]
Een stevige economische crisis aan het begin van de jaren tachtig, dieper maar ook korter dan de recente malaise, leidde tot grote werkloosheid. Voor de Limburgse Janse Bagge Bend aanleiding om Gimme Some Lovin’ van The Spencer Davis Group onherstelbaar te verbeteren. Het clipje is, vergeleken met wat we tegenwoordig mogen zien, van een welhaast ontroerend amateurisme.
Echte helden, ze zijn zeldzaam. En vandaag zijn we er weer eentje kwijt geraakt: John Glenn, de eerste Amerikaanse astronaut die een volledige baan om de aarde aflegde. Hij werd vijfennegentig.
Ik vraag me vaak af wat we zouden zeggen als we de jonge John Glenn zouden ontmoeten kort nadat hij in 1962 zijn ruimtevlucht had gemaakt. “Ja, we zijn nog naar de maan geweest. En we hebben de polio uitgeroeid. En dat was het eigenlijk wel zo’n beetje. We zijn niet naar Mars gegaan en hebben de lepra en de tuberculose maar laten zitten. Maar hé, we hebben wél een ding dat Facebook heet en daarmee kunnen we de hele wereld foto’s van katten en van ons avondeten laten zien.”
Ik toonde vorige keer vier kunstvoorwerpen die illustreerden dat de Lage Landen een economische en politieke krachtcentrale kunnen zijn. Nooit was dat duidelijker dan in de tijd na de desintegratie van het Romeinse Rijk, toen de Franken vanuit de huidige Benelux het land onderwierpen dat naar ze is vernoemd. In de Nederlandse geschiedeniscanon komen de Franken er (anders dan in België, Duitsland en Frankrijk) wat bekaaid vanaf. Toch zijn de Franken – en meer in het algemeen de cultuur van de zesde tot en met achtste eeuw – de moeite waard, zoals ik vandaag wil tonen.
Het heeft geen zin te ontkennen dat de Franken een krijgslustig volkje waren, dus ik begin met wat wapens. Wapens die er precies hetzelfde uitgezien zouden hebben als ze waren gedragen door hun buurvolken. Zo is deze helm, die te zien is in Burg Linn in Krefeld, een betrekkelijk standaardmodel. Wel is ze erg mooi, zodat men wel aanneemt dat het gaat om een vorstengraf.
Frankische spangenhelm (© Burg Linn, Krefeld)
De Frankische krijgers waren gevreesd om de dodelijke efficiëntie waarmee ze de bijl wierpen, een wapen dat naar ze is vernoemd en bekendstaat als francisca. Deze twee zijn te zien in het British Museum in Londen en komen vermoedelijk uit westelijk Frankrijk.
RECENSIE - 
U verwachtte deze maandagmiddag leesadvies van Sargasso’s huisneerlandicus Marc van Oostendorp, maar omdat een computercrash hem belet te werken, stel ik u voor aan Lof der botheid, het nieuwe boek van René van Stipriaan. Dat is niet de eerste de beste. Van Stipriaan, die lange tijd heeft gewerkt bij de onvolprezen Digitale Bibliotheek der Nederlandse Letteren, is bijvoorbeeld de auteur van Het volle leven: Nederlandse literatuur en cultuur ten tijde van de Republiek (ca. 1550-1800), een van de mooiste mij bekende boeken over de Gouden Eeuw. Ik was dus benieuwd naar Lof der botheid, ook door de ondertitel Hoe de Hollanders hun naïviteit verloren. Het boek stelde me niet teleur.
