Morele verantwoordelijkheid

Het bericht over de Rotterdamse vrouw die tien jaar dood in huis had gelegen zette Marieke van Rooij aan het denken. Vorige week werd er in Rotterdam een vrouw gevonden die tien jaar dood in haar huis had gelegen, een even bizar als verdrietig bericht. In een reflex dacht ik na het lezen: wie is hier verantwoordelijk voor? Gek eigenlijk, want al zou er een verantwoordelijke gevonden worden, is het misschien belangrijker eens na te denken of dit in mijn eigen omgeving zou kunnen gebeuren. Oftewel, ben ik moreel verantwoordelijk voor mijn buurvrouw die ik nog nooit heb gezien? Een beroemd gedachte-experiment om na te denken over morele verantwoordelijkheid is het trolleyprobleem, bedacht door de Britse filosoof Philippa Foot in 1967. Het trolleyprobleem stelt mensen voor een fictief moreel dilemma. Stel, je staat van een afstandje te kijken naar een trein die recht op vijf mensen af rijdt. De vijf personen staan op het spoor en kunnen niet weg. Je staat naast een hendel en door die over te halen, verandert de trein van spoor. Echter, op het nieuwe spoor staat een nietsvermoedende voorbijganger. Wat doe je? Er zijn twee opties, niks doen en er komen vijf mensen om of de hendel overhalen waardoor één persoon overlijdt. De meeste mensen kiezen voor het hypothetisch overhalen van de hendel. Dat worden er minder als die onfortuinlijke eenling een dikke man is die op het spoor geduwd moet worden en helemaal anders ligt het als een chirurg vijf mensen kan redden door één patiënt te doden.

Foto: Alexandre Dulaunoy (cc)

Verantwoordelijk voor welvaart

INTERVIEW - Bald de Vries, universitair docent en onderzoeker rechtstheorie en staats- en bestuursrecht aan de Universiteit Utrecht, over eigendom, gebruiksrecht en verantwoordelijkheid.

Hoe belangrijk is het begrip eigendom?

‘De notie van individueel eigendom is een organiserend principe van onze Westerse maatschappij. Het is de kurk waarop de marktgeoriënteerde economie drijft. Om de markteconomie goed te laten functioneren hebben we een stelsel van eigendomsrechten ontworpen. Vanuit dit perspectief kan het recht op individueel eigendom ook opgevat worden als een centraal mensenrecht dat bepalend is voor hoe de moderne, westerse samenleving functioneert.’

Verantwoordelijk?
‘Bezit impliceert een exclusief gebruiksrecht. Dat wat van jou is, daarover ben je soeverein, althans dit is het uitgangspunt. Eigendom betekent gebruik, maar ben je ook verantwoordelijkheid voor de effecten van dat gebruik?

De moderne, westerse samenleving wordt gekenmerkt door industrialisering en democratisering binnen staten. Burgers participeren in de productie van welvaart binnen de natiestaat en participeren in de verdeling van die welvaart via hun democratische rechten. De productie van welvaart, en het gebruik daarvan in de vorm van eigendom heeft echter neveneffecten die meer en meer zichtbaar worden op mondiaal niveau. In zijn klassieker The Risk Society noemt de Duitse sociaaltheoreticus Ulrich Beck deze neveneffecten ‘risico’s’. Neem jij verantwoordelijkheid voor de effecten van het gebruik van je spullen?’

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Azerbeidjan: politie pakt kleuter op


Echt waargebeurd: tijdens een demonstratie in Baku is gisteren een kleuter opgepakt omdat ze “vrijheid” riep: foto, video. Kleuters arresteren moeten we niet willen, zelfs in Azerbeidjan niet. Maar is de moeder hier niet ook medeverantwoordelijk door haar kind bloot te stellen aan gevaar? [via: @obk]

Foto: copyright ok. Gecheckt 08-11-2022

De herontdekking van het collectief

Ten gevolge van de forse overheidsbezuinigingen ontstaan er tal van initiatieven waarbij de burger zelf het heft in handen neemt. De middeleeuwse en vroegmoderne geschiedenis leert dat de burgers heel goed in staat zijn om zelf hun instituties op te richten en te beheren, zonder al te veel bemoeienis van bovenaf, meent Tine de Moor.

