De serie Op weg naar duurzaamheid is deze week op vakantie. In plaats daarvan besteden we aandacht aan de USI Christmas-lecture van 2011: ‘Greening the Cities’.
Hoe kunnen we duurzame urbane regio’s en steden ontwikkelen en de toenemende stroom mensen naar de stad opvangen? ‘Greening the Cities’ was het onderwerp van de USI Christmas-lecture van 2011, met prof. dr. Jacqueline Cramer en Ton Venhoeven.
Veel mensen zullen bij duurzame (stadse) innovaties denken aan een elektrische auto (heel hip L.A rijdt ermee), een energieneutraal huis (goede isolatie en zonnepanelen) en misschien wel die goede oude regenton. Wanneer we spreken over ‘green cities’ gaat het niet zozeer over producten, maar over systemen. Dit heeft mede te maken met de schaal van de problemen. Op dit moment leeft ongeveer de helft van de bevolking in steden, in 2050 zal dit opgelopen zijn naar 70%. Bestaande systemen zijn niet voldoende om dit op te vangen. De migratie heeft nadelige effecten op het milieu en de bereikbaarheid. Verder zijn er andere, minder voor de hand liggende gevolgen zoals lawaai, wateroverlast en hittestress (veroorzaakt door klimaatveranderingen) en kunnen er sociale spanningen ontstaan.
Uitdagingen
Wanneer we de systemen op orde krijgen kan de trek naar de stad ook veel kansen bieden, zoals economische voorspoed en werkgelegenheid. Met behulp van het 3P-systeem (people, planet, profit) maakt het USI (Utrecht Sustainability Institute) analyses op welke gebieden het mis gaat en wat er moet veranderen. Het is duidelijk dat onze huidige infrastructuur niet is berekend op zulke grote getallen mensen in kleine gebieden. Als we praten over systemen die tekortschieten moet je denken aan water- en energievoorziening, digitale systemen, transportnetwerken. Maar ook de kringloop, waarin gebruikte grondstoffen niet terugkomen. Een voorbeeld hiervan is dat we kwaliteitswater (dat namelijk schoon is) – iets wat in de toekomst schaars wordt – gebruiken om de wc door te spoelen. Eigenlijk is dat heel zonde, want het zou makkelijk kunnen met al eerder gebruikt water.
Voorbeelden uit de praktijk
Het ‘vergroenen’ van steden kan gebeuren op drie verschillende niveaus: de regio, de stad en de wijk. Het vereist maatwerk en is vaak een lang proces, maar heeft een grote impact. Zo vergroot het aanleggen van groene daken de leefbaarheid, de luchtkwaliteit, de biodiversiteit, vormen ze buffers van CO2 en verminderen ze hittestress. Zoals een bezoeker terecht opmerkte klinkt dit allemaal heel harmonieus en misschien wel utopisch, want de praktijk is toch een stuk moeilijker?
Ton Venhoeven, Rijksadviseur voor de Infrastructuur en hoogleraar Architectuurgeschiedenis en -theorie aan de TU Eindhoven, gaf een aantal fantastische voorbeelden van verduurzamende urbane projecten in de praktijk. Met zijn architectenbureau maakte hij onder andere een klimaatneutraalhuis genaamd ‘Four seasons’, dat niet ineens supergeïsoleerd is (dus geen hermetisch afgesloten ramen), maar dat werkt met bufferzones. Dit huis is 10% duurder in aanbouw dan een conventioneel huis, maar je hebt voor de rest van de levensduur geen stookkosten meer. Op grotere schaal bouwde hij de Jan Schaeferbrug in Amsterdam, een healthcampus in Finland en het sportplaza Mercatorplein in Amsterdam.
Dit laatste voorbeeld laat zien hoe zo’n duurzaam project ook een, zoals Rem Koolhaas dat noemt, social condenser kan zijn. Een gebied dat een krachtige invloed heeft op hoe mensen denken en zich gedragen. Het sportplaza ligt vlak bij het beruchte Mercatorplein, er wonen zo’n 180 verschillende nationaliteiten in de buurt en geweld is geen uitzondering. De buurtbewoners wilden graag een zwembad, maar geen gebouw. Venhoeven en zijn team bedachten een gebouw vermomd als park, overdekt met groen. Het complex wordt nu gebruikt door alles en iedereen; reumapatiënten gebruiken het zwembad voor oefentherapie doordeweeks en in het weekend is het een peuterbad. De zalen worden gebruikt voor feesten en buiten spelen jongeren, waardoor verschillende doelgroepen ook met elkaar in aanraking komen.
Megasteden
Wanneer we het hebben over verduurzaming van regio’s of steden denk we vooral aan Nederland, daar wonen wij immers. In andere delen van de wereld is de situatie veel nijpender en doemen zogenaamde megasteden op. Eén daarvan is de Indiase hoofdstad New Delhi. In die regio wonen nu zo’n 45 miljoen mensen. In 2050 zullen dat er ongeveer 90 miljoen zijn en de voorzieningen zijn nu al niet voldoende. Venhoeven werkt met zijn bedrijf samen met de Indiase overheid en bedrijven om de stad over veertig jaar ook leefbaar te laten zijn. Er zijn projecten om nieuwe urbane regio’s aan te leggen om de mensen te verspreiden en bereikbaarheid te vergroten.
