat bewind werden media gemuilkorfd en politieke tegenstanders gemarteld, naar verluidt vaak door verkrachting en castratie. In 2014 rapporteerde een waarheidscommissie dat onder de militaire dictatuur 191 personen zijn gedood en nog eens 243 verdwenen. Bolsonaro zei dat de dictatuur meer mensen had moeten vermoorden.

In afgelopen verkiezingscampagne liet Bolsonaro een ander geluid horen. Op 31 mei ontkende hij dat hij het woord “interventie” had gebruikt, een eufemisme voor een staatsgreep. En vorige week nog beloofde hij een “verdediger van democratie” te zullen zijn. Maar vorige maand dreigde hij juist een eventueel verlies niet te zullen accepteren. Geen loos dreigement, gezien zijn contacten met het leger.

Foto: Poltikerveckan Almedalen (cc)

Onterecht opgelucht?

, door

ANALYSE - Opluchting alom vorige maand: de Zwedendemocraten kregen minder stemmen dan verwacht. Maar dit zegt meer over een strategie van andere Zweedse partijen dan over kiezersvoorkeuren. Bovendien nadert de uiterste houdbaarheidsdatum van die strategie – ook voor VVD en CDA.

“Niet veel geluid, een paar mensen klappen. Duidelijk niet waarop ze gehoopt hadden.” Zo luidde een tweet van een journalist van de Financial Times over de reactie bij de Zwedendemocraten op de verkiezingsuitslag op de avond van 9 september. De anti-immigratiepartij kreeg 17,5% van de stemmen, terwijl ze in de meeste peilingen de afgelopen twee jaar er beter voor hadden gestaan.

Het doet denken aan de PVV bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen. In december stond de PVV op 32 zetels in de Peilingwijzer, maar het werden er uiteindelijk twaalf minder. Er bestaan weliswaar grote verschillen tussen de Zweedse en de Nederlandse politiek, maar er is één overeenkomst: centrumrechts reageerde op dezelfde manier op de anti-immigratiepartij: door isoleren en imiteren.

Premier Mark Rutte (VVD) gaf een duidelijke demonstratie van isoleren plus imiteren ten beste. Op 15 januari 2017 zei hij dat hij nooit met de PVV zou regeren en herhaalde dat later in de campagne (isoleren). Op 22 januari, niet toevallig precies een week later, schreef Rutte zijn “brief aan alle Nederlanders,” ostentatief om PVV-kiezers te paaien, wat hij sindsdien steevast probeert (imiteren).

Foto: Tim Green (cc)

De koers van VVD en CDA: vloek of zegen?

, door

COLUMN - Reactie op een pleidooi van Joshua Livestro voor een koerswijziging bij VVD en CDA. Wetenschappelijk werk dat hij aanhaalt leidt tot meer genuanceerde conclusies. Bovendien is Livestro’s beeld van het gevaar van tegemoetkomen aan niet-“fatsoenlijke” standpunten wat eenzijdig.

“Onder gevaren verstaan beide partijen tegenwoordig vooral migratie. Die ontwricht volgens hen samenleving, arbeidsmarkt en verzorgingsstaat.” Terecht merkt Joshua Livestro, hoofdredacteur van opiniesite Jalta, op dat VVD en CDA hameren op terugdringing van immigratie en op vergaande integratie van immigranten in onze samenleving. In die zin lijken die partijen op PVV en FvD.

Zaterdag waarschuwde Livestro in NRC Handelsblad voor deze koers. Hij ontwaarde erin een “ideologische samenspanning” met PVV en FvD, een term die hij ontleende aan het boek How Democracies Die van twee politicologen van de Harvard Universiteit, Steven Levitsky en Daniel Ziblatt. Op basis van een bepaalde interpretatie van de term pleitte Livestro voor “koerswijziging bij centrumrechts.”

Onder ideologische samenspanning verstaat Livestro: “door stukje bij beetje de extreme agenda en de retoriek van de randpartij over te nemen, treden gevestigde partijen feitelijk op als stille vennoot van deze extreemlinkse of -rechtse concurrent.” Hij vindt dat gevaarlijk, want “eigen beginselen vormen dan niet langer een rem op het ongrondwettelijke streven van de zogenaamd buitengesloten partij.”