Tot begin 19e eeuw organiseerden de burgers bij ontstentenis van een krachtige overheid hun eigen instituties. In de steden verenigden zij zich in ambachts- en buurtgilden; op het platteland maakten ze collectief gebruik van gemeenschappelijke weidegronden (meenten en markegenootschappen) en werden collectieve afspraken gemaakt over het beheer van de waterhuishouding. In het Engelstalige jargon verwijst de term commons naar allerlei vormen van gedeeld gebruik en verantwoordelijkheid over diensten en goederen.

De verschillende vormen van do-it-yourself-governance boden eeuwenlang een alternatief voor regulering van bovenaf of door de vrije markt. Omdat steeds duidelijker wordt dat de overheid niet bij machte is om alle sociale problemen op te lossen, bieden ze ook nu een wenkend perspectief. De onvrede van de samenleving over de ‘onmacht’ van de overheid uit zich in een groeiend populisme, maar tegenwoordig ook steeds meer in de herontdekking van collectieve instituties.

Er zijn inmiddels tal van voorbeelden van collaborative consumption (initiatieven zoals autodelen of samenaankoop van energie) en collaborative production (de coöperatie als bedrijfsmodel). Daarbij zij aangetekend dat ze economisch een nog vrij marginale betekenis hebben. De grote vraag is dan ook of het collectief de kracht van een echt maatschappelijk alternatief kan krijgen.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Pechtold als idool van Breivik?

Gedachte-experiment. Niet Geert Wilders was het idool van Breivik, maar D66-voorman Alexander Pechtold. Wat was er dan gebeurd? Waarschijnlijk had de nare Noor een lijvig document geschreven over ‘de noodzaak tot het openbreken van de woningmarkt’ en de wens ‘tot meer directe democratie’. Waarschijnlijk had hij zijn magnum opus naar al zijn virtuele vriendjes gestuurd. En dan? Dan niets. Hij had geen bommen geplaatst, geen massaslachting aangericht. Hij was nooit de geschiedenisboekjes ingegaan als de massamoordenaar van Oslo. Al is Anders Breivik de enige schuldige aan zijn misdaad, dat ontslaat anderen niet van de plicht tot nadenken en zelfreflectie. Volgens Malou van Hintum -en vele anderen- hebben we te maken met een gek. Om haar stuk extreem kort samen te vatten: gekkies interpreteren de buitenwereld op een rare manier en komen zo tot onverwachte, soms zelfs gruwelijke daden. Alleen zij zijn verantwoordelijk. Haar conclusie lijkt te kloppen. Met de nadruk op lijkt. Het ‘Pechtold-experiment’ laat namelijk zien dat van Hintum’s conclusie te makkelijk is.

Nog niet zo lang geleden was de Tweede Wereldoorlog geen geschiedenis, maar een moreel ijkpunt. Dat had veel positieve gevolgen en ook enkele mindere kanten. Positief: iedereen was zich bewust van het gevaar van polarisatie, extremisme, racisme en discriminatie. Negatief: links geweld werd vergoelijkt. Het gevolg: de extreemrechtse Janmaat werd ‘gedemoniseerd’ en werd door links, maar ook door rechts verguisd om zijn politieke opvattingen. Niemand, absoluut niemand liet zich door deze nitwit gedogen. De Centrumdemocraten waren politieke paria’s van de vorige eeuw en dat was maar goed ook. Waarom zou je samenwerken met een extreme partij? Het is niet voor niets dat topstukken van de jaren ’80 als Voorhoeve, Weisglas, Hirsch Ballin en vele anderen hun partij nu de rug hebben toegekeerd. Zij wensen niet in verband te worden gebracht met extremisten. Twintig jaar geleden vonden zij samenwerking met een rechts-populistische volksmennerpartij abject, en dat vinden ze nu nog steeds.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Quote du Jour | Debattle

