Tom van Doormaal, auteur op Sargasso

Foto: copyright ok. Gecheckt 30-10-2022

Socialisme na honderd jaar

6 april 2012 , 19:00 , door Tom van Doormaal

Heeft het politieke denken van de sociaal-democratie ons nog iets te bieden? Het is maar een vraag. De Wiardi Beckman Stichting zocht naar een antwoord in het project “Van Waarde”. Die speurtocht werd verslagen in een aantal dubbeldikke nummers van Socialisme & Democratie. Maar om nu te zeggen dat er eenduidige antwoorden in staan…

De slotmanifestatie was onlangs in Nijmegen. Mijn eerdere kritiek is gebleven: te veel papier, te weinig inspiratie, te weinig gebruik van de denkkracht in de partij. Uit irritatie daarover maakte ik voor deze kolommen een paar stukken over Den Uyl’s spreiding van kennis, macht en inkomen, mijn eigen “Van Waarde” project. Maar sociaal-democraten vergaderen meer dan dat zij Sargasso lezen.

De WBS bijeenkomst in Nijmegen was niet slecht, maar ook niet goed. Er was een behoorlijk gevulde zaal, met zelfdenkende socialisten, maar tot inspiratie kwam het niet. De organisatie had niet goed nagedacht: waarom nodig je mensen uit? Wie nodig je uit? Wat laat je ze doen? Wie leidt in en waarom? En vooral: hoe gebruik je de kennis van de bezoekers en roep je inspiratie op?

Aan inleider Kees Schuyt lag het niet. Het onderwerp “levensloop” is bij hem in goede handen. Het probleem van de hogere pensioenleeftijd is een productiviteitsprobleem: je zou dus ook vakantiedagen kunnen inleveren, of de vrije zaterdag, die pas in 1962 is ingevoerd, of eerder beginnen met werken. Eerder beginnen!

Foto: copyright ok. Gecheckt 10-11-2022

Breekbare democratie

30 maart 2012 , 19:00 , door Tom van Doormaal

Een mooie omschrijving van het begrip democratie is “ dat het iets heel breekbaars is, dat uit tal van kleine, fragiele mechanismes en praktijken bestaat. Eén daarvan is er voor zorgen dat alle stemmen geteld worden.” Het is een mooie formulering van Snyder: stemmen tellen doen we wel, maar wat gebeurt er met al die kleine en fragiele mechanismes, die onze democratie vormen, nu het overleg op het Catshuis wordt voortgezet?

Ik denk dat de rechtstatelijkheid, de rechtsgelijkheid en de privacy onder druk blijven. De oorzaak daarvan is de combine met de PVV en de lichtzinnigheid van de VVD. Daarnaast groeit het hervormingsprobleem: de combinatie is niet erg progressief of modern. De minimalistische samenwerking van de regering Rutte met de Staten Generaal kan geen stevige crisisinterventies opleveren?
Het stuk van Ramsey Nasr in de NRC van 24 maart gaat ook over het bederf van deze regeringscombinatie: ‘Nederland is een natie aan het worden zonder normen en cultuur’. Frits Abrahams vindt hem maar een beetje chagrijnig, (NRC, 26 maart) want dit blijft toch een prima landje om in te wonen? Zou dat nog waar zijn?

Timothy Snyder is gesprekspartner van Tony Judt, in zijn laatste boek, “Denken over de Twintigste Eeuw”. Judt reageert met de gedachte van Churchill dat democratie het slechtste systeem is op alle andere na, maar noemt die gedachte maar beperkt waar. “Een democratie roest van binnenuit tamelijk snel weg. Dat gebeurt linguïstisch, of retorisch, hoe je het ook wilt noemen, en dat is de Orwelliaanse taalkwestie. Ze roesten weg omdat de meeste mensen er eigenlijk weinig om geven.” Dat lijkt me het probleem waar Ramsey Nasr op wijst: we zijn onvoldoende zuinig op de democratie die we hebben. En het roesten gaat voort.

