Statiegeld als bijverdienste: herwonnen vrijheid en autonomie

Wie kent ze niet, de mensen die zeulen met zakken vol flesjes en blikjes. Minder bekend is dat zij zich weer vrij en autonoom voelen. Ook sociaal werkers moeten daaraan wennen, zeggen antropoloog Mara Voss en persoonlijk begeleider Arnold Haverkort. Lege bierkratten op kamers van bewoners, rondzwervende blikjes in de hal en buurtbewoners die aanbellen bij de zorginstelling met zakken statiegeld voor ‘die meneer met de baard.’ Sinds de invoering van statiegeld op plastic flesjes en blikjes zie ik (Arnold Haverkort) het allemaal, op de zorglocatie van het Leger des Heils waar ik werk. Veel bewoners hebben hun dagbestedingsproject recentelijk ingeruild voor het verzamelen van blikjes en flesjes. Zoekend Sinds een jaar zijn er grote veranderingen op de woongroep zien. Bewoners die eerder met moeite van hun kamer te krijgen waren, gaan nu vroeg op pad om statiegeld te verzamelen. ‘Ik zie veel positieve dingen. Ze hebben zelf een dagstructuur gecreëerd, bewegen meer en verdienen hun eigen geld.’ Velen verzamelen liever flesjes en blikjes dan naar de dagbesteding te gaan Ik werk met bewoners met een triple diagnose: een licht verstandelijke beperking (LVB), psychiatrie en verslaving. Velen verzamelen liever flesjes en blikjes dan naar de dagbesteding te gaan. Voorheen gingen sommigen vooral naar de dagbesteding om iets te verdienen, niet altijd, omdat ze het leuk vonden. Nu hebben ze een keuze. Verdiend De veranderingen komen mede voort uit een al langer bestaande ontevredenheid over de vergoeding van opgelegde dagbestedingsprojecten. De uitkering, ongeveer 75 procent van het minimuminkomen, die bewoners maandelijks ontvangen, ervaren zij niet als beloning voor hun arbeid op bijvoorbeeld een zorgboerderij. Of zij nu wel of niet gaan, hun uitkering blijft hetzelfde. Velen vinden het statiegeld een goed alternatief voor een dagvergoeding De sociologe Charlotte Albers en hoogleraar Actief Burgerschap Monique Kremer schreven al eerder dat bewoners met een LVB de 8 euro die zij ontvangen voor een werkdag bij een dagbestedingsproject ervaren als uitbuiting. Het voelt bovendien niet als echt werk. Velen vinden het statiegeld een goed alternatief voor een dagvergoeding. Met statiegeld verzamelen is 40 euro per dag te verdienen, zonder korting op de uitkering. Daarnaast biedt het bewoners regie over hun inkomsten. Ze kunnen zelf bepalen hoeveel flesjes en blikjes zij verzamelen. Het inlevermoment na iedere verzamelronde gaat gepaard met een directe beloning voor hun inspanning: contant geld maakt de beloning tastbaar. Eigen baas De bewoners vinden het ook belangrijk om zélf hun dag in te delen. Ze bepalen nu zelf wanneer ze opstaan, naar buiten gaan. Bij dagbesteding moet je ergens zijn, op een vast moment. Statiegeld verzamelen geeft ze vrijheid. Ze bellen hun bewindvoerder minder, omdat ze minder geld nodig hebben en voelen zich minder afhankelijk. Bij dagbesteding ontbreekt dat gevoel van eerlijkheid, en de motivatie Die vrijheid weegt zwaar, zeker als tegenover de verplichtingen van een dagbesteding slechts 8 euro staat. Zoals de sociologe Judith Elshout (2016) beschrijft: wanneer een werkgever bepaalt wat je moet doen, compenseert een fatsoenlijk salaris die machtsverhouding. Bij dagbesteding ontbreekt dat gevoel van eerlijkheid, en de motivatie. Vrijgevochten Hoewel de participatiesamenleving mensen wil aanspreken op wat zij kunnen, blijft zichtbare waardering en beloning, zoals de doelgroep dat zelf