“Anarchism is founded on the observation that since few men are wise enough to rule themselves, even fewer are wise enough to rule others.”   – Edward Abbey

Houdt een kliek een meeting in Kopenhagen met een gigantisch potentieel aan macht: bakken die er totnogtoe niets van. Publiek, pers, tijdsgeest: alles mee – maar eigen volk eerst, natuurlijk. Isolationisme au point. Het zal wel weer wachten zijn op Obama ‘The Miracle’.
Heel die bijeenkomst is uiteraard flut, want er zit geen enkele fabrieksleider of captain of industry aan die tafels. Waarom is er bij hen geen verantwoordelijkheidszin? Uiteindelijk is het slechts een hypocriete bedoening die schril afsteekt tegen de openluchtbijeenkomst. Want daarbuiten zijn de echte globalisten, zij die veel meer met elkaar gemeen hebben dat die staatsleiders, zij die veel meer idealist zijn om Yes We Can te mogen beweren. De wereld zou pas echt in gevaar zijn wanneer er geen jeugd meer was die, desnoods met wat steentjes, zich wil laten horen. ‘Jammer van die paar klootzakken’ hoor je dan zeggen.
Bullshit. Alsof het daarom draait. Alsof die steentjes belangrijk zijn. Alsof die iets van de grote gebeurtenissen zouden remmen. De welgestelde burgers mag zichzelf wel op de borst kloppen dat ie netjes recycleert en de verwarming lager draait: zonder de bewustmaking van de pleiade aan actiegroepen deed die brave burgers niets.
Het jammere is het steeds maar opnieuw wentelen in welstand van zij die vandaag teveel te verliezen hebben, omdat ze zouden moeten sparen voor morgen.
Want waar of niet waar, ontkenner of overtuigde van de klimaatverandering veroorzaakt door de mensheid: daar gaat het niet om. Verstandig en verantwoordelijk omspringen met de grondstoffen, dieren, atmosfeer, toekomst, whatever: dat wel. Bijzonder eenvoudig. En daar heeft elke Kopenhaagse protester oneindig meer krediet in het morele debat dan de zogenaamde staatsleiders.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

De angst van de macht

Prikkeldraad (Foto: Flickr/jonycunha)

Wat is er toch met die bestuurders die uit angst evenementen verbieden of willen voorkomen dat bepaalde artiesten optreden. Parkpop is een goed voorbeeld. Snoop Dogg werd de wacht aangezegd omdat er volgens het stadsbestuur gevaar bestond dat er ongeregeldheden zouden plaatsvinden. In Rotterdam werd de Dance Parade zeer vakkundig de nek omgedraaid met allerlei extra regeltjes die de veiligheid moesten bevorderen.

Of ze hebben geholpen zullen we nooit weten, maar feit is dat evenementen die jarenlang zonder noemenswaardige problemen opeens worden afgeblazen omdat er – vaak niet eens gerelateerd – incidenten plaatsvonden.

Natuurlijk, in een democratie draag je verantwoordelijkheid. En ja, je wordt ter verantwoording geroepen als er iets gruwelijk misgaat en daar verwijtbare fouten bij zijn gemaakt. En dat is niet leuk. Maar dat gegeven mag niet omslaan in een soort absurd veiligheidsdenken, waarbij ieder risico, hoe klein ook, fanatiek uit de weg wordt gegaan.

Besturen is niet alleen risico’s mijden, maar ook het verantwoord nemen van risico’s. Anders creëer je een onleefbare samenleving waarin niets meer mag.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Quote van de Dag: Verschrikkelijke beslissing

“Ik vind dit een verschrikkelijke beslissing. Het is duidelijk een politieke overweging. Ik zie geen andere rationele reden waarom ze dit zouden doen.”

