Tom van Doormaal, auteur op Sargasso

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Extreme Grieken/Extreme Nederlanders

30 mei 2012 , 09:00 , door Tom van Doormaal

Het gebrek aan strategisch inzicht in de politiek is tamelijk verontrustend. Dat geldt eveneens voor de trends in de peilingen, waarin de PVV inmiddels de VVD overvleugelt. Wordt Geert Wilders de opvolger van Mark Rutte? Het moet iedereen die Wilders afschreef toch te denken geven. De oude rot Hans Wiegel geeft zijn partij er behoorlijk van langs. Alleen de 3% tekort vindt genade bij de gepensioneerde en goedgeluimde Wiegel, maar verder opereert zijn partij zwak.

Het platform van Wilders is wel te schetsen: Rutte heeft ons een recessie in bezuinigd, terwijl het in Duitsland nog redelijk goed gaat. In het Catshuis wilde hij daarvoor de rekening bij de oudere generatie leggen, die onze welvaart heeft verdiend en zich niet meer kan verweren. De VVD die zei orde op zaken te stellen wil met miljarden euro’s van ons een schijnsolidariteit scheppen met de landen aan de Middellandse Zee en ons laten opdraaien voor een dubieuze belastingmoraal en lichtzinnigheid in economisch beleid. Dat is politiek een zeer comfortabele positie.

Wat brengt het midden daar tegenin? Eerlijk gezegd, niet veel: de PVV van Wilders heeft geen oplossing (“de gulden terug”), de PVV is niet aangesloten op de moderne tijd (“een schutting rond Nederland”), de PVV is weggelopen van het Catshuis akkoord, zodat de Kunduz-coalitie Rutte moest redden. Met zo’n onbetrouwbare partner gaan wij bij voorkeur niet in zee. Dat is geen gerieflijk “cordon sanitaire”, maar ongeveer een zwaktebod. De kiezer ruikt dat.

Foto: copyright ok. Gecheckt 02-03-2022

Woorden: is de sociale huisvesting afgeschaft

25 mei 2012 , 19:00 , door Tom van Doormaal

Het is hier vaker besproken: je moet zorgvuldig zijn met woorden, want ze hebben invloed op de manier waarop je denkt. Woorden betekenen iets, in een sociale context. Het onderwerp is ineens weer actueel, nu het plan Wonen 4.0 de aandacht trekt. Daarin schetsen de Vereniging Eigen Huis, de Woonbond, Aedes en NVM hun visie op een integrale hervorming van de woningmarkt.

Mij ontregelde het begrip “marktconforme huren”, niet voor het eerst. Als dat echt waar zou zijn, zou de sociale huisvesting afgeschaft zijn. Ik vond de primair gereserveerd reactie van Jaques Monasch dan ook wel op zijn plaats. Is het de bedoeling de sociale woningsector af te schaffen? Dan is het wat moeilijk de deelname van Woonbond en Aedes aan dit plan te verklaren. Waarom wijkt de taal zo sterk van de werkelijkheid af?

In het plan zijn marktconforme huren een huurniveau “waarbij er een reële verhouding is tussen prijs, kwaliteit en vraag”. “Uiterlijk na dertig jaar zijn de huren vrij” , als er gesproken kan worden van een evenwichtige marktsituatie, aldus het rapport.

Maar dat is natuurlijk net waarom het gaat. Die evenwichtige marktsituatie was en is er niet. En het begrip “marktsituatie” is al even diffuus. Heb je het dan ook over inkomensverdeling, inkomensongelijkheid? “ Inkomensherverdeling is geen doel van dit plan”, aldus het rapport. Aha, nu snap ik het. De Woonbond en Aedes hebben de sociale inspiratie van zijn ideologische lading ontdaan en doen daarom mee aan de afschaffing van de sociale woningbouw.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Hoe de overheid achter de buurt aanhobbelt

18 mei 2012 , 19:00 , door Tom van Doormaal

Kunnen we de energie in de samenleving planmatig gebruiken? Het is de vraag of dat moet. Maar als er een neo-liberale beweging gaande is in de politiek, is een kleinere overheid ons deel. Dat betekent dat in de samenleving meer zelfregulerende mechanismen moeten groeien.