Foto: nathan williams (cc)

Stef en het groepsdenken

, door

COLUMN - Vorige maand deed minister van Buitenlandse Zaken Stef Blok (VVD) een aantal controversiële uitspraken op een bijeenkomst voor ambtenaren in den vreemde. Naar bekend patroon volgden voorspelbare reacties van zowel links als rechts. Daarnaast verscheen een derde soort reacties.

“De recente uitspraken van Stef Blok, maar ook beweringen van andere politici voeden racistische onderstromen in onze maatschappij.” Zo begint de open brief aan politici op www.degoedezaak.org, de website van een zelfverklaarde “progressieve burgerbeweging.” De brief is afgedrukt in De Volkskrant en inmiddels ondertekend door zo’n 2.500 personen.

Het is een bekend patroon in ons land: klinkt er kritiek op het ideaal van de multiculturele samenleving, dan volgt een ‘debat’ gedomineerd door twee soorten reacties. Enerzijds wordt geschokt gereageerd, wordt uiting gegeven aan verontwaardiging, en wordt spijtbetuiging geëist; anderzijds wordt geroepen dat de kritiek ‘de waarheid’ is die niet verteld mag worden.

Nu ging het in het geval van Blok niet louter om kritiek op multiculturalisme. Althans, Blok haalde er uiterst controversiële zaken bij, zoals opperen dat genetica een rol zou spelen. Ook kreeg hij kritiek omdat hij als minister uit zijn rol viel. Blok reageerde per Kamerbrief: zijn doel was om “te prikkelen” en “een open uitwisseling” over multiculturalisme te stimuleren.

Foto: Minister-president Rutte (cc)

Een groot probleem

, door

COLUMN - Wereldwijd zijn steeds meer landen een democratische rechtstaat geworden de laatste decennia. Soms volgt terugval tot dictatuur, zoals momenteel in Turkije. Mede dankzij de stem van honderdduizenden mensen die in West-Europa wonen. Hoe wordt die stem geïnterpreteerd?

“Nederland heeft een groot probleem.” Dit probleem, zo schreef Özcan Akyol vorige week in het AD, is dat tienduizenden mensen in ons land “het geen probleem vinden dat een autocratische leider de vrijheden van mensen inperkt, tegenstanders uitschakelt en mediabedrijven intimideert en opdoekt. Ze zijn zelfs trots op een leider die zich bedient van dit soort praktijken. Dat is angstaanjagend.”

Aanleiding voor Akyols zorg: een rapport dat de Turkse president Recep Erdogan afgelopen week 73% van de in ons land uitgebrachte stemmen zou hebben ontvangen, bij een opkomst ergens tussen de 33 en 47%. Dus 60.000 tot 90.000 kiesgerechtigde Turkse Nederlanders zou de moeite hebben genomen om te stemmen op een man die “andersdenkenden de mond snoert, treitert en (…) opsluit.”

Dit strookt met de uitslag van het referendum over wijziging van het Turkse presidentiele stelsel vorig jaar – en met analyses van de stem op Denk, een partij die Erdogans politiek regelmatig verdedigt. Bijvoorbeeld: bij het debuut van Denk bij lokale verkiezingen in maart steeg de opkomst onder Turkse Amsterdammers van 34% (in 2014) naar 48%. Denk kreeg 74% van de stemmen in die groep.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Strijd tegen hate speech

, door

ANALYSE - PVV-leider Geert Wilders stond deze maand weer voor de rechter. Op 18 mei werd zijn wrakingsverzoek toegewezen, waardoor de zaak zich nog langer voortsleept. Prompt begonnen velen weer eens over uitingsvrijheid – niet alleen rechtse commentatoren, maar ook een linkse.