Foto: copyright ok. Gecheckt 10-02-2022

Film: De perken te buiten

23 maart 2012 , 19:00 , door Tom van Doormaal

Ruud Bakker maakte drie films voor architectuurcentrum Aorta, en zette die voor Sargasso op Vimeo. Hieronder volgt de derde, met een korte introductie.

De wereld is samen te ballen in Kanaleneiland. Het werd gebouwd in de wederopbouw periode, maar toen de welvaart voor de eerste generatie bewoners toenam vertrokken die en werd de buurt overstroomd door gastarbeiders. En toen kwam ook de verloedering.

Mag je dat schrijven? Eigenlijk niet: maar de criminaliteit groeide, inbraken, geweld, verloedering openbare ruimte. Je kunt ook zeggen: elke aandacht voor de samenlevingsopbouw verdween in de jaren zeventig en tachtig en mensen bemoeien zich niet uit zichzelf met de openbare ruimte.

In de jaren tachtig werkte ik bij VROM en had de hand in een project “Post War public housing in trouble”. We hadden internationaal gezelschap en trokken daarmee langs de pijnprojecten in ons land. Geconfronteerd met de roestvrijstalen belborden in de Bijlmer, de tralies en al het prikkeldraad, wist de Amerikaan Spence het wel: “jullie doen het verkeerd, je moet geen gevangenissen maken, maar de mensen juist bezitter maken van hun omgeving. Prikkeldraad, tralies, betere materialen, hekken, het zijn allemaal manieren om het openbaar domein prijs te geven aan de verziekers.”

Die herinnering kwam onweerstaanbaar op, toen ik dit documentje over Kanaleneiland zag: sympathiek, geploeter in het klein, maar hoe scheppen we nu een stabiele verhouding tussen de bewoners en de openbare ruimte waarin hun huis zich bevindt? Ja hoe? Het antwoord komt niet, niet in dit filmpje. In de Bijlmermeer is er een vermogen uitgegeven aan het veranderen van die omgeving en dat heeft wel geholpen.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-11-2022

Fascinerende lokale politiek

23 maart 2012 , 17:00 , door Tom van Doormaal

De VPRO heeft met de reeks “De Slag om Nederland” een thema van betekenis te pakken. De slogan van het programma is een beetje populistisch: “Nederland teruggeven aan de Nederlanders”. Maar de kritische analyse van de verhoudingen die daaronder zit is prima.

In de laatste aflevering zien we een grondspeculant, in krijtstreep-pak en een behoorlijk overgewicht, zich boos maken over de gemeenten, ongeveer zeggend: “Speculeren met grond is een vak en ik kan geen gemeente besturen. Dus verbied gemeenten handel te drijven met grond, dan bemoei ik me niet met het gemeentebestuur.” Mooi, de speculant afgebeeld als een oude cartoon. Het was een stuk minder leuk geweest als de speculant een jonge, sexy dame was geweest.

Waarom verliezen gemeenten miljoenen aan de grond? Dat blijft natuurlijk een spannende vraag: naar verluidt zitten rond de zestig gemeenten met teveel bouwgrond, waarop miljoenen aan renteverliezen worden gelopen. De VPRO onthult ons een verklaring in Lansingerland: de schuld ligt bij het Vinex-beleid van het Rijk. Dat werkt natuurlijk lekker: elkaar de schuld geven. Maar er zit wat in. Toevallig weet ik vrij goed waarover het gaat: ik was betrokken bij het Vinex-beleid, want ik werkte toen bij VROM. De gemeenten waren destijds al niet blij met het beleid: het werd door Vinex helder waar de speculanten moesten toeslaan, om hun miljoenen te kunnen opstrijken. Overigens: ook voor Vinex werd er vlijtig gespeculeerd met grond.