graag wil, vaak uit. Wanneer we oog hebben voor de leef- en ervaringswereld van de doelgroep kunnen we het verzamelen van statiegeld veel beter begrijpen als een manier om los te breken uit de ongelijkwaardige en afhankelijke positie waarin zij zich vaak bevindt. Het verzamelen van blikjes en flesjes is een toegankelijke vorm van arbeid waarin mensen uit de doelgroep zich zelfstandig, vrij en effectief voelen. Het doet denken aan negatieve vrijheid zoals de Britse filosoof Isaiah Berlin dit beschreef. Het is vrijheid van inmenging en betutteling vanuit het systeem Statiegeld verzamelen is niet alleen een bijverdienste, maar ook een daad van zelfbeschikking. Een manier om zich los te maken van regels, hulpverleners en systemen die hen steeds iets lijken op te leggen. Het is vrijheid van inmenging en betutteling vanuit het systeem. Grenzen Aan statiegeld verzamelen zijn ook risico’s verbonden. Voor sommige bewoners is het vooral een middel geworden om hun verslaving te bekostigen. Ze gebruiken meer, eten slechter, lopen de hele dag en vallen af. Sommigen missen zoveel maaltijden dat ze inmiddels aan de nutridrink zitten. Waar ze vroeger bedelden en daarbij soms een broodje kregen toegestopt, blijven ze nu in beweging — op jacht naar blikjes. Die focus kan zo sterk worden dat het dwangmatig gedrag wordt, waardoor ze zelfs doktersafspraken vergeten. Ik loop soms met iemand mee in de hoop op een gesprekje. Maar vaak krijg je geen contact — alles draait om het vinden van blikjes. Botsingen De uiteenlopende reacties van zorgprofessionals op het statiegeld-dilemma onthullen botsende systeemlogica’s én het ontbreken van een definitie van wat participatie inhoudt. Wanneer we de participatiesamenleving reduceren tot een kostenbesparende strategie van een terugtrekkende staat, met zelfredzaamheid als centraal mantra, dan zijn Arnolds bewoners juist het toonbeeld van succesvolle participatie. Als ondernemende burgers creëren zij hun eigen kansen, los van institutionele kaders. Toch reageren sociaal werkers op de vloer vaak nerveus bij het idee om op hun handen te zitten, niet in te grijpen en de verantwoordelijkheid bij de bewoners te laten. Ze beroepen zich op hun rol als zorgverlener en voelen zich verplicht hun cliënten te beschermen. Deze zorgzaamheid is begrijpelijk, maar kent ook een keerzijde. Sociaal werkers sporen cliënten aan tot participatie vanuit de overtuiging te weten wat goed voor hen is, zonder voldoende rekening te houden met de leefwereld van hun cliënten. Het spanningsveld weerspiegelt een verstrengeling van twee systemen: het neoliberale ideaal van de zelfredzame burger en het resterende ethos van de betuttelende verzorgingsstaat. Het gaat over de vraag of sociaal werkers durven te luisteren naar wat cliënten belangrijk vinden Daarbij ligt de nadruk vaak en te veel op participatie in de vorm van arbeid, terwijl participatie, volgens hoogleraar Participatie en Diversiteit Tineke Abma, van oorsprong gaat om inspraak en invloed in het maatschappelijk debat. De vraag is niet wat goede participatie inhoudt. Het gaat veel meer over de vraag of sociaal werkers durven te luisteren naar wat hun cliënten belangrijk vinden, ook als dat staat dat haaks op hun idee van wat zinvol is? Durven ze mee te bewegen, ook als ze de controle moeten loslaten? Dit artikel verscheen eerder bij Sociale Vraagstukken. Mara Voss is antropoloog en docent Social Work aan de Hogeschool van Amsterdam, Arnold Haverkort is persoonlijk begeleider bij Domus+ van het Leger des Heils