Laat ik het zwakke punt maar meteen benoemen, dan hebben we dat ook gelijk gehad: Lof der botheid is een bundel ongepubliceerde lezingen en in ontoegankelijke tijdschriften gepubliceerde artikelen. Weliswaar zijn er voldoende terugkerende motieven om het geheel meer te maken dan de som der delen, maar de waarheid gebiedt te zeggen dat het soms een wat onaffe indruk maakt. Zo is er een hoofdstuk dat zou moeten gaan over de memoires van Jan Francken, de knecht van Johan van Oldenbarnevelt, maar in feite gaat over de carrière en ondergang van die laatste. Juist als je denkt “mooi, ik begrijp de context, nu wil ik weten wat die Francken te melden heeft over de raadspensionaris”, breekt het hoofdstuk af. Uit de verantwoording blijkt dan dat het de inleiding is geweest bij Thomas Rosenbooms hertaling van Franckens herinneringen aan Van Oldenbarnevelt.
Als er één gebied ter wereld is waar het goed wonen is, is het Noordwest-Europa. De delta’s van de Rijn, Maas en Schelde ontsluiten een achterland dat zich uitstrekt tot diep in Frankrijk en tot voorbij Duitsland. Langs de corridor van Rijn en Rhône kan bovendien handel worden gedreven met het Middellandse Zee-gebied. De zeehavens, die West-Europa verbinden met de oceanen, zijn al eeuwenlang economische krachtcentrales: Rotterdam en Antwerpen, Brugge en Dordrecht, Tiel en Dorestad.
Voeg toe: de agrarische weelde van de lössgronden langs de Maas, de mineralen van de Ardennen en de winsten uit de stedelijke nijverheid. Dan weet je dat er voor welvaart altijd een basis zal zijn in de Lage landen. Als er dan ook nog goede soldaten zijn, zoals in de zeventiende eeuw, staat zelfs weinig een machtsontplooiing in de weg. De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden was echter niet de eerste die deze mogelijkheden uitbuitte.
De eerste die vanuit de Lage Landen de macht greep, was de Romein Vitellius, die in het jaar 69 in Keulen werd uitgeroepen tot keizer en met een strijdmacht van Romeinse legionairs en Bataafse bondgenoten oprukte naar Rome. De combinatie van militaire en economische macht stond garant voor succes. Hij had echter de domme pech dat zijn rivaal Vespasianus net wat meer troepen op de been kon brengen en dat de Bataven daarmee gemene zaak maakten.
Nu de Walen met hun lange verzet tegen CETA de wereld hebben laten merken dat ze nog altijd bestaan, moeten we in Closing Time maar eens een Waalse zangeres laten horen: Lio, die eigenlijk Wanda Ribeiros de Vasconcelos heet. De springerige synthesizerklanken van de eerste maat van “Amoureux solitaires” maken wel duidelijk dat we ons bevinden in 1980 en anders ziet u dat wel af aan het videoclipje met een achtienjarig zangeresje in een babydoll.
“Hey Joe” is een klassieker en dat komt natuurlijk vooral doordat Jimi Hendrix er iets fantastisch van heeft gemaakt. Het is liedje is echter ouder. Het staat vast dat een Billy Roberts het nummer al in de vroege jaren zestig op zijn repertoire had en de oudst-bekende opname is die van een garagerock-band die The Leaves heette. Zij brachten het uit in 1965, namen het daarna nog eens op en hadden er in 1966 een hit mee.
Waarom hebben zoveel mensen een afkeer van de letteren? Een slechte leraar literatuur op de middelbare school is natuurlijk een pré, maar laten we de zelfingenomenheid van de letterdames en -heren niet onderschatten. Er zitten er namelijk tussen met het empathische vermogen van een amoebe en het ego van een zonnekoning. De types die menen dat de samenleving schreeuwt om cultuur en zichzelf beschouwen als belichaming van die cultuur. Types zoals het hier geciteerde prominente lid van de Zweedse Academie.
Zoals bekend gaf die instelling onlangs de Nobelprijs voor de letteren aan Bob Dylan, van wie bekend is dat hij er niet van houdt om op deze wijze in het zonnetje te worden gezet. Daar heeft hij ook welbekende redenen voor: als zijn eigen beste criticus kan hij er niet goed tegen om te worden geprezen voor dingen die hij zelf niet voldoende goed vindt – en tot overmaat van ramp wordt hij achtervolgd door mensen die hem voor Judas verslijten als hij zelf eigenlijk vooral z’n werk naar behoren wil doen. Play it fucking loud.