Mensen hebben vaak een rode draad in hun cognitieve en sociale bestaan. “Initiatiefnemers gezocht” was de titel van het congres en de redactie van Sargasso bedacht dat ik er heen moest. Dat was goed gezien. Mijn rode draad begon met coax-kabel aan elkaar knopen in de Bijlmermeer, in de gigantische ruimtes tussen hoge flats. Dan vertelden wij elkaar dat we de relaties tussen mensen verbeterden en vielen in een cynische lachstuip: niet omdat het zo grappig was, maar omdat de ruimte zo totaal vervreemdend was. Sociaal kon je de Bijlmer niet noemen: de globalisering sloeg daar hard toe: talloze culturen en talen, massale immigratie uit Suriname en versnellende migratie de Bijlmermeer uit: richting Purmerend en later Almere. Daardoor was het lastig een sociaal bevredigend bestaan op te bouwen. Met de activisten lukte dat het beste.

Mijn werkgever had een redenering die activisme steunde: in het traditionele bestuur worden ambtelijke plannen in het geheim ontwikkeld. De bestuurder treedt er mee naar buiten en de discussie met de burgerij is dan meteen defensief, zo luidde de redenering. Moet het zo zijn? Neen, zeiden wij: waarom kan de ambtenarij niet in een open relatie staan tot de burgers? We zouden nu zeggen: “van buiten naar binnen werken”. Alleen: dat is niet zo simpel. De ambtenaar kan wel denken dat de burger zijn klant is, maar hij wordt betaald door de gemeente of de overheid die hij dient. Dat is bepalender dan de abstracte beoordeling van zijn rol.

Foto: copyright ok. Gecheckt 12-02-2022

Toeval is logisch

17 mei 2012 , 10:00 , door Tom van Doormaal

Het is een Cruyffisme, uit het boekje ‘Toeval is logisch’, van Pieter Winsemius. Cruyff vond dat het Laudrup aan de primitieve woede om te winnen ontbrak en zette hem bij Barcelona aan de kant. Het is een mooie uitdrukking. Het boekje van Winsemius is prima, maar met deze uitdrukking doet hij weinig. Ik zie Mark Rutte en Geert Wilders met modder gooien over hun botsingen in het Catshuis en denk er over na: ooit leek Wilders bezeten van een primitieve woede om te winnen. Maar misschien heeft Mark Rutte er wel meer van. Of is dat ‘framing’ van Wilders, die van zichzelf een lieve underdog maakt, die het tegen de pitbull Rutte moet afleggen?

Winsemius heeft veel gaven en die van het woord hoort er zeker bij. Ooit was hij mijn minister en schreef ik een speech voor hem. Gebruik is dat de voorlichters dan melden wat zij aan de bewindsman hebben doorgezonden en van die tekst wordt vrijwel nooit afgeweken. Soms wordt er wat geïmproviseerd; Gerrit Brokx vlocht er altijd wel een paar grappen tussen. Maar de tekst bleef. Alleen Winsemius was in mijn geschiedenis volkomen eigenzinnig: hij knipte in mijn basistekst, waarvan ik hier en daar nog een alinea hoorde uitspreken. Niet erg voor een ambtenaar, wel opmerkelijk.

De schrale kleine overheid

11 mei 2012 , 19:00 , door Tom van Doormaal

Het is bijna een cliché om voor een kleinere overheid te zijn: zoals de demissionaire Rutte zegt, “we moeten de mensen in hun eigen kracht zetten.” De overheid moet kleiner, bedoelt hij, dus de mensen moeten meer zelf doen. Het Congres van Bestuurskundigen, deze week in Utrecht ging over die veranderende verhouding tussen bestuur en samenleving. Wat betekent zo’n uitdrukking? Hoeveel beroep kun je doen op vrijwilligheid?

Het thema van het congres was het benutten van de kracht in de samenleving. Dat kun je nogal uiteenlopend in vraagstellingen omzetten: het woord “participatie” viel me wat te vaak. In veel gemeenten wordt vrij krampachtig getracht de participatie van de burger te vergroten. Maar waarom zou dat precies moeten? Waarom moet de burger persé deelnemen aan een spel waarvan hij de mop niet in ziet? Ik leerde vroeger van mijn docenten dat de burger heus wel participeert, als het maar als zinvol en effectief wordt ervaren. Het woord participatie roept een verdenking op, n.l. dat het vooral een strategie is waarmee vermolmde bestuursvormen zichzelf pogen te legitimeren.