Frankrijk “heeft er genoeg van te worden gedomineerd door dit volk dat ons aan het vernietigen is, ons land aan het vernietigen is, door ons zijn daden op te dringen.” Brigitte Bardot, ex-filmster en dierenrechtenactivist, schreef dit in 2006 aan toenmalig Frans minister van binnenlandse zaken Nicolas Sarkozy uit protest tegen rituele slacht van dieren op het moslimfeest van Aid el-Kebir.

Bardot kreeg naar aanleiding van de brief een boete opgelegd van 15.000 euro. Daar bovenop moest ze 1.502 euro betalen aan een anti-racismeorganisatie die de rechtszaak was begonnen plus 1.500 euro aan proceskosten. Daarnaast moest ze haar veroordeling publiceren in de nieuwsbrief van haar stichting voor dierenwelzijn. Dit was al haar vijfde veroordeling voor aanzetten tot rassenhaat.

Zijn de zaken tegen Bardot al omstreden; zaken tegen politici roepen vaak nog meer weerstand op. Toch komt strafvervolging van politici voor hate speech vaak voor. In het kader van mijn NWO Vidi-project heeft mijn onderzoeksteam experts in heel Europa gevraagd hoe vaak dit is voorgekomen sinds 1965, het jaar dat de Verenigde Naties een verdrag sloten ter uitbanning van rassendiscriminatie.

Foto: Michael Gubi (cc)

Rechtstaat onverdedigd

, door

COLUMN - Politici als Trump en Orbán combineren kritiek op multiculturalisme met een aanval op de rechtstaat. Sommige commentaren bejubelen de kritiek op multiculturalisme; andere putten zich uit in afkeuring. In beide gevallen raakt verdediging van de rechtstaat op de achtergrond.

“Er bestaat een totaal verkeerd beeld van Orbán. Hij wordt gestigmatiseerd. Weggezet als de duivel, de bad guy, het zwarte schaap.” Vorige week nam voormalig staatssecretaris Dzsingisz Gabor (CDA) het in NRC Handelsblad op voor de Hongaarse premier Viktor Orbán. Een rapport van het Europese Parlement over de politieke situatie in Hongarije deed Gabor af als “een fantastisch links circus.”

Dit ondanks alle bewijs dat de rechtstaat in Hongarije onder vuur ligt.

Het rapport heeft felle kritiek op onder andere het functioneren van het constitutionele stelsel, de onafhankelijkheid van de rechtspraak en de bestrijding van corruptie en belangenverstrengeling. Het is moeilijk om zulke kritiek als “links” te zien. En Orbán zelf tooit zijn land met de geuzennaam “onliberale democratie.”

Gabor, gretig geciteerd door Volkskrant-columnist Martin Sommer op 20 april, hecht weinig belang aan de rechtstaat. Pas als het land een dictatuur zou worden “waar de mensenrechten niet in acht worden genomen, waar journalisten voor de rechter worden gesleept” dan “moeten we ons bedenken: willen we daar zaken mee doen?” Vraagteken. Dus Gabor ziet zelfs dan nog ruimte om zaken te doen.

Foto: copyright ok. Gecheckt 10-02-2022

Referendum en vertrouwen

, door

OPINIE - Komende tijd buigt de Eerste Kamer zich over het referendum. De regering wil afschaffing, omdat het verwachtingen over politiek vertrouwen niet zou hebben waargemaakt. Vreemde redenering, zeker gezien gedrag van gezagsdragers bij het referendum in 2005, 2016 en 2018.

“Nepnieuwslawine” kopte De Telegraaf op 14 november. Het ging om een brief van minister van Binnenlandse Zaken Kajsa Ollongren (D66) aan de Tweede Kamer. Daarin legde ze een verband tussen onderzoek naar buitenlandse “digitale dreiging” en de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv): voor “dit onderzoek is het wettelijke kader van de Wiv noodzakelijk.”

Ollongrens alarmerende taal leek onderdeel van de campagne voor het referendum over de Wiv. Die maand leek ook CU-leider Gert-Jan Segers al op campagne. Hij reageerde fel op het voornemen van PVV-collega Geert Wilders, die ook voor de Wiv is, om zich bij een eventueel ‘nee’ neer te leggen: “De heer Wilders heeft heel wat uit te leggen als er dan toch een grote aanslag plaatsvindt.”

