Zwarte Piet verdient beter dan drogredenen

OPINIE - Hartje zomer discussiëren over Zwarte Piet, terwijl menig ander op zonnige vakantiebestemmingen van strand en zee, gebruinde lichamen en pittoreske locaties geniet, heeft dat zin?

Mogelijk wel, de timing is tenslotte nooit opportuun: zwengel je het debat over het racistisch karakter van de zwarte Knecht van de Goedheiligman in november en december aan, dan verpest je de onschuld van het kinderfeest, doe je het in elk ander jaargetijde, dan is het niet actueel. Een catch-22: het komt zo nimmer gelegen.

Beter is het dus maar gewoon de koe bij de horens te vatten, zoals de BN-ers hebben gedaan in anticipatie van de productie van de volgende serie Sinterklaasjournaals. Je moet tenslotte ergens beginnen, en waarom dan niet bij een beeldbepalende institutie, betaald van ons aller belastinggeld?

Je kunt die discussie echter beter laten voor wat het is, als je – zoals Aart G. Broek in zijn opinieartikel naar aanleiding van hun open brief – laat blijken, totaal geen sjoege te hebben van wat die discussie nu eigenlijk behelst.

Grabbelton aan drogredenen

Zelden heb ik een stuk gelezen dat zo bol stond van de drogredeneringen, oppervlakkig denken en desinteresse in de argumenten van de opponenten als dat van Aart Broek. Uit denkluiheid willens en wetens wanredeneren is een fikse ondeugd, en het is dan ook maar goed dat Broek allang de middelbare leeftijd heeft bereikt, anders liep hij nog het risico komende december met de zak mee naar Spanje te verdwijnen.

Zelf zal ik de roede echter niet sparen: Broeks betoog is een aaneenrijging van valse vergelijkingen, dwaalsporen, glijdende schaal-argumenten en een beroep op traditie. Het enige lichtpuntje zou nog zijn dat de socioloog zich niet aan stromannen bezondigt, ware het niet dat dit komt omdat hij überhaupt niet de moeite neemt de argumenten van zijn tegenstanders te weerleggen. Zou hij de open brief van die BN-ers wel gelezen hebben, vraag je je af. Of zich überhaupt verdiept hebben in de kritiek van zwarte Nederlanders op de figuur van Zwarte Piet als koloniaal stereotype?

Illustratief is het stuk daarmee wel, namelijk van de wijze waarop voorstanders van instandhouding van Zwarte Piet de discussie voeren: leden van de dominante meerderheid in Nederland, die zelf nimmer hinder ondervinden van institutioneel racisme of getroffen worden door een nationale folklore waarin een racistische karikatuur van ‘hun’ menstype de steden en dorpen rond wordt geparadeerd, nemen zelfs niet de moeite te luisteren naar wat slachtoffers van racisme te melden hebben, maar draaien doodleuk hun bagatelliserende riedeltje af.

Ja, maar dit is nu eenmaal de gestalte die deze Nederlandse folklore heeft, begint Broek zijn ’tableau’. Een beroep op traditie dus: een knoepert van een drogreden. Stierenvechten is ook traditie, en ganzentrekken was dat ook, en het recht van prima nocta, en vrouwenbesnijdenis. Maar dat het ‘nou eenmaal’ al tijden zo gaat, wil nog niet zeggen dat het ook moreel in de haak is, of dat je het niet zou kunnen of moeten veranderen.

Het volgende argument is dat als we gaan mekkeren dat Zwarte Piet racistisch is, je ook wel kunt gaan zaniken dat Sinterklaas geen vrouw is (hoe seksistisch). Het betreft hier een oneigenlijke vergelijking, aangezien de kritiek op Zwarte Piet niet een gebrek aan representatie van zwarten in het kinderfeest hekelt, maar dat ze juist in die folkloristische representatie op racistische wijze gedenigreerd worden.

Whataboutery

In plaats dat Broek echter nagaat in hoeverre die bewering hout snijdt – hetgeen zou getuigen van zindelijke argumentatie – kiest hij ervoor over ze te ridiculiseren, door bovenstaande drogreden tot in het absurde uit te werken:

We maken ons bij het sinterklaasfeest ook nauwelijks druk over zaken als vrouwenemancipatie, duurzaamheid, tandzorg en gezondheid, geschiedenis, waarheid en verdichting, dierenleed, seksuele moraal, religieuze kinnesinne en wat dies meer zij.

Een fraai staaltje ‘whataboutery‘: een discussie over een misstand torpederen door te mekkeren: ‘Ja, je hebt het nou wel hierover, maar waarom dan niet dáár over, en dáár, en dáár?’ In zijn conclusie zet Broek ditzelfde type dwaalspoor nogmaals uit:

Er is ongetwijfeld door iedereen een lange lijst samen te stellen van aanstootgevend handelen van de ander. Naast Zwarte Piet valt te denken aan: karnaval, ramadan en het Suikerfeest, vossenjacht, jongensbesnijdenis, Amsterdam Gay Pride, (..) monogamie, kindsoldaten, prostitutie, schotelantennes (..) homohuwelijk, bloemencorso, enzovoorts, enzovoorts.