Maar doet dat vermoeden recht aan die duizenden vrijwilligers in verenigingen, die duizenden die in verzorgings en verpleeghuizen hand en spandiensten verrichten? Neen. Zonder inzet van deze “participanten” stort onze wereld in. Rutte haast zich altijd dat er bij te zeggen. Een spreker, de filosoof Gabriel van den Brink beperkte zich tot drie stellingen: ‘er is in Nederland zeer veel praktisch idealisme, in de publieke sfeer komt dat onvoldoende tot uiting, daarom moeten we de civil society opnieuw uitvinden’. Hij citeerde Schnabel: ”Met mij gaat het goed, maar met ons gaat het slecht”. Dat is inderdaad een bizarre houding. Ook mooi vond ik zijn eigen formule: “de economen hebben de publieke zaak gekaapt.” Dubbelzinnig is het wel: als wij zoveel idealisme en vrijwilligers hebben in ons land, waarom moet de ‘civil society’ dan opnieuw worden uitgevonden? Die contradictie bleef wat hangen.

Foto: copyright ok. Gecheckt 15-03-2022

Europa en de verkiezingen

4 mei 2012 , 19:00 , door Tom van Doormaal

Het was de Amsterdamse politicoloog Meindert Fennema, die een onaantrekkelijk beeld voorzag: de oppositie van de PVV en de SP, met hun gemeenschappelijk anti-europese standpunten als voornaamste diskwalificatie. We moeten er nog even op wachten, maar als beide partijen behoorlijk scoren in september, dan dreigt een scheidingslijn in de politiek, met Europa en de euro als de grote verdelers. Dat zal de handelingsvrijheid van een nieuwe regering beperken.

Het standpunt van de PVV vat ik ruw samen: “grenzen dicht, de gulden terug, geen Brusselse dictaten.” Het is niet mijn visie, maar het heeft een zekere consistentie. Vanuit Amerika roept Wilders ons toe dat we de EU moeten verlaten. Dat is, ondanks de consistentie, een breuk met alle tradities in de Nederlandse politiek. Waarom?

Duitsland stortte Europa en de wereld in de vorige eeuw twee keer in een vernietigende oorlog. De meeste Duitse regeringen na 1945 wilden een sterk Europees verband, waarin de Duitse ambities zouden kunnen worden beteugeld. “Met Moffen moet je Moffen vangen”, zou mijn vader zeggen. Maar het was een achtenswaardige politieke lijn.

Alleen komt de geschiedenis altijd met verrassingen. In 1989 viel de Berlijnse Muur en stortte de DDR in elkaar. Ineens was de hereniging van de beide Duitslanden actueel. In de diverse memoires van politici is de verrassing en improvisatie terug te vinden. De Russen en de Fransen hadden grote aarzelingen, maar de verkiezingsoverwinning van Helmuth Kohl liet maar één conclusie toe: de komst van een nieuw herenigd Duitsland.

De uitverkoop van de sociale woningmarkt

27 april 2012 , 19:00 , door Tom van Doormaal

Politici die zichzelf prijzen en elkaar bedanken vervullen mij met argwaan. Zeker, het parlement toonde daadkracht en het midden hervond zich. Maar wat is precies de historische ingreep in de woningmarkt?

De hypotheekrente aftrek staat niet meer als een huis. Dat is mooi. Maar hoe verhouden zich de maatregelen op de koopwoningmarkt zich tot die op de huurmarkt? Wie het heeft gehoord, deze week, mag het zeggen. Mijn tenen voelen een grote vijandigheid jegens de sociale woningbouw.

Zie bijvoorbeeld het pleidooi voor nationalisatie van woningcorporaties, van oud projectontwikkelaar Strijland. Het moet niet gekker worden, denk je dan. Woningcorporaties zijn ontstaan als particulier initiatief, van beroepsgroepen, kerkelijke organisaties vakbonden. Zij hadden een eeuw lang steun van alle politieke hoofdstromingen in ons land, als expressievorm van zelforganisatie, emancipatiedrift of soevereiniteit in eigen kring.

