De lijn tussen Ratko Mladic en Winnie Mandela
Wat hebben die met elkaar te maken? In voormalig Joegoslavië is serieus nagedacht over een waarheids- en verzoeningscommissie naar Zuid Afrikaans model. Uiteindelijk zette Kostunica niet door en kwam er van waarheid en verzoening weinig terecht. Het tribunaal in Den Haag moest het opknappen, met het strafrecht als invalshoek. Het schoot me te binnen toen ik de oude zieke Mladic op de televisie zag, een uitgebluste, maar nog steeds gevaarlijke vechtersbaas.
Misdaden tegen de mensheid (foute vertaling menselijkheid) zijn een ingewikkeld begrip. Het proces tegen de Nazi’s in Neuremberg (1946) was de eerste keer en het proces Eichmann in Jeruzalem bouwde daarop voort. Maar de strafrechtelijke waarheid en de historische waarheid zijn verschillende dingen. Dus het zoeken naar vormen van kennis en verzoening, na afscheid van een fout regime, bleef: hoe reconstrueer je een gruwelijke periode, hoe leer je daarvan, hoe straf je de daders en hoe geef je vorm aan de verzoening? Het is verrassend actueel, als je ziet hoe een oude dame van 96 alsnog een te haastige moord opbiecht van meer dan 60 jaar geleden.
Er zijn tientallen onderzoeken geweest voor waarheid en verzoening, met sterk uiteenlopende werkwijzen, budgetten en looptijden. Sommigen betaalden vergoedingen aan slachtoffers, sommigen rapporteerden alleen, anderen vroegen om waarheid in ruil voor amnestie. De verschillen zijn interessant. Priscilla Hayner beschrijft 21 onderzoeken in haar boek: “Unspeakable Truths, confronting state terror and atrocity”, New York, 2001. Het boek bevat beschouwingen over: Argentinië (85), Chili (90-91), Zuid Afrika (94-2000), Duitsland (92-94). De kernvraag luidt “how truth commissions around the world are challenging the past and shaping the future.”