Foto: Chris-Håvard Berge (cc)

Olieproducent gaat voor het milieu

ELDERS - De nieuwe conservatieve regering van Noorwegen gaat de olie- en gaswinning verder afbouwen.

Noorwegen heeft sinds een paar weken een nieuwe regering. Opnieuw een rechtse minderheidsregering onder leiding van Erna Solberg. Haar Conservatieve partij en de populistische Vooruitgangspartij van Siv Jensen hebben steun gekregen van de liberalen onder leiding van Trine Skei Grande. Dat betekent dat de Noorse regering nu steunt op drie vrouwelijke partijleiders.

De liberalen (Venstre, een kleine sociaal-liberale partij) hebben voor de versterking van de tweede regering Solberg enkele concessies weten af te dwingen over de oliewinning en de bontindustrie. Ola Elvestuen, de liberale klimaatminister, wil af van de verslaving aan fossiele brandstoffen. Hij stimuleert elektrisch rijden. Al bestaande belastingvoordelen voor elektrische auto’s worden gehandhaafd. Stekkerauto’s beslaan nu 39% van het wagenpark, maar volgens berekeningen van de vereniging van elektrische autobezitters Norsk Elbilforening kan dat dit jaar oplopen naar 50%. Door batterijauto’s vrij te stellen van aanschafbelasting, btw en wegenbelasting, kunnen ze concurreren met benzine- en dieselwagens, vooral met dank aan de toch al torenhoge belastingen op reguliere auto’s. Een Volkswagen eGolf is in Noorwegen goedkoper dan een ‘gewone’ Golf. Verder mogen e-rijders op de busbaan, gratis parkeren en hoeven ze geen tol te betalen.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

RTL Nieuws: statiegeld blijft en er komt ook een bedrag voor inleveren kleine flesjes

De afgelopen jaren is er hard gelobbied door de verpakkingsindustrie om van het Nederlandse statiegeldsysteem af te komen. Zo waren er vorig jaar berichten dat Aldi en Lidl geld geboden ter compensatie zou zijn om hun standpunt t.a.v. statiegeldsysteem te stoppen. Ook organiseerde de Plastic Heroes een twittercampagne om steun te verwerven voor het afschaffen van statiegeld.

RTL meldt vandaag op basis van bronnen dat het statiegeldsysteem voor grote plastic frisdrankflessen voorlopig blijft bestaan. Daarnaast komt er een beloning voor mensen die kleine plastic flesjes en blikjes inleveren. Volgens Mansveld blijkt uit onderzoeken dat Nederland een goed werkend systeem heeft voor inzameling van plastic verpakkingsafval. Bovendien liggen er volgens haar nog kansen om nog meer plastic te hergebruiken en zwerfafval aan te pakken.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Zwerfafval: hufterboetes en de statiegelddiscussie

ACHTERGROND - Zwerfafval roept veel ergernis op. Daarom moet Rotterdam ‘Singapore aan de Maas’ worden als het aan coalitiepartner Leefbaar Rotterdam ligt. In het Algemeen Dagblad lazen we: ‘De Aziatische stadstaat is beroemd én berucht om het ferme boetesysteem. Wie daar bijvoorbeeld kauwgom op de grond gooit, riskeert een bekeuring van omgerekend zo’n 600 euro.’ Daar heeft Leefbaar wethouder Joost Eerdmans met buitenruimte, handhaving en veiligheid in zijn portefeuille uiteraard wel oren naar.

Maar hoe gaat dat in de praktijk? Tussen droom en daad staan misschien geen wetten, maar wel praktische bezwaren. Boetes uitdelen is prima, maar vraagt om handhaving. En dat kost menskracht en dús geld. En dan sterven stoere plannen vaak in bevallige schoonheid. Ga maar na: Singapore had in 2014 op 5,4 miljoen inwoners een politiemacht van 41.599 politiemensen, dus zeg maar 1 agent op 130 burgers. Nederland had in datzelfde jaar 60.888 politiemensen wat neerkomt op 1 agent per 275 burgers. En die 60.888 agenten hadden, als ze al op straat waren, écht wel iets anders te doen dan een boete uitschrijven voor het op straat gooien van een blikje.

Wat is zwerfafval?