De Vierde Nota Extra was de visie van een kabinet voor de periode van Paars, op de volkshuisvesting en de ruimtelijke ordening. De onderzoeken op de woningmarkt wezen op een nog forse woningbehoefte, niet zozeer door bevolkingsgroei of immigratie, maar vooral door individualisering en toenemende welvaart, waardoor we ons meer woonruimte konden veroorloven. Die groeiende behoefte zou zich snel tonen, dus er was haast met de woningbouw. Voor gemeenten is dat lastig, want een grote wijk bouw je pas na aanzienlijke aanpassingen aan grond, openbaar vervoer, waterlopen, ontsluitingen en overige verbindingen (bruggen, tunnels).

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-11-2022

Film: Het wilde dromen

22 maart 2012 , 19:00 , door Tom van Doormaal

Ruud Bakker maakte drie films voor architectuurcentrum Aorta, en zette die voor Sargasso op Vimeo. Hieronder volgt de tweede, met een korte introductie.

Het Stimuleringsfonds voor de Architectuur vindt dat er meer opdrachten naar ontwerpers moeten. Dat is geen verrassing, want daarvoor bestaat zo’n fonds. De opdrachtgever moet een “verhalende wens” hebben over hoe hij de plek wil inrichten waar hij wil leven.

Enkele opdrachtgevende echtparen laten dit redelijk overtuigend zien: de verhalen leiden tot redelijk tevreden opdrachtgevers en architecten, die weer tevreden zijn over hun opdrachtgevers. Het is tenslotte een betrekkelijk lastige relatie: architecten moeten vorm geven aan de wensen van de opdrachtgevers. Maar de beste architect krijgt de opdrachtgever wel mee in een uitwerking die mooi is en functioneel. Daar heeft de opdrachtgever vaak minder notie van.

Niet veel aan de hand, met dit filmpje? Toch wel. Er wordt eeen beetje gemakkelijk gehakt op de massale woningbouw: “corporaties en ontwikkelaars die onze dromen hebben ingericht”. Ik snap wel dat je de handel van de architect moet verkopen, maar je zo gemakzuchtig afzetten tegen het collectief opdrachtgeverschap en de sociale woningbouw, gaat mij te ver.

Na de oorlog was er een grote woningnood, werd op zolder gehokt bij schoonouders, werd gezinsvorming jaren uitgesteld, omdat er geen woning was. Daar heeft het beleid van de wederopbouw iets voor gedaan, door woningen te produceren in een betaalbare prijsklasse. We zien rijdende camera’s eindeloze gevels met rijenwoningen langs rijden: och, hoe verschrikkelijk… Daar ben ik het niet mee eens. Het is goed dat die woningen gemaakt zijn en ze zijn nog steeds zeer in tel.

Foto: copyright ok. Gecheckt 27-09-2022

Film: De Staatsliedenbuurt

21 maart 2012 , 19:00 , door Tom van Doormaal

Ruud Bakker maakte drie films voor architectuurcentrum Aorta, en zette die voor Sargasso op Vimeo. Hieronder volgt de eerste, met een korte introductie.

Het filmpje over de Staatsliedenbuurt is mooi. Het geeft op een prima manier inzicht in de spanningsvelden, die je tegenkomt als je iets wilt met bestaande bebouwing. Je komt bewoners tegen, je gaat snijden in bestaande sociale structuren.

Die sociale verbanden zijn van grote betekenis voor de manier waarop mensen elkaar zien en benaderen, hoe zij met de gebouwen en de ruimten omgaan. We hebben eigenlijk geen idee hoe die sociale verbanden tot stand komen en of we ze kunnen bevorderen.

Thaddeus Muller heeft de research gedaan en verbindt de scenes, door zijn vertelling; hij is socioloog, gepromoveerd op een boek dat “De Warme Stad” heet. Dat is bijzonder: hij kijkt niet naar de hardheid en jachtigheid, maar heeft oog voor warmte tussen mensen. Dat oog gebruikt hij ook in deze productie: “de multiculturele samenleving is geniaal, geweldig”, zegt een geïnterviewde. Wie durft het nog uit te spreken, in deze PVV tijd?