Broek gooit hier van alles op een hoop, zonder zich de vraag te stellen of deze zaken wel vergelijkbaar zijn. Voor hem zijn aanstoot aan bloemencorso en schotelantennes blijkbaar moreel equivalent aan aanstoot aan kindsoldaten en vossenjacht; en is bijvoorbeeld homofobe weerzin tegen het homohuwelijk even legitiem als weerzin tegen nodeloze dierenbeulerij en racisme.

Met dit trucje kan men bovendien iedere kritiek op een misstand wel torpederen, door steeds weer naar alle andere misstanden te verwijzen.

U wilt de vossenjacht afschaffen, ja zeg, dan kunnen we wel aan de gang blijven, want hoe zit het dan met Zwarte Piet of het stierenvechten? U vindt stierenvechten dierenbeulerij? Jammer dan, want er is zoveel waar je je druk over kan maken, zoals de vossenjacht en Zwarte Piet. En zo kun je dus elke kritiek smoren door elke keer met het vingertje naar wéér iets anders te wijzen. Zoals gezegd: whataboutery.

Nog zo’n drogreden: het argument van de glijdende schaal. Als we aan Zwarte Piet gaan tornen op grond van het argument dat het racistisch is, zo redeneert Broek, dan eindigen we in een situatie waarin we alle neuzen dezelfde kant op duwen, ja, “stevenen wij af op Noord-Koreaanse gelijkheid”. Aha, dus als je racistische elementen in onze folkore aanpakt, loop je ’t gerede risico te eindigen in een stalinistische dictatuur. Zou Broek het zelf geloven?

Gelijk speelveld?

Geen drogreden, maar een argument dat mijns inziens de plank finaal misslaat omdat het veronderstelt dat er in multi-etnisch Nederland een gelijk speelveld bestaat, is Broeks centrale stelling dat Nederland nu eenmaal heel divers is en dat verschillende gemeenschappen zich nu eenmaal aan elkaars gewoonten zullen ergeren, zodat we die onderlinge ergernis maar het beste gewoon kunnen accepteren. Alleen verdraagzaamheid kan ons redden!

Het miskent totaal dat Nederland een dominante blanke meerderheid kent, die in staat is voor gekleurde minderheden te bepalen, dat zij maar een nationale viering moeten slikken waarin een koloniale karikatuur van een negroïde man een voorname rol speelt. Andersom heeft de gekleurde minderheid die macht niet.

Er is geen gelijk speelveld. De dominante meerderheid (wit) heeft de mogelijkheid gekleurde minderheden (zwart, allochtoon) middels taal, cultuuruitingen als boeken en tv-series en folkloristische typen te definiëren; trekken allochtonen hun mond open om daar kritische kanttekeningen bij te plaatsen, dan kunnen ze er op rekenen door witte opiniemakers in de media en schuimbekkende racisten op social media virtueel te worden gelynched. Zie wat Sylvana Simons overkwam. Of Quinsy Gario. Of iedere andere zwarte Nederlander die de door witte dominantie beheerste status quo ter discussie waagt te stellen.

Het is in dit verband ook veelzeggend hoe vanzelfsprekend Broek steeds in termen van ‘we’ spreekt. Maar wie is die ‘we’? Namens wie spreekt hij? Namens de witte, dominante meerderheid, lijkt me zo. Punt is dat Broek zich daar helemaal niet van bewust schijnt te zijn. Hij meent blijkbaar met dat ‘we’ voor alle Nederlanders te kunnen spreken, en voor hen in te kunnen voelen hoe ‘we’ Sinterklaas beleven. Quod non.

Cultureel archief

Het valt wel ironisch te noemen dat Broek zijn dubieuze duit in het zakje deed, juist in de week dat Gloria Wekker haar boek over Witte Onschuld presenteerde.

Zijn bijdrage illustreert namelijk wonderwel waar ze het over heeft. Volgens Wekker doen we in Nederland graag alsof racisme een marginaal verschijnsel is, waarvan de samenleving en haar instituties in de kern zijn verschoond. Racisme, dat zijn incidenten, dat zijn schuimbekkende gekkies op het internet. ‘We’ vinden iedereen toch gelijkwaardig? Er is in Nederland toch een gelijk speelveld?

Dat is volgens Wekker dus niet zo. Vierhonderd jaar kolonialisme heeft haar sporen in het denken getrokken. Middels taal, middels voorstellingen over hoe zwarten ‘nou eenmaal’ zijn en over de geëigende verstandhouding tussen blanke overheersers en gekleurde dienaren. Niet alleen blanken zijn daarmee behept, ook Nederlanders van kleur. Wekker spreekt van een ‘cultureel archief’, dat we eens open en eerlijk zouden moeten verkennen ipv het gladweg te negeren en zo in het onbewuste te laten doorwerken.

De figuur van Zwarte Piet past in en is een product van dat cultureel archief.

Nu we de rookgordijnen die Broek heeft opgetrokken vakkundig hebben weggewuifd, zouden we het daar eens serieus over moeten hebben, over de iconografie van Zwarte Piet en hoe daarin de koloniale beeldvorming doorwerkt over de aard en het karakter van zwarten (en hun daaruit volgende verhouding tot blanken).

Maar dat bewaar ik voor een volgende keer.