Kortom, je moet er als prominent lid van de Zweedse Academie rekening mee houden dat een Dylan wel eens gemengde gevoelens zou kunnen hebben. Daar zijn trouwens ook algemenere redenen voor te bedenken dan Dylans eigen geschiedenis. Op het gevaar af de opinies van mijn eigen vriendenkring te verwarren met de publieke opinie: zo’n beetje iedereen heeft inmiddels in de smiezen dat voor de letteren de voornaamste betekenis van de Nobelprijs is dat mensen één dag praten over cultuur, waarna ze de rest van het jaar weer andere dingen doen. Letterenprijzen zijn een schaamlap om te verhullen dat onze cultuur in feite geen behoefte heeft aan letteren. Of Dylan er zo over denkt weet ik niet maar ik kan me alleszins voorstellen dat hij er gewoon de balen heeft dat hij moet optreden als entr’acte in een show die de zijne niet is.
ACHTERGROND - In Holland, nothing ever happens. Today – I’m writing this on Friday, October 21th – our main headlines are: repairs for a bridge across a wide river; slow traffic because of an accident; the extradition of three people suspected of manslaughter; something about steel prices and something about manure surpluses. The stock exchange has been stable for some three months and our best weather forecast is “tomorrow the same as today”.
This is not a country of warfare, terror, murder or bloodshed. At least not for some time now. Four centuries of comparative peace have produced some pretty good chococolate, a particular kind of cheese, a lot of windmills, and radical enlightenment.
Over the centuries we’ve had our share of artists as well, of course. I won’t go so far as claiming there is something like a “Dutch school”, yet I wouldn’t be surprised if art historians will one day recognize a certain ‘Dutchness’ in the work of Dick Bruna, Joost Swarte, Piet Mondriaan and Pieter Saenredam.
Below is Miffy, a rabbit designed by an illustrator named Dick Bruna. In Dutch, she’s called “Nijntje”, which means as much as “little rabbit”. Every Dutch child knows her: there’s a plethora of Miffy books, Miffy pillows, Miffy furniture and Miffy games. We even have a Miffy Museum. As Donald Trump would say: “She’s huge.”
]
Uit principe luisteren wij natuurlijk sowieso geen muziek van het Schlagervolk naast ons,
zo schreef Prediker gisteren op deze plaats.
maar daarmee doen we de Duitsers en onszelf toch ernstig tekort.
en daarin heeft Prediker natuurlijk volkomen gelijk. Zo ben ik al jaren nieuwsgierig hoe Marianne Rosenberg in 1975 kon weten dat ook ik niet zo best zing.
]
Daar werd wat neerbuigend over gedaan, destijds in de jaren tachtig, over “Rietveldpop”. Je hoorde zo duidelijk, zeiden de dames en heren popjournalisten, dat het Nederlands was – en dat was dan meestal niet bedoeld als compliment. Anderen herkenden er juist de helderheid in van Saenredam, Mondriaan en Dick Bruna. Persoonlijk haak ik bij zulke parallellen altijd af, maar feit blijft dat er aan de Rietveldacademie bovengemiddeld veel muzikaal talent zat, waarvan De Nits vermoedelijk het bekendste zijn.
] Die Beethoven met zijn klassieke muziek, zo oordeelde Chuck Berry in 1956, die moest eens plaats maken voor de nieuwe muziek, die hij nu eens aanduidt als rhythm & blues en dan weer als rock & roll. Citaten van Carl Perkins, Louis Jordan en Bo Diddley maken duidelijk dat Berry het nummer bedoelde als een soort volkslied voor de popmuziek.
Inmiddels is “Roll over Beethoven” zélf klassieke muziek. Het nummer is tientallen malen gecovered en staat op de Amerikaanse erfgoedlijst. Zestig jaar oud, maar het staat nog steeds als een huis.