Het doet denken aan de sociale filosofie aan het begin van de vorige eeuw: het dominante denken was dat van Darwin: de natuur is een gevecht van allen tegen allen en alleen de sterkste overleeft. Neen, zei Kropotkin, de anarchistische Rus, die de favoriete filosoof van Roel van Duyn zou worden: het is andersom, de natuur heeft juist opmerkelijke vormen van samenleven en die zijn misschien wel betekenisvoller dan de strijd.

Foto: copyright ok. Gecheckt 06-11-2022

Partij en burger

16 maart 2012 , 15:00 , door Tom van Doormaal

Het is een zin die in mijn hoofd blijft stuiteren: “De wereld is ingrijpend veranderd, dus we moeten de mensen geen verhalen vertellen.” De kandidaat-leiders van de PvdA knikken er instemmend bij. Maar wat betekent het? Wat is er veranderd en welke verhalen gaan ze ons dan wel vertellen? Lutz Jacobi zwaait met een oud boek en roept dat er een nieuw “Plan van de arbeid” moet komen. Ik geloof het graag, maar waarom en wat staat daar dan in?

In hoeverre doen politieke partijen nieuwe dingen en vertellen zij nieuwe verhalen? De PvdA zoekt via de leden een nieuwe fractieleider. Jan Pronk moppert dat het ongrondwettig amateurisme is, waar hij gelijk in heeft: maar elke week trekt de PvdA in de peilingen voor twee Kamerzetels steun aan! Zou het waar zijn dat de politiek de mensen niet interesseert en dat het alleen gaat om de vorm en niet om de inhoud? Je zou het niet zeggen. Mensen verwachten drama van de politiek, zei Willem Breedveld. Maar wat is er veranderd in de wereld en welke invloed heeft het op de verhalen die verteld moeten worden? Gaan politieke partijen anders om met die veranderingen?

Gravend in mijn Amsterdamse herinnering kom ik de personen tegen: Han Lammers, toen hij nog een relaxte journalist van de Groene was, en nog niet de arrogante bestuurder van later, Hans Gruyters, het scherpste brein dat ik ooit tegenkwam, uitbundig uit het hoofd delen van koningsdrama’s opzeggend tot genoegen van de bierdrinkende omstanders bij Hoppe, Marcel van Dam, voor wie ik werkte, machtspoliticus, maar met een betrouwbaar proletarisch sentiment. Van de soort waren er meer: Jan Schaefer, Frans van der Ven, Peter Lankhorst. Politiek gaat niet zonder personen en sympathie voor elkaar.

Foto: copyright ok. Gecheckt 10-11-2022

Van Wulff naar Gauck

9 maart 2012 , 19:00 , door Tom van Doormaal

Christian Wulff moest vertrekken als president van Duitsland wegens een vervolging over een corrupt verleden. De reden hindert niet voor een groot ritueel afscheid. Gelukkig waren er een paar moralisten, die dat volkomen belachelijk vinden. Inmiddels is de steun aan de eerder verslagen kandidaat Joachim Gauck weer op niveau. Maar zonder discussie verliep dat niet. De manier waarop Duitsland met zijn verleden omgaat is van betekenis voor heel Europa. Daarom: wie is Gauck en waarover gaat de discussie bij onze oosterburen?

Joachim Gauck is inmiddels 72 jaar. Hij is niet gescheiden van zijn eerste vrouw maar leeft met een jongere journaliste. Hij was dominee in de DDR, trad vrij laat toe tot de protestbeweging en werd vooraanstaand lid van Burgerforum. Bij de ‘Wende’ speelde hij een rol, vooral toen het ging om de subtiele wijze waarop de archieven van de Stasi moesten worden behandeld. In het huidige openbare leven in Duitsland toont hij zich: zo liet hij zich in met het debat over Sarrazin’s “Deutschland schafft sich ab”, een discussie die bij ons als een afspiegeling van de PVV- moslimstrijd is afgeschilderd. Ook van het verhogen van de pensioenleeftijd naar 67 jaar vond hij iets.

