Humaniora in tijden van chatbots

Je kunt allerlei gedachten hebben over chatbots. Je kunt bijvoorbeeld juichen over de fantastische commerciële mogelijkheden die je ziet, of je zorgen maken over types die overal commerciële mogelijkheden in zien. Je kunt denken dat kunstmatige intelligentie gaat helpen onze kinderen beter onderwijs te geven, of vrezen dat we allemaal nog dommer en luier worden onder de invloed van die dingen. Al die reacties zijn vast terecht, maar voor de humaniora schudden deze apparaten ook aan de fundamenten van het vak. Nu er ineens niet-menselijke wezens zijn die dingen lijken te kunnen waarvan we 10 dagen geleden nog dachten dat alleen mensen ze konden. Een cartoon tekenen. Een pianosonate schrijven. Het centraal eindexamen maken. https://www.youtube.com/watch?v=c1LzEfH4opo Je kunt natuurlijk zeggen dat de vingers op die cartoons er belachelijk uitzien, dat de sonate saai is, dat er rare fouten zitten in de beantwoording van de eindexamen. Maar dan zijn we beland bij een nieuwe definitie wat het betekent om mens te zijn – één die ertoe leidt dat ik in ieder geval ook niet zo menselijk ben, want mijn pianosonates trekken vooralsnog ook geen volle zalen. Je kunt ook zeggen: uiteindelijk willen mensen toch vooral werk van mensen. Ik kan dat, alleen als amateurschaker beamen. Ik vind het leuk om af en toe online een spelletje te spelen, maar alleen op websites waar je speelt tegen andere mensen van ongeveer jouw niveau. Tegen computers speel ik niet, daar is niks aan. Dat ik van die mensen alleen weet welke zetten ze spelen en hoe ze zichzelf genoemd hebben – voegt zo goed als niets toe – vind ik ook niet belangrijk. Maar ze moeten wel mensen zijn. Uit experimenten blijkt overigens ook dat mensen soms de voorkeur geven aan door kunstmatige intelligentie geproduceerde gedichten, maar alleen als ze niet weten dat die door kunstmatige intelligentie gemaakt is. Het antwoord dat het menselijke alleen gevonden moet worden in ons vlees en bloed, het feit dat wij ook fysiek in de werkelijkheid staan, is wat armoedig. Hebben al die mensen die duizenden jaren hebben gezegd dat ze worden opgetild door de kunst dan alleen maar onzin uitgekraamd? Als we dat niet willen, waar zijn we dan? Wat is de essentie van het mens-zijn? De natuurwetenschappen hebben daar geen antwoord op – fysisch zijn de supercomputers in Silicon Valley en de knokige vingers waarmee deze tekst getypt wordt, zo verschillend dat het geen zin heeft om te vragen wat nu het essentiële verschil is. Het antwoord moet komen van de lijn van onderzoek die gewend is te kijken naar niet makkelijke kwantificeerbare kwaliteit – de geesteswetenschappen. Is er een kern die we kunnen aanwijzen? Of gaan wij mensen onherroepelijk ten onder in een zee van door machines geproduceerde kunst?

Door: Foto: Wilhelm Fassbinder - Beethoven beim Komponieren im Studierzimmer, via Wikimedia Commons.
Quote du Jour

Quote du Jour | De tekstherkauwer

, door

QUOTE - Alsof onkritisch gebruik van “AI” niet direct in strijd is met de Nederlandse gedragscode voor onderzoeksintegriteit, omdat het de basisprincipes van die gedragscode systematisch ondermijnt. De principes zijn: eerlijkheid, nauwgezetheid, transparantie, onafhankelijkheid, en verantwoordelijkheid. “AI” berust op oneerlijk verkregen data, nodigt uit tot afraffelen, is ondoorzichtig, maakt mensen afhankelijk, en leidt tot verlies van eigenaarschap.