Maar, zo weet Strijland, er ontstond een golf van “vanity and greed”, toen de brutering van 1994 plaatsvond en de woningcorporatie financieel zelfstandig werden van de overheid. Strijland durft: de fraude in de aannemerswereld, de bouwfraude van de projectontwikkelaars, die pensioenfondsen voor miljoenen benadeelden, hij heeft het er niet over, wel over de Maserati van een directeur uit Amsterdam en over een mislukte investering in een schip in Rotterdam. En over Vestia. “Het onderlinge waarborgsysteem is nu opgeblazen: het vertrouwen is weg”. Maar, meneer Strijland, waar blijkt dat uit? Volgens mij doen WSW en CFV gewoon hun werk.

Vol op het orgel

23 april 2012 , 19:00 , door Tom van Doormaal

“Vol op het orgel”, ´kent u die uitdrukking?’ zou dominee Gremdaat zeggen. Het was de reserve van Ab Klink, destijds onderhandelaar van het CDA, in de aanloop naar het kabinet Rutte. Hij zag de risico’s van de beledigende retoriek van Wilders. Klink had het niet zo op de politicus Wilders en dat zat meer in zijn stijl, of juist gebrek daaraan, dan in de inhoud van de PVV.

Niet alleen ingetogen mannenbroeders, maar ook eigen partijgenoten (toen VVD) hadden weinig op met de eigenzinnige grofheid van Wilders. Een andere preferente getuige, Jozias van Aartsen, was fractieleider van de VVD, toen Wilders daar zijn vertrek regisseerde. Frustratie van de fractieleider, wellicht, maar: “Op enig moment zal Wilders je verlaten”.

Dat moment hebben we nu. De PVV heeft een programma met een mengsel van rechtse en linkse posities. De rechtse stellingen zijn gretig omarmd door CDA en VVD, de linkse zijn wat afgekocht, maar niet zo serieus genomen. Door de acceptatie van de rechtse posities is in Nederland een kil klimaat ontstaan en is de internationale reputatie van ons land behoorlijk beschadigd. De linkse sentimenten van de PVV zijn nogal onderschat. De PVV heeft daar aan bijgedragen door een rabiate campagne te voeren tegen links. Maar de lijn van de PVV kan moeilijk als niet consequent worden afgeschilderd. In die zin valt de PVV weinig te verwijten. Alleen heeft de retoriek van de PVV wel een polarisatie bevorderd waarin haar eigen positie onbegrijpelijk werd. De vorm is belangrijker, dan de “buitenstaander” heeft gedacht.

Amerikaanse vrouwen en de presidentsverkiezing

20 april 2012 , 19:00 , door Tom van Doormaal

Merkwaardig verkiezingsonderzoek: Mitt Romney heeft de meeste steun van getrouwde vrouwen, maar Obama van alleenstaande vrouwen. Dat kan mij langdurig bezighouden. In de Playboy stond ooit een spotprent over een verkiezingscampagne: een ontwerper houdt een affiche op, met de leuze “He’s a sexy bastard”. Maar de kandidaat aarzelt of het werkt. Zou Obama “a sexy bastard” zijn en verklaart dat dit merkwaardige feit? En wat doet Romney dan precies met de gehuwde vrouwen?

In Amerika vinden de Republikeinen dat armoede je eigen schuld is. Het gaat misschien te ver om Amerika een sociaal-darwinistisch land te noemen, maar wat doet de politiek in een land waar een verplichting je te verzekeren tegen geneeskundige risico’s als ongrondwettig dreigt te sneuvelen? Dat is een onrustige vraag. In het onderzoek van Wilkinson en Picket (The Spirit Level) scoort Amerika slecht op de sociale en lichamelijke volksgezondheid. Een harmonieus Amerika is ook voor de wereld van groot belang.

Zo kwam ik er toe, de verkiezingsonderzoeken in Amerika eens te bekijken. Hoe doet Obama het tegen de waarschijnlijke tegenkandidaat Romney? Waar maakt de Amerikaan zich druk om? Wat hebben CBS News, PEW Research en Lake Research hierover te melden? Wie gaat de verkiezingen winnen, het komende najaar?

‘Zonder respect sterft het zelf’

16 april 2012 , 19:00 , door Tom van Doormaal

De VARA heeft drie documentaires gemaakt over vrijheid, gelijkheid en broederschap. Woensdag a.s. is de eerste aflevering, de volgende twee staan geprogrammeerd voor de twee dagen daarna. Mijn advies is er goed voor te gaan zitten. Het zijn drie afleveringen van ongeveer 50 minuten elk, maar ze geven op een boeiende wijze aandacht aan de grote politieke en psychologische discussies die de staat van onze samenleving bepalen.