Kijken we puur naar aantallen, dan blijken peuken en kauwgom de boventoon te voeren. Maar ze vallen minder op dan drankverpakkingen die, gemeten naar volume, ongeveer de helft van het totale zwerfafval uitmaken. Het gaat om 50 miljoen kilo zwerfafval per jaar dat op straat of in het groen belandt. Om die rommel vervolgens op te ruimen gaven gemeenten, Rijkswaterstaat en de beheerders van natuurgebieden volgens Milieu Centraal in 2010 ongeveer 250 miljoen euro uit. Dat was 15 euro per inwoner van Nederland.

Foto: FaceMePLS (cc)

Afvalfonds Verpakkingen belooft geld aan Aldi en Lidl

ACHTERGROND - Vorige maand berichtte Sargasso dat Aldi en Lidl door hun concurrenten zouden worden gecompenseerd als zij zouden instemmen met de – door anderen – gewenste afschaffing van het statiegeld. Alle betrokken partijen ontkenden echter bij hoog en bij laag.

Inmiddels bericht P+ dat Aldi en Lidl zullen worden gecompenseerd door de Stichting Afvalfonds Verpakkingen als ze instemmen met het afschaffen van het statiegeldsysteem voor PET-flessen. Dit is opmerkelijk, want dit fonds werd tot voor kort gevuld met belastinggeld en momenteel (volgens hun eigen website) met de wettelijk verplichte bijdrage, dat wil zeggen: óók belasting, van producenten en importeurs die jaarlijks meer dan 50.000 kilogram aan verpakkingen op de Nederlandse markt brengen.

Reden voor de SP om nieuwe Kamervragen te stellen over de rechtsgeldigheid van de inzet van belastinggeld voor het afschaffen van statiegeld.

De betaling door de Stichting Afvalfonds Verpakkingen blijkt uit een brief van directeur C. de Mol van Otterloo, volgens P+ zelf een fervent voorstander van het stoppen met statiegeld op PET-flessen. De Mol van Otterloo neemt de term afkopen, die P+ hanteerde, niet in de mond maar noemt het liever ‘compensatie’. Opmerkelijk is dat het initiatief volgens het Afvalfonds uit is gegaan van Lidl en Aldi. Een ware Werdegang gezien de recente steun van beide bedrijven voor statiegeld op PET-flessen.

Wiskundemeisje kraakt gegoochel met cijfers van anti-statiegeldlobby

Wiskundige Ionica Smeets kraakt de wijze waarop de anti-statiegeldlobby met cijfers ‘goochelt’. ‘Misleidend’, stelt ze dit weekend in haar column in de Volkskrant vast. De column zit achter de betaalmuur, maar P+ geeft een inkijkje in de vreemde wijze waarop Nederland Schoon volgens Smeets googelt met getallen. Smeets vraagt zich bijvoorbeeld af of het meten van zwerfafval in aantallen methodologisch juist is? Zou volume niet logischer zijn? Of zijn twee peuken echt erger dan een plastic petfles of plastic zak?

Foto: FaceMePLS (cc)

Anti-statiegeldlobby biedt Lidl en Aldi compensatie bij afschaffen statiegeld

ACHTERGROND - Het Centraal Bureau Levensmiddelen (CBL), de brancheorganisatie van supermarkten, en grote frisdrankfabrikanten strijden al jaren voor het afschaffen van het statiegeldsysteem voor petflessen. Maar tot dusverre weigerden supermarktketens als Aldi en Lidl zich bij deze lobby aan te sluiten.

Vorige week meldde P+ echter dat nu ook Aldi en Lidl, dankzij druk van het CBL en Coca Cola, overstag zouden zijn gegaan en eveneens voor afschaffing van het statiegeldsysteem zijn.

Opmerkelijk: volgens P+ worden Aldi en Lidl financieel gecompenseerd voor het verlies dat ze door de afschaffing van het ‘dure’ statiegeldsysteem zouden leiden. (Lees hier meer over de primeur van P+.)

Deze omslag is dus op zijn zachtst gezegd opmerkelijk, want in 2012 gaf Aldi in een interview met Trouw (bron: Levensmiddelenkrant) aan door te willen met het statiegeldsysteem. Volgens Aldi was het systeem kostendekkend.

Eerder dit jaar gaf ook Lidl in een interview met Trouw aan dat het afschaffen van statiegeld juist contraproductief is. Door het statiegeld loopt de hoeveelheid hergebruikte polyethyleentereftalaat (PET) in nieuw verkochte flessen bij Lidl op van 30% in 2010 naar 60% in 2014. Marlijn Somhorst, verantwoordelijk voor het duurzaamheidsprogramma bij Lidl in Nederland, zegt zelfs (bron: Distrifood):

we willen graag naar flessen van honderd procent hergebruikt materiaal. Om daar te komen, hebben we de door de klant gebruikte flessen hard nodig, en ons recyclingsysteem is daarbij een prachtig instrument.

Ga je mengen met andere verpakkingen, zoals in de oranje container gebeurt, dan raakt de kunststofstroom steeds verder vervuild totdat je er alleen nog fleeces en bermpaaltjes van kunt maken. Dan ben je aan het downgraden. Voor de frisdrankflessen heb je dan nieuwe PET nodig. In ons systeem maken we van gebruikte flessen nieuwe flessen. Het afval wordt grondstof dat zijn kwaliteit en waarde behoudt

Foto: José Roitberg (cc)

Buitenlandse Zaken en de andere portefeuilles van Bernard Wientjes

OPINIE - VNO-NCW brengt 7,5 miljoen euro bij elkaar om vijf consulaten te redden. Dat is immers in het belang van het bedrijfsleven. ‘Als reddende engel in de dop kwam Bernard Wientjes gisteren naar de Tweede Kamer,’opende het artikel in Trouw afgelopen dinsdag (8 oktober 2013). Juist in crisistijd hebben diplomatieke netwerken groot nut voor het aanwakkeren van buitenlandse handel, zeker voor grote bedrijven. Dat begrijp ik. Maar mijn nekhaar komt er toch van overeind.

Waarom dat bedrag niet gewoon via belastingheffing kan worden geïnd, is me een raadsel. Als de Nederlandse samenleving, casu quo het Nederlandse grootbedrijf, een klinkklaar belang heeft in het overeind houden van de internationale representatie, dan is het toch legitiem om daar een bijdrage voor te vragen? De overheid is er om dit soort dingen te regelen, en brengt burger en bedrijf de kosten van deze dienstverlening in rekening. Ze houdt daarbij in beginsel de blinddoek om: de belastingcenten gaan in de grote pot en vinden zonder schenkersinformatie hun bestemming. Dat is wel zo fijn, die neutraliteit.

De wereld anno 2013 blijkt anders. Wientjes heeft zichzelf op het schild gehesen om de missieposten te redden. Hij wordt daarbij toegejuicht door PvdA en VVD. Volgens VVD-Kamerlid Han ten Broeke is het een goed idee als bedrijven een consulaat sponsoren, zoals nu al bij feestdagen gebeurt. Of de diplomatenpost betaalde marktscans te laten uitvoeren om zakenkansen te zoeken en contacten te leggen. Ten Broeke ziet op die manier ‘legio mogelijkheden om geld uit de markt te halen.’

Liegen en bedriegen in statiegeldland

Trouw bericht over een fraai staaltje manipulatie:

De verpakkingsindustrie heeft een onderzoek gedaan naar de perceptie van het publiek over het statiegeldsysteem. Wat blijkt: daar waar in 2010 minder dan 10% van de bevolking voor afschaffing was, vindt nu 70% van de bevolking afschaffing wel best.

Althans: als je lekker manipuleert met de vraagstelling en dan ook nog hier en daar flink wat er bij liegt…

 

Coca Cola’s voorkeur voor de wegwerpverpakking

Eerder deze week schreven we over het afkopen van het statiegeldsysteem bij Lidl en Aldi met behulp van verplichte afvalstoffenbijdragen. Vandaag beschrijft Jesse Frerik op Follow The Money de achterliggende motivatie van Coca Cola. Moraal van het verhaal: wegwerpverpakkingen leveren Coca Cola een sterkere marktpositie op ten opzichte van hun bottelaars en u betaald de rekening voor afvalverwerking dubbel en dwars. Aan de ene kant via hogere belastingen en aan de andere kant met uw tijd (als u meedoet met de periodieke acties om zwerfafval op te ruimen.

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Volgende