Bovenstaande komt uit een interessant artikel, dat is geschreven naar aanleiding van het onderhandelaarsakkoord van de AOb over de nieuwe cao universiteiten. Heel in het kort staat daar in dat de cao-partijen ‘kansen’ zien in AI, voor onder andere het ‘beheersen van de werkdruk’. De schrijver van de reactie, Mark Dingemanse, sectievoorzitter AI, Taal en Communicatietechnologie van de Radboud Universiteit, is daar niet van onder de indruk:

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Mededeling

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Foto: Global Panorama (cc)

AI maakt onze blik op de wereld kleiner

, door

COLUMN - Stelling: AI maakt onze blik op de wereld steeds kleiner.

AI (meestal uitgesproken als ie – aj) is geweldig speelgoed. Leuk om de toekomst te voorspellen in een talkshow op televisie. Heel aardig om eens uit te proberen of je er slimmer mee wordt dan je leraar op de middelbare school (niet dus?). Ook goed voor wat werkgelegenheid in het zo geplaagde noorden.

De mogelijkheden lijken onbegrensd. En zo’n beetje alles aan menselijke tekorten zal door AI worden opgelost. Op één ding na: God zal blijven bestaan.

Ik heb ChatGTP gevraagd dat in het kort uit te leggen (schrijf een korte column waarom ondanks AI God zal blijven bestaan). Dit rolde er uit: God verdwijnt niet door AI. [1]

Wat? AI doet God niet vervagen? Oh, wacht eens… Laat ik ChatGTP een andere opdracht geven: schrijf in een korte column waarom AI er voor zal zorgen dat er geen God meer is. En jawel hoor [2]:

AI neemt het over, niet als nieuwe god, maar als bewijs dat we het zonder kunnen. Dat we, stukje bij beetje, zelf het mysterie worden dat we ooit aanbaden. En misschien is dat wel de grootste zonde én bevrijding tegelijk: dat de mens zichzelf tot schepper maakt—en God daarmee overbodig

Foto: XxXddddddddd, via Pixabay

Begrijpt de chatbot dit of doorgrondt hij het slechts?

, door

COLUMN - Soms worden filosofische vragen na vele jaren ineens praktisch. Zoiets beleven we nu met het woord begrip. Filosofen hebben baden met bloed gevuld tijdens hun discussies over de vraag wat het precies wil zeggen dat we een bepaalde tekst begrijpen, en nu wordt de mensheid ineens geconfronteerd met een apparaat waarvan je je concreet kunt afvragen wat het begrijpt. De chatbot.

Neem dit artikel dat onlangs verscheen op de taalkunde-site LingBuzz. Een groep Amerikaanse taalkundigen laat er zien dat chatbots testjes zoals de volgende uitstekend kunnen doorstaan:

Flavia en Jack ontweken Mary en Franck werd ontweken door Lucy en Flavia. Heeft Franck in deze context iemand ontweken?

Het antwoord op deze vraag is natuurlijk nee. Een jaar geleden deden chatbots het niet altijd goed. Als ik het nu aan ChatGPT vraag, antwoordt deze:

Nee.
Er staat dat Franck werd ontweken door Lucy en Flavia — hij is dus het object van het ontwijken, niet degene die iemand anders ontweek.

Zelfs de fouten die de bots maakten lijken op die van mensen. Zo zeiden ze vaker ten onrechte ja op de volgende variant van deze vraag:

Cleo kuste Alice en Alice werd gekust door Mary. Cleo en Alice werden gekust door Mary. Werd Mary in deze context gekust?

Doneer!

Mededeling

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Quote du Jour

Quote du jour | mensen in de marge

, door

QUOTE - Mijn conclusie is helder: mensen in de marge zijn vandaag de dag slechter af. De groeiende ongelijkheid en gelaagdheid leiden tot toenemende verschillen in gezondheid, levenskwaliteit en levenskansen. Dat burgers in Nederland uitburgeren en naar de marge van de samenleving worden geduwd, heb ik nu vele malen scherper op mijn netvlies dan ruim twintig jaar geleden, bij het uitspreken van mijn oratie (103). Onze samenleving biedt de mensen minder collectieve bescherming, stelt hogere eisen en doet een irreëel beroep op hun redzaamheid en hun omgeving. Behalve de politiek, lijkt ook de samenleving in een overlevingsstand te verkeren. Verlies van collectieve controle domineert (123), terwijl bij mensen op achterstand verlies van individuele controle overheerst.

Foto: Understanding Animal Research (cc)

Proefdieren

, door

COLUMN - Vandaag is het Wereldproefdierendag. De dag waarop laboratoriumdieren worden vrij gelaten om mensen op te vreten….

Oh wacht, laten we daar niet al te schijtlollig over doen. Het is een serieuze zaak. Nog maar twaalf dagen geleden deelde minister Bruins mee dat zeker tot 2030 doorgegaan zal worden met laboratoriumproeven op apen.

Dat was zijn reactie op een onderzoek naar mogelijkheid tot verlaging van het aantal proeven met niet-humane primaten. Dat onderzoek is tot stand gekomen dankzij een in 2022 unaniem aangenomen motie van Frank Wassenberg (PvdD) c.s.

Hebben dierproeven nog een toekomst? Het onderzoek ontvouwde vier mogelijke scenario’s: afbouw, vermindering, behoud en mogelijke toename. De minister koos voor het derde scenario (onderzoeksrapport, pagina 11):

Daarom kies ik nationaal voor de komende vijf jaar voor scenario 3: voorlopig behoud van NHP-onderzoek

De minister wil zich wel hard maken “voor een blijvende versterking van de positie van Nederland als gidsland voor de ontwikkeling en toepassing van proefdiervrije onderzoeksmodellen”.

Volgens Proefdiervrij.nl zijn er aardig wat alternatieven. Een daarvan is de mens. Zo zou je donateur van restweefsel kunnen worden. Mocht je na een operatie enig lichaamsweefsel achter moeten laten, geef dan aan dat je dat spul beschikbaar voor onderzoek wil stellen.

Foto: Public domain, ,via Wikimedia Commons.

Wij zijn de universiteit

, door

Terwijl de rampzalige consequenties van het radicaal-rechtse beleid voor het Nederlandse onderwijs iedere dag duidelijker worden (zomaar een voorbeeld: gisteren kondigde het Onderwijsmuseum in Dordrecht aan dat het zijn deuren moest sluiten), en de Amerikaanse wetenschap ons laat zien wat ons voorland is – voor zover we dat al niet aan bijvoorbeeld Hongarije konden aflezen –, klinkt er af en toe ook een bemoedigend geluid.

In The New York Times publiceerde de Russisch-Amerikaanse intellectueel M. Gessen eergisteren een inspirerend artikel – een oproep aan de universiteiten om deze crisis te gebruiken om weer te worden wat ze oorspronkelijk waren: instellingen die niet willen meedoen aan allerlei rankings, die niet de besten willen zijn, die geen bedrijfje willen zijn, maar instellingen die er in de eerste plaats zijn om zoveel mogelijk kennis te delen met zoveel mogelijk mensen.

Kennis delen – dat is een machtig wapen tegen de Bruinsen en de Trumpen van deze wereld, die vooral gebaat zijn bij zoveel mogelijk domheid. Kennis delen – dat is waar wij goed in zouden moeten zijn. Kennis delen – dat hoeft niet eens miljoenen te kosten. “Hier is mijn radicale voorstel voor de universiteiten,” schrijft Gessen:

Gedraag je als een universiteit, niet als een bedrijf. Gebruik je fondsen. Laat meer studenten toe, niet minder. Open je deuren en vergroot je bereik niet door vastgoed te kopen, maar door onderwijs naar de gemeenschappen te brengen. Bouw aan een basis. Word een beweging.

Steun ons!

Mededeling

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Doe het veilig met NordVPN

Mededeling

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Foto: Chris Allen -Graffiti street art on Exe Bridge North". license cc by-sa 2.0.

Is de magie uitgewerkt?

, door

COLUMN - Ook wat zorgelijk is, kan interessant zijn. Wat er nu allemaal met de wetenschap gebeurt, stemt tot vrees, jazeker, en tot ontevredenheid. Maar zeker ook tot nadenken.