Pleit de VARA voor een nieuwe Franse Revolutie? Dat nu ook weer niet. Wie het fameuze pamflet “Tien over Rood” opslaat, ziet dat al eerder de begrippen van de Franse Revolutie als inspiratie voor sociaal-democraten hebben gewerkt. Het ideologisch strijdmiddel dat tegen de adel en de kerk in 18e eeuws Frankrijk is gebruikt, kan misschien structuur geven aan het noodzakelijke verweer tegen het neo-liberale marktdenken en de mensopvatting die daarmee samenhangt. Zijn de sociaal-democraten dan in de war en hoe erg is dat?

De historicus Judt situeert het probleem van de socialisten in 1989: “The failure and the collapse of the Soviet Union undermined not just communism, but a whole progressive narrative of advance and collectivisation.” Daar zit iets in: de val van het communisme ondermijnde het vooruitgangsgeloof van de linkse wereld.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Doorstromingsheffing

13 april 2012 , 19:00 , door Tom van Doormaal

Dit kabinet stelt “orde op zaken”, maar op de woningmarkt nog even niet. Het voorstel over het kooprecht voor huurders kan als ondoordachte onzin worden afgedaan. Wat er in het Catshuis is verzonnen over de hypotheekrente is nog even geheim, dus de woningmarkt lijkt nog een maanlandschap, dor en levenloos. Maar over de extra huurverhoging voor de scheefwoners is verwarring: de helft van de woningcorporaties ziet er wel iets in.

De formulering in het regeerakkoord luidde: “De doorstroming op de huurmarkt wordt bevorderd door voor huurders van een gereguleerde woning met een huishoudinkomen van meer dan 43.000 euro een maximale huurstijging van inflatie+ 5% toe te staan.” (Concept Regeerakkoord VVD-CDA, 30 september 2010, p.46)

Dat was op zich een boeiende streep door parlementaire discussies over inkomens, huurniveau en doorstroming. Daarmee werd bedoeld dat mensen die voldoende verdienden naar duurdere woningen zouden verhuizen. Nooit kon er iets op dit gebied; en dan ineens wordt er iets mogelijk gemaakt dat er op lijkt. Dat is opmerkelijk.

De vragen zijn talrijk: hoe komt de verhuurder aan betrouwbare inkomensinformatie, wat te doen als die ontbreekt, wat te doen als de huurder aantoont dat zijn inkomen na peildatum dramatisch is gedaald (b.v. door pensionering)? Ook van betekenis: welke grondslag heeft de Belastingdienst juridisch om informatie aan verhuurders te verschaffen? De dienst kent ons inkomen om er belasting over te kunnen heffen, niet om er onze huur mee te laten bepalen.

De inspiratie van Diederik Samsom

12 april 2012 , 11:00 , door Tom van Doormaal

Niet vaak gebeurd: een nieuwe partijleider, die ook een eigen inhoudelijk kleur probeert te geven aan het politieke discours. Een speech en een presentatie van “keuzes voor de toekomst van Nederland”: toen mijn printer ophield met ratelen lagen er 56 pagina’s in het bakje. Dat is op zijn minst een stevig gebaar naar de achterban en de wereld.

Ik vind dat lovenswaardig, al zeg ik er onmiddellijk achteraan dat ik al jaren lid ben van zijn politieke vereniging. Dat ik welwillend gadesla wat de nieuwe PvdA-leidsman doet, is dus niet vreemd. Maar ik ben ook een autonome denker, dus ik wil ook een oordeel over de inhoud geven. En de oplettende lezertjes begrijpen het al: dat valt nog niet zo mee.

Eerst een paar opvallende dingen van zijn speech: na zijn opmerking over de daling van het vertrouwen van de consument, komt kritiek op de schaalvergroting in het onderwijs en in de zorg, bijna letterlijk op de wijze waarop Pim Fortuyn het formuleerde. Maar zoals ik de “goddelijke kale” er destijds om heb geprezen, doe ik dat nu de “activistische kale”, want ik ben het er mee eens. De schaalvergroting is doorgeschoten en kleiner is vermoedelijk beter, efficiënter en verbindend.