Hoe gaan we met herinnering om, collectief en individueel? Het is een thema dat blijft fascineren. In Zuid Afrika werd na de apartheid een Waarheidscommissie ingericht, die jaren verhoorde en een rapportage van duizenden pagina’s afleverde. De dichteres Antjie Krog schreef er over. Het opende voor mij het thema van historische verwerking, het thema wat te doen na vertrek van een kwaadaardig regime, het probleem van de collectieve en individuele schuld aan dat regime. Voor die tijd ging het altijd over onze W.O. II en goed en fout: was onze oorlog heldhaftig (L. de Jong) of toch wat grijs? (Chris van der Heijden, “Grijs Verleden”) Het is bepalend voor een collectief zelfrespect.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Ongelijkheid doet roesten (4)

2 maart 2012 , 19:00 , door Tom van Doormaal

Het doet wel iets: ik begin een serie over de spreiding van kennis, macht en inkomen en in de PvdA ontstaat een leiderschapscrisis en een verkiezingsstrijd. Zou het toeval zijn? Ik probeer met deze ideologische schetsen wat voeding te geven aan het debat. Plasterk deed dat met een pleidooi voor nivellering, door verhoging van het hoogste fiscale tarief: dat is een leuke provocatie.

Hoe dan ook: hoe zit het met de verdeling van macht? In een democratie moet die verdeling een zekere evenwichtigheid en gelijkmatigheid hebben. Zo dacht men er ongeveer over in de tijd van Den Uyl. Het was ook de tijd van de “200 van Mertens”. Dat was een voorman van het NKV, een katholieke vakbond, die het thema macht in de samenleving aan de orde stelde.

In 1968 sprak hij: “In Nederland hebben wij in ons economisch bestel te maken met wat ik zou willen noemen een lijnenspel. De gehele economie in ons land is in handen van rond 200 personen. Van een groep mensen die elkaar goed kennen en elkaar frequent ontmoeten in verschillende colleges. Het is een evenzo deskundige, financieel sterke als beangstigende groep.” (“Graven naar Macht, p.11)

Het was een opmerking, die forse deining veroorzaakte in ons land. Niet eerder was de zelfgenoegzame, democratische tevredenheid zo uitgedaagd. Het leidde tot een studieproject van een groep politicologen, die probeerden de stelling te onderzoeken: bestaan die 200 van Mertens? En moet je “graven” naar macht? Ik denk het wel: macht toont zich liever niet. “Verhulling van macht is een belangrijk middel voor het instand houden van macht.” (Graven naar Macht, p.69) De moderne media slagen er soms wel in die verhulling te doorbreken. Levert dat meer gelijkheid op? In de Arabische lente wel, maar de tentjes staan niet meer op het Beursplein.

Het Heilige H-woord

1 maart 2012 , 10:00 , door Tom van Doormaal

Tweeëntwintig economen, van allerlei kleur, komaf en verdiensten, adviseren over de hypotheekrente aftrek de minister. Ze zijn eensgezind in hun afwijzing van de hypotheekrenteaftrek. De mannen zijn streng tegen mevrouw Spies van het CDA: er moet nu iets gebeuren. ( zie “Naar een duurzame financiering van de woningmarkt”).

Dat er iets moet gebeuren, vind ik ook. Maar ik heb over het plan nog wel wat te zeggen. Economen zijn goed in tellen en rekenen. Maar met sommen maken kun je de wereld niet op een bevredigende wijze naar je hand zetten.

Nederland heeft een gefragmenteerde woningmarkt: de koopwoningenmarkt zit diep in de problemen: te veel hypotheekschuld, te hoge en dalende huizenprijzen, dramatische krimp in aantal transacties, toenemende executieverkopen en leegstand. De huurwoningen-markt wordt gedomineerd door woningcorporaties, de nationale huurwetgeving, de oude problemen van de verhouding tussen gezinsinkomen en huur, alsmede door een redelijk grote vraag.

De huidige regering komt niet aan de problemen van de koopmarkt, maar gooit met het badwater van de huurmarkt ook het kind weg: als de huurwoningen aan de huurders te koop worden aangeboden, verdwijnt die fragmentatie vanzelf. Als die huurders willen kopen en hun huis gefinancierd krijgen, is dat een waarheid als een koe. Maar zou het praktisch en slim zijn?