Cheney reageert op het besluit van de regering Obama een onderzoek te openen naar de harde ondervragingsmethoden door de CIA van de vorige regering. Verder zegt hij:

“Ik denk dat hij aan het proberen is zijn verantwoordelijkheid te ontduiken. En ik denk dat dat verkeerd is.”

Wie welke verantwoordelijkheid nou ontduikt blijft echter wat onduidelijk.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Vrijwillige dweilen

GeenCommentaar heeft ruimte voor gastloggers. Geheel vrijwillig levert elke 7e van de maand P.J. Cokema zijn bijdrage.

De brandweer werkt ook veel met vrijwilligers (Foto: Flickr/pietel)

Het scheelt niet veel, maar onder de vier regimes van Balkenende is vrijwilligerswerk zo goed als verplicht geworden. Goed burgerschap heet dat. Dankzij de inzet van Balkenende c.s. wordt vrijwilligerswerk meer dan ooit dweilen met de kraan open. De overheid trekt zich terug, hetgeen zich in een aantal sectoren uitbetaalt in personeelstekorten. Maar dat geeft niet, de burger dient de eigen verantwoordelijkheden voor zorg, buurtschap en veiligheid op zich te nemen.

Guusje ter Horst stelde kort geleden de vrijwillige brandweer nog als uitmuntend voorbeeld van vrijwillige verantwoordelijkheid. Tegelijkertijd weigerde ze de spuitgasten te bedanken door ze een plaats aan de onderhandelingstafel te geven bij cao-onderhandelingen, waar ook werktijden, plichten en vergoedingen worden geregeld voor deze vrijwilligers.

Natuurlijk zal hier en daar vrijwilligerswerk aan wat regels en voorwaarden gebonden moeten zijn, maar laat die vrijwilligers dan zelf concreet meepraten. Maar vrijwilligers zijn vooralsnog vogelvrij. Zo wil je als gepensioneerde best nog wel wat om handen hebben, maar het kan zomaar gebeuren dat je te oud wordt bevonden. Het Deventer Ziekenhuis heeft in ieder geval schoon genoeg van oude vrijwilligers en werkt ze de deur uit.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

ISP’s verantwoordelijk maken voor ‘malware’

Computer chips (Foto: Flickr/Gaetan Lee)

De Europese denktank ENISA heeft een rapport uitgebracht (.pdf) waarin wordt gepleit om internetproviders aansprakelijk te maken voor de schade die gehackte computers via hun netwerk aanrichten.

Zo hopen de onderzoekers de gigantische netwerken van zombiecomputers en de schade die zij toebrengen beter te kunnen bestrijden. Immers, de gemiddelde computergebruiker is over het algemeen niet kundig genoeg om zijn of haar pc afdoende te beschermen. Als je die verantwoordelijkheid legt bij de providers, vang je dat op. De provider kan relatief eenvoudig bijhouden welke IP-adressen ‘fout’ verkeer genereren, en deze dan automatisch tijdelijk afsluiten. De ISP zou dan bijvoorbeeld een standaard pagina kunnen tonen met de vraag contact op te nemen met de helpdesk.

Klinkt als een redelijk plan. Mocht het doorgevoerd worden in Europa, dan krijgt de SPAM- en virus-industrie waarschijnlijk zware klappen.

Om het verhaal compleet te maken stelt de denktank ook voor om fabrikanten te verplichten beveiligingslekken apart te dichten, en niet via een systeemupdate. Mensen zijn namelijk huiverig om die updates te installeren, en niet onterecht. Veiligheidsupdates zullen de meeste mensen wel willen installeren.

De denktank vindt dat je, als dit laatste is doorgevoerd, gebruikers zelf ook aansprakelijk mag stellen voor de schade die ze veroorzaken. Als ze de auto-updatefunctie voor veiligheidsissues van de software uitschakelen, nemen ze namelijk willens en wetens een risico. De redenatie is dat de fabrikant moet zorgen voor de gordels, maar dat de bestuurder ze ook moet dragen en daar zelf verantwoordelijk voor is.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Vorige Volgende