De essayist en hoogleraar Slavische letterkunde Karel van het Reve (1921-1999) heeft eens geschreven over het wonderlijke feit dat mensen die nooit naar het Concertgebouw gingen bereid waren om toch mee te betalen aan het Concertgebouw. We kunnen constateren dat aan dit wonder langzamerhand een einde komt: een heel grote groep mensen is steeds minder bereid te betalen voor kunst en cultuur. Laten die linkse lui met hun grijze haar in een scheiding en koninklijke onderscheidingen op hun revers dat allemaal zelf maar betalen!

De wetenschap en vooral het hoger onderwijs waren lange tijd uitzonderingen op die regel. Ik denk dat dit er minstens deels mee te maken heeft dat heel veel mensen hun kinderen of kleinkinderen graag een hogere opleiding gunnen – daar kun je immers een goede baan mee krijgen.

Maar aan dat idee komt nu langzamerhand ook een eind. Niet alleen zie je dat aan de vrij moeiteloze manier waarmee mensen kennelijk aanvaarden dat er afgebroken wordt (de CDA-achterban komt niet in opstand vanwege de harde bezuinigingen waarin hun partij ook meestemt). Maar ook blijkt het aantal studenten dat zich bij de universiteiten inschrijft de laatste jaren af te nemen – en dat kan niet alleen geweten worden aan demografische ontwikkelingen.

Foto: Jon (cc)

Eppo’s emmertje

, door

COLUMN - Bijna ieder gesprek dat ik de laatste tijd voer met mensen die ik een tijd niet heb gezien, gaat zo. Een van de twee zegt ‘hoe gaat het?’, en dan zegt de ander ‘nou, de wereld staat in brand’. Meestal volgt dan iets als: ‘Maar persoonlijk gaat het wel goed.’ De wereld staat natuurlijk al lange tijd op verschillende plekken in brand, maar de vlammen slaan nu zo hevig uit dat ze in kleine gesprekjes zichtbaar worden.

Brandblusmachine, ca. 1750. Anoniem; collectie Rijksmuseum

Ik kom ook mensen tegen die ontmoedigd of somber zijn en niet goed weten waar ze moeten beginnen met blussen. Het wordt steeds minder duidelijk of die branden onze levens echt niet zullen blakeren.

Formulieren

Van de leiding van het land moeten we niet hebben. Zeker als wetenschappers niet. Eppo Bruins is niet alleen de minister van onderwijs en wetenschappen, maar ook een duidelijk toonbeeld van de incompetentie van deze regering: iemand die zijn naam heeft gezet onder rampzalige bezuinigingen, maar die deze nog steeds niet duidelijk in de verf heeft gezet waardoor er de hele tijd een vaag gevoel van doem over het vak blijft hangen.

Zijn laatste stapje was om vrijdag ineens via de sociale media te laten weten:

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Mededeling

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Foto: Abhi Sharma (cc)

Ze sprak haar naam uit als Fleuj

, door

RECENSIE - Zeg mij welke taal je spreekt, en ik zeg je wie je bent. Geen twee mensen op de wereld spreken precies hetzelfde, en die verschillen laten altijd iets zien over een verschillende geschiedenis, een verschillende identiteit, een verschillende plaats in de samenleving. Dat je in Rotterdam geboren bent, maar in Den Bosch opgegroeid, dat je een man bent, en theoretisch opgeleid, dat je getrouwd bent met een Italiaanse, dat je bovengemiddeld gefascineerd bent door hoe andere mensen praten: het heeft allemaal invloed op je taalgebruik.

Dat is een waarheid waarnaar al heel veel onderzoek is gedaan, een waarheid bovendien die door verschillende geleerden op een verschillende manieren is uitgewerkt, maar een waarheid waarover nog niet zo heel veel geschreven is. De sociolinguïstiek, de tak van de taalwetenschap die zich met deze waarheid bezighoudt, is altijd populair onder studenten, juist omdat ze zoveel te zeggen heeft over de onvermoede rol van taal in het eigen leven. Maar in heel veel publieksboeken heeft dat niet geresulteerd.

Milieu

De schrijver en taalkundige Khalid Mourigh brengt daar nu verandering in met zijn boek Denkend aan Hollands. De ondertitel van het boek luidt: Wat taal zegt over wie we zijn.

Volgende