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Eenvoudig bestuur

27 februari 2012 , 17:00 , door Tom van Doormaal

Computers kunnen ingewikkeldheid aan. Maar dat betekent niet dat we eenvoud kunnen vergeten. Complexiteit is mislukte eenvoud. Ooit zei de socioloog Luhmann dat besturen “reductie van complexiteit “ was. De populisten denken de complexe samenleving te kunnen besturen, maar lopen steeds meer builen op. Je kunt wel iets in een regeerakkoord zetten, maar dan heb je nog geen uitvoerbare wet .

Eenvoud moet ontworpen worden. Om iets te kunnen ontwerpen, moet je precies weten waarmee je te maken hebt en wat je wilt bereiken. Grieken besturen hun land niet: ze zetten hun vriendjes op de goede plek, delen de omzet van de overheid en houden alleen respect voor de wet in stand, als dat hun positie steunt.

Hoe doen wij dat? Ik bekeek een kwartaaloverzicht van de Nederlandse Bank. Het is een verbluffend boek van 270 pagina’s met hoog-specialistische tekst. Ik vroeg me af: wie leest dat? Hoe lang doet iemand daarover? Wie doet wat met de inzichten?

Misschien zit in China een trouwe lezer. In China? Ja: zie the Economist. De Dodd-Frank wet is bedoeld om de financiële wereld van Wall Street weer wat normen mee te geven. Maar inmiddels is die wetgeving onleesbaar geworden: meer dan 840 pagina’s en nog geen uitvoeringsdetails. Niemand leest zo’n wet nog. Alleen in Peking zitten belangstellenden.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Ongelijkheid doet roesten (3)

24 februari 2012 , 19:00 , door Tom van Doormaal

De ongelijkheid van kennis en informatie wordt door Google en Internet opgeheven, zo lijkt het op het eerste gezicht. Maar dat is niet zo. Google maakt een profiel, op basis van je zoekgedrag en levert op basis daarvan een persoonlijk antwoord op je vraag. Is dat een bezwaar? Ja, behoorlijk. Google is geen encyclopedie, met een voor iedereen op dezelfde wijze toegankelijke informatieschat. Daarmee worden mensen in hun (beperkte) kennis en opvattingen gesterkt en de confrontatie met afwijkende inzichten vermeden.De egalitaire samenleving, die de sociaal-democratie dichter bij wil brengen, wordt door Google misschien wel niet bevorderd. Google verkoopt geen informatie, geen resultaat op zoekvragen (want die is gelukkig gratis), maar Google verkoopt jouw aandacht, aan adverteerders.

De crisis in de PvdA geeft mijn greep naar hun slogan “spreiding van kennis, macht en inkomen”, een verrassende actualiteit. Wat mij interesseert is wat de geldigheid van die doelstelling nu is en wat de voortgang geweest is. Anders gezegd: hebben we het nog over de wenselijke verhoudingen in de samenleving? Cohen gaf een impuls aan het “VanWaarde-project” van de WBS, een poging om oude waarden te moderniseren. Bij uitblijvend resultaat is dit mijn variant daarop.

In mijn vorige post heb ik gepoogd de inkomensongelijkheid te bekijken. Het kabinet Den Uyl betoogde destijds dat de samenleving door nivellering beter af zou zijn. Onderzoek wijst uit dat daarvoor goede gronden zijn aan te voeren. “Het quotiënt van maximum- en minimuminkomen moest zo klein mogelijk worden.” Deze elegante formulering is van Roel in ’t Veld. (Zeven jaar Paars, p.175) Inmiddels kijken we daar minder “Rijnlands” naar: het Aglo-Amerikaanse model ziet meer in inkomensverschil. Maar het resultaat lijkt niet goed. In mijn stuk probeer ik, met moderne onderzoeken en inzichten (Wilkinson en Picket) te bezien of inkomensnivellering ook nu goed zou kunnen werken. (minder zorg, minder criminaliteit, minder obesitas, hogere levensverwachting.)