Goede redenen om ernaast te zitten

Wie ongelijk heeft, wordt vaak vergeten. Wie kent Jan Swammerdam en zijn theorieën nog? In zijn tijd waren zijn ideeën echter helemaal niet zo gek, betoogt filosoof Han Thomas Adriaenssen. Veel van de vroeger gangbare wetenschappelijke ideeën zijn inmiddels achterhaald en uit de lesboeken verdwenen. Voor filosoof dr. Han Thomas Adriaenssen (RUG) is dat geen reden om zulke vergeten theorieën niet meer te bestuderen. Hadden aanhangers destijds goede redenen voor zulke theorieën? En kunnen we daarmee nog iets van hen leren? Een mooi voorbeeld van zo’n vergeten theorie komt uit de ontwikkelingsbiologie, het vakgebied dat zich bezighoudt met de vorming van organismen tijdens de embryonale ontwikkeling. In de 17e eeuw geloofden veel biologen dat organismen ontstonden uit miniatuur-versies van zichzelf. De ontwikkeling van een mens begint volgens deze ‘preformatietheorie’ met een minuscuul mensje waar alle structuren van een volwassen mens al in zitten. Tijdens de ontwikkeling groeit dit miniatuur-mensje uit tot een volwaardig organisme. In de meest extreme versie van de preformatietheorie werden alle miniatuur-organismen van alle generaties al bij de schepping gevormd. Het eerste vrouwelijke individu van elke soort bevatte al miniatuur-versies van alle volgende generaties.

Closing Time | Leegstand is misdaad

Nog vijf dagen en dan is het Woonopstand. Tot dan is onze dagsluiter een fijn stukje woongerelateerde protestmuziek. Na Hang Youth, Sophie Straat en Rubberen Robbie vandaag ‘Leegstand is misdaad” van de punkband Blafkat. Afkomstig van hun album ‘Lubbers crisiskabinet’, dus ten tijde van het CDA-VVD kabinet Lubbers I.

De band zou van 1982 tot 1984 bestaan hebben, maar in de jij-buis archieven troffen we ze nog aan bij een optreden op 3 juni 2016 in café Pitcher in Haarlem (dat vier maanden later de deuren sloot).

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Lucebert en Mephisto

RECENSIE - Wim Hazeu is een fijne biograaf als je kortstondige maar heftige aandacht wil na je dood. Aandacht die je dan wel met je biograaf delen moet. Wanneer hij zijn boek geschreven heeft, trekt hij als een storm door de media, want hij kan heel goed geïnterviewd worden. Hij doet precies wat journalisten willen: over zichzelf vertellen, dat hij eigenlijk ook een dichter is, en dat hij vroeger tv-programma’s maakte en hoe hij reageerde toen hij een jaar geleden ontdekte dat je je in brieven antisemitisch hebt uitgelaten terwijl hij zijn boek eigenlijk net had afgerond. Dat zijn verhalen waar journalisten van smullen.

De ontdekking krijgt daardoor de dynamiek van een mediagebeurtenis. Snelle emoties, hapklare conclusies. En nu, een paar dagen, later ebt het alweer weg.

Ook het boek Lucebert draagt de sporen van grote haast om naar buiten te komen met dit pijnlijke, maar onmiskenbaar spectaculaire verhaal. In de interviews vertelde Hazeu dat hij zijn boek heeft herschreven sinds hij de brieven ontdekte van de dichter aan zijn vriendin Tiny Koppijn. Dat herschrijven behelsde als ik het goed zie dat er een betrekkelijk uitvoerige passage is ingevoegd waarin vooral veel uit die brieven is geciteerd, en dat op ongeveer iedere plaats waar Duitsland of de oorlog ter sprake komen melding wordt gemaakt van hoe de dichter zelf aan die eerdere brieven moet hebben teruggedacht.

Foto: DennisM2 (cc)

Too big to fail

ANALYSE - Financiële crises zijn niets nieuws. Toch was de impact van de crisis van 2008 groter dan ooit. Dit heeft te maken met de ontwikkeling die banken de laatste decennia hebben doorgemaakt. Hoe konden banken uitgroeien tot de bijna almachtige instellingen die het nu zijn? En wat betekent dat voor de consequenties van crises?

Prof. Dr. Joost Jonker (Economische en Sociale Geschiedenis, UU en Bedrijfsgeschiedenis, UvA) stelt dat we crises goed kunnen omschrijven, maar nooit volledig kunnen verklaren. Voorspellen is al helemaal een stap te ver.

Ingrediënten van een crisis

‘De ene crisis is de andere niet,’ zegt Jonker, ‘maar er zijn wel overeenkomsten.’ Zo zijn er een aantal standaard ingrediënten die je in elke crisis terugziet.

Eerst is er een kunstmatige piek in de prijzen van een vermogensbestanddeel, bijvoorbeeld van tulpen tijdens de tulpenmanie in 1637, of de internetbubbel eind jaren negentig. De prijzen worden omhoog gestuwd door beleggers naar een prijs die het product helemaal niet waard is. Totdat er een kantelpunt komt, dan knalt de prijs naar beneden. Door de prijsval ontstaat er een loop op contant geld, dat waardevast is, en lenen mensen elkaar geen geld meer uit. Het krediet droogt op waardoor financiële instellingen failliet gaan. Dan volgt er een neerwaartse spiraal van prijzen, vertrouwen en krediet en loopt de economische activiteit terug: recessie.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Foto: copyright ok. Gecheckt 10-02-2022

Hoge olieprijs en speculatie

De verschillende olieprijzen boeken record op record en is dan ook meteen weer gebombardeerd tot een verkiezingsissue in de VS. Het is nogal een déjà vu-onderwerp. Niet alleen waren de olieprijzen een brandend onderwerp in de verkiezingen van 2008, ook de verklaringen zijn dezelfde: onrust in het Midden-Oosten en de slurpbehoeften van China. En weer wordt er angstvallig gezwegen over een andere mogelijke oorzaak: speculatie.

De Amerikaanse journalist Matt Taibbi heeft al meermaals fraai blootgelegd hoe de grote investeringsbanken zich in de tweede helft van de jaren nul hebben verrijkt op de commodities markets. Uiteraard begint het verhaal in de jaren negentig, waar verblinde toezichthouders onder het slapende bewind van Clinton stiekem enkele belangrijke regels afschaffen. Die maken het voor investeringsbanken mogelijk om met grondstoffen te speculeren. Iedereen rijk, iedereen tevree.

Totdat de commodities markets een bubble begint te worden. Voedsel- en olieprijzen stijgen. Rellen, tientallen miljoenen vallen terug in armoede en de Amerikaanse kiezer moppert aan de pