Woestijngeloof

COLUMN - Wie de islam meent te kunnen karakteriseren als ´woestijngeloof´ heeft niet goed opgelet. Ongeacht of je het traditionele islamitische verhaal gelooft of één van de vele revisionistische ideeën die de laatste tijd rondwaren over het ontstaan van de islam: zij is ontstaan in steden.

Zowel de oorsprong als de ontwikkelingen tijdens de formatieve periode van deze godsdienst hebben zich afgespeeld in nederzettingen van waaruit gehandeld werd, in oases waar sedentaire landbouw werd gepleegd of in steden die rond legerkampen zijn ontstaan. De islam heeft nog minder met de woestijn dan het jodendom en de christenheid. De enkele keren dat woestijnbewoners in de koran worden genoemd, is dat uitsluitend in negatieve zin.

Dat gezegd zijnde was er natuurlijk wel een verschil tussen het Arabische taal- en cultuurgebied en de cultuur van de grote wereldrijken eromheen: het Byzantijnse en het Sassanidische rijk. De inwoners van deze gebieden hadden alle reden om neer te kijken op de in hun ogen grote culturele armoede van de Arabieren die hen in de loop van de achtste eeuw overrompelden. Een passage uit een Joodse bron die dateert van voor de opkomst van de islam illustreert die kijk.

In deze passage leest een rabbi Genesis 37:35 over de karavaan Ismaëlieten die specerijen, balsem en hars vervoeren. De man merkt verbaasd op dat Arabieren toch niets anders verhandelen dan ongelooid leer en aardolie. Het antwoord op zijn vraag is tekenend: God zelf heeft ten behoeve van Jozef – die door de Ismaëlieten als slaaf wordt meegenomen – een klein wondertje verricht, zodat Jozef zijn onfortuinlijke reis tenminste niet in de stank hoeft door te brengen. Zowel ongelooid leer als aardolie stinken nogal.

Ondanks het feit dat de Arabieren na hun grootscheepse veroveringen als een spons alles hebben opgenomen wat goed, mooi en nuttig was en zo hun eigen hoogstaande cultuur voortbrachten, is dat dedain richting Arabieren blijven bestaan. Bij de nazaten van de inwoners van het Sassanidische rijk – de Iraniërs – is dat tot op de huidige dag te merken. Geen snellere manier om een Iraniër de boom in te krijgen dan hem uitmaken voor iemand uit de Arabische wereld, of voor Arabier. Ik ken geen Iraniër die daar niet als door een wesp gestoken op reageert.

In de nasleep van die wespensteek zijn nog wel eens Perzische kwalificaties van Arabieren te beluisteren die er niet om liegen. ‘Primitief’, ‘ongemanierd’, ‘smerig’, ‘woestijnnomaden’, ‘ongecultiveerd’, ‘barbaren’ zijn zo de karakteriseringen die ik in de loop der jaren heb opgetekend. Vaker wel dan niet wordt daarbij aangetekend dat de Arabieren wat er aan cultuur bestond in het Midden Oosten vooral hebben verwoest en dat alles wat later Arabische cultuur is gaan heten, ‘eigenlijk’ allemaal is afgekeken en overgenomen van de Perzen (dus toch eigenlijk ook weet niet zo heel erg verwoest). Dat is een véél, véél te simpele voorstelling van zaken, maar het is ook niet voor de volle honderd procent onzin.

Opvallend is trouwens dat ook overtuigde Iraanse moslims zich wel zo over Arabieren kunnen uitlaten. Meestal gaat het er trouwens iets vriendelijker aan toe, bijvoorbeeld in de grap over de vraag waarom God de koran in het Arabisch openbaarde en niet in het Perzisch. Want iedere Iraniër weet dat Perzisch voor dat doel eindeloos veel geschikter is: Farsi sjekar-e, ‘Perzisch is suiker.’ Het antwoord is simpel: had God de koran in het Perzisch geopenbaard, dan hadden de Arabieren Hem nooit geloofd…