Venhoeven stelt dat het probleem met veel metropolen is dat zij zichzelf niet kunnen bedruipen, doordat zij zo groot en dichtbevolkt zijn geworden. Dat zie je in Europa: wij halen onze benodigdheden vanuit de verste uithoeken. Dat zie je in Korea, dat landen in Afrika koopt voor het verbouwen van voedsel. En je merkt dat men in China het zich ook realiseert en alle grondstoffen nu voor zichzelf begint te houden. Het is zaak om te zorgen dat niet alleen Nederland, maar ook grote steden in India of Brazilië, zelfvoorzienend worden. Dat vraagt niet alleen een verandering van systemen en producten, maar ook van instelling, van overheden en individuen. Niet vanuit een moralistische overweging, maar vanuit intrinsieke motivatie. Uiteindelijk blijft in mijn hoofd zoemen dat die oude slogan ‘een beter milieu begint je zelf’ nog steeds niet achterhaald is.
Wil je meer weten over USI klik dan hier, voor meer over Jan Venhoevens projecten kun je hier terecht. De Christmas-lecture is hier terug te zien.
Reacties (15)
Het verhaal is interessanter dan de titel. Innovatief ontwerpen levert altijd frisse ideeën. Misschien niet altijd uitvoerbaar maar het houdt je wel scherp.
Maar om die vraag te beantwoorden : waarom trekken we de WC door met gewoon water? Omdat :
1) er geen gescheiden waterleidingsysteem is;
2) het zuiveren van water goedkoper is dan het aanleggen van een vuilwaterleiding;
3) het faciliteren van reeds bestaande bouw met een vuilwaterleiding naast een schoonwaterleiding veel te duur is.
Anders gezegd, het invoeren van nieuwe technieken wordt geremd door de reeds bestaande bouwwerken. De terugbetaling heeft een grote massa nodig die je niet zo maar haalt door te beginnen met nieuwbouw te voorzien.
Innovatief denken is eenvoudiger dan innovatief uitvoeren (op stadsschaal). Zeker als het grote steden betreft. Echt innovatief denken houdt kaalslag van oudbouw in. En kost weer zoveel dat je het beter niet kan doen.
Wat gaan we nu doen?
Een tweede waterleiding aanleggen naar elk huis in NL?
Of kunnen we beter composttoiletten installeren in onze huizen?
Als je gaat nadenken over duurzaamheid: denk dan alsjeblieft een beetje door.
Spaarlampen zijn ook niet echt duurzaam.
En biobrandstoffen zijn ons ook als duurzaam en klimaatvriendelijk verkocht.
Echte duurzame oplossingen liggen vaak in het verleden.
…denk dan alsjeblieft een beetje door.
Uit die toiletwebsite : Het enige wat we daarbij nodig hebben, net als bij een composthoop, is voldoende plantaardig materiaal (stro- of hennepsnippers), voldoende vocht en zuurstof. Het resultaat: een droge, naar bosgrond geurende compost. Na een seizoen na-composteren op de composthoop kan deze compost zonder gezondheidsrisico’s in de moes- of siertuin verspreid worden.
En dat wil jij in de steden met al die flatjes gaan doen?
goed doorgedacht Hans, goed doorgedacht.
NB: ik hoop niet dat ik je de problematiek uit hoef te leggen maar die lijkt me groter dan een tweede waterleiding aanleggen.
Allemaal een compostbak op het balkon. Met een straalkachel ervoor in de winter. En dan maar hopen dat de bak van je bovenburen niet gaat lekken.
I never promised you a rosegarden.
Leg maar eens uit hoe jij ‘in de steden met al die flatjes’ een tweede waterleiding gaat aanleggen. Muren openbreken, vloeren openbreken? Waar moet al het koper vandaan komen? Of wil je rubberslangen aanleggen naar de stortbakken?
We kunnen beginnen met composttoiletten in alle nieuwbouw. En tegelijk naast de nieuwbouw een gemeenschappelijke moestuin en een boomgaard aanleggen.
Kleinschalige oplossingen werken beter dan het vervoeren van water en afvalwater over tientallen kilometers.
Nu wordt de illusie gewekt dat er een aparte vuilwaterleiding moet worden aangelegd door steden en dorpen, terwijl het eigenlijk veel simpeler kan. En het wordt ook al toegepast. De reservoirs van toiletten kunnen eenvoudig worden aangesloten op de eigen afvoer. Met andere woorden: je spoelt de WC dan uiteindelijk door met water uit de douche, wasmachine of vaatwasser.
wel eens bedacht dat al dat afvalwater naar het stortniveau van de toilet moet worden gebracht? Pompen? Energie?
Wij hebben een prachtig systeem. Water, in onze omgeving in overvloed aanwezig, wordt gereinigd, naar woningen getransporteerd, gebruikt, verzameld, in riolen afgevoerd naar de waterzuivering en tenslotte weer schoon terug in de natuur gebracht.
Van water een duurzaamheidsprobleem maken is spijkers op laag water zoeken.
http://www.compendiumvoordeleefomgeving.nl/indicatoren/nl0278-Oorzaken-en-effecten-van-verdroging.html?i=11-98
Circa 40% van de inheemse planten in Nederland wordt bedreigd door verdroging.
Maar als je het stuk leest als een stimulans om goed na te denken over hoe huisveting ebeter kan, en maatwerk toe te passen daar waar mogelijk, is het toch een prachtig enthousiasmerend stuk.
Hoe steden zelfvoorzienend moeten worden lezen we niet. Wel dat New Delhi nu 45 straks 90 miljoen met “projecten om nieuwe urbane regio’s aan te leggen om de mensen te verspreiden en bereikbaarheid te vergroten” bereikbaarheid vergroten betekent nog meer nadruk op gemotoriseerd transport met de bijbehorende enorme luchtvervuiling. Die groene daken op nieuwbouw zorgen daarbij voor de bekende druppel.
Een dubbele waterleiding is in Leidsche Rijn geprobeerd, maar na een aansluiting van grijs water op drinkwaterbuis snel gestopt met behoorlijke verliezen. Vreemd dat die voorstellen steeds weer opduiken.
Ben wel benieuwd wie Jan Venhoeven is, van Venhoevencs, genoemd in de laatste alinea. Broertje van Ton?
Overigens valt dat met die ‘social condenser’ van sportbad mercator wel mee. Wat er Sustainable aan is, is een gevel vol groene planten. Esthetisch een mooie ingreep, en zelfs goed ontworpen. Maar of de reuma-patiënten nu ook gezellig theedrinken met de jongeren op het speelplein, dat lijkt me eerlijk gezegd zeer onwaarschijnlijk. Gevalletje zelfoverschatting van of architect of schrijver van dit stukje. Het feit dat die programma’s naast elkaar opereren wil nog niet zeggen dat er ook sociale interactie plaatsvindt. Dat is gewoonweg niet de taak van de architect en je kunt hem dan ook niet verwijten dat die interactie niet plaatsvindt, ook al lijkt het omgekeerde hier van toepassing.
En is die P van profit niet al eens vervangen door het misschien nog lulligere ‘prosperity’?
En over de niet zo heel erg interessante waterleiding discussie hierboven. Laten we gewoon massaal uit de toiletpot gaan drinken, uit protest.
Panzerfaust (aka PFMAG>ORG)? Bestaan die nog?
Ik mis ze wel eens.
Dat is gewoonweg niet de taak van de architect…
Maar je zal de heren en dames de kost moeten geven die de arrogantie hebben te claimen dat het wel hun taak is en – erger – dat ze het met bouwen kunnen verwezelijken. De maakbare samenleving begint bij het bouwen. Ken je geschiedenis Apo.
@qwerty
Tsja als we niet worden uitgeroeid, blijft er altijd onkruid groeien. (=duurzaam)
Zo’n opmerking ‘ ken je geschiedenis Apo’ daar kan ik dus best wel boos om worden. Ik ben niet graag boos, geloof me. Vooral het belerende toontje, wat hier op sargasso jammer genoeg wel vaker de kop op steekt. Alsof ik niet weet dat architecten en planners een groot aandeel hebben gehad in het maakbaarheidsdenken, maar daarbij kom ik gelijk tot de vrij eenvoudige redenering (vergeef me ik ben architect), dat de maakbare samenleving nu juist niet met het bouwen begint, maar met het denken en schrijven. Daarbij is het architectuurvak een zeer traag vak. Maatschappelijke ontwikkelingen spelen zich altijd decennia voordat de bouwwereld er erg in heeft af.
Geloof me Apo ik wilde je niet boos maken, ik hou niet van boze mensen en zeker niet rond kerstmis. Vergeef me het zinnetje maar, ik loop waarschijnlijk al iets te lang op Sargasso.
Ja, ik weet dat je in de bouw zit – ook weer zo’n zinnetje natuurlijk – en neem maar van me aan dat ik je bijdragen op Panzerfaust, het lijkt al eeuwen geleden, met rode oortjes – kan dat? – heb gevolgd. Ik denk dat je veel weet, goed en boeiend schrijft. Ik vind het jammer dat Sargasso de insteek van Panzerfaust wat dat betreft niet kan evenaren. /sliming
Maar als je me dat zinnetje en het belerende toontje ervan even vergeeft, heb ik dan toch niet een beetje een punt met mijn opmerking dat architecten uit het heden en verleden nog wel eens grote sociale filosofieën aan hun bouwwerken wensen te koppelen, alsof een bouwwerk iets doet met het denken van een mens op een individu overstijgend niveau en het goede ervan naar volgende generaties zou gaan? Zoiets als dat opvoeding overerfelijk zou zijn?