Auschwitz

Bangmakerij in een referendumcampagne. Dat hebben we eerder gezien. Bijvoorbeeld bij het referendum over de goedkeuring van het associatieverdrag met Oekraïne in 2016. Europese Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker sprak de vrees uit dat afwijzing de “deur kan openen naar een grote continentale crisis” en koren op de molen was “van populisten die de EU willen opblazen.”

Foto: Marco Schwarz (cc)

Promotie tot probleem

, door

COLUMN - Steeds meer mensen in Nederland schrijven een academisch proefschrift. Er worden in ons land circa 5.000 proefschriften per jaar verdedigd. Dat is ongeveer tweemaal zoveel als in het jaar 2000. Veel van deze promovendi kampen met zware problemen. Een inkijkje in hun situatie.

“Depressie en burn-out zijn schering en inslag.” Afgelopen maand haalden 80 Vlaamse onderzoekers in een open brief in tijdschrift Knack wetenschappelijk onderzoek aan, dat stelt dat 1 op 3 promovendi “mentale welzijnsproblemen riskeert.” Wie promoveert “heeft bijna 2,5 keer meer kans op mentale welzijnsproblemen dan hoogopgeleide mensen die een niet-academische functie uitoefenen.”

Dit strookt met eerdere bevindingen uit verscheidene landen. De geestelijke gezondheid van ongeveer een derde van degenen die werken aan een proefschrift is in gevaar, zo blijkt keer op keer. Dat gaat vaak mis. Vorige maand zei circa 5% van de promovendi aan de Universiteit van Amsterdam met depressie te kampen. Daarnaast had een flink aantal last van angstaanvallen of van een burn out.

Dit kan deels komen doordat promovendi tevoren al gevoeliger waren voor psychische problemen. Maar veel onderzoek wijst op negatieve effecten van werkdruk, hetgeen suggereert dat de causaliteit grotendeels andersom loopt. Overigens komt er in landen waar promovendi een nog lager salaris krijgen (of helemaal geen, of zelfs moeten betalen) wellicht ook nog schuldenproblematiek bij.

Foto: Namecoin (cc)

Een kijkje op de cryptomarkt

, door

COLUMN - Vorige week hield de Tweede Kamer een hoorzitting over de cryptovalutamarkt. Critici beschrijven die markt als manipulatie plus speculatie plus incompetentie. Of dit zo is valt niet te meten, want de markt is ook nog eens uiterst ondoorzichtig. Of zijn er toch aanwijzingen?

“Bitcoin is alleen geschikt voor drugsdealers, moordenaars en Noord-Korea,” zei Jamie Dimon, CEO van de Amerikaanse bank JPMorgan Chase, in september. Destijds werd het aantal bitcoinbezitters in de wereld op minder dan 1 op 10.000 geschat. Afgelopen maand liet Dimon weten grote spijt te hebben van die uitspraak. Inmiddels is het aandeel bitcoinbezit wereldwijd waarschijnlijk fors groter.

Naar schatting 400.000 Nederlanders hebben cryptomunten; een groep die afgelopen maanden flink groeide. Hoogopgeleide jonge mannen zijn hierin oververtegenwoordigd. Ze zitten met gemiddeld 7.300 euro in de crypto, in totaal minder dan 1% van de Nederlandse spaartegoeden. Er is vraag naar advies, bijvoorbeeld over het kopen van bitcoin of een van de ruim 1.300 andere munten, de altcoins. *)

Gênant

De vraag naar advies wordt bediend door zelfverklaarde experts die filmpjes plaatsen op Youtube. Die experts hebben namen als Crypto Bobby en The Crypto Chick. Een van de youtubers met de grootste aanhang is de Amerikaan Nicholas Merten van Datadash. Momenteel heeft Datadash circa 260.000 abonnees op Youtube. Bovendien trok Merten afgelopen maand volle zalen in Ierland en Zwitserland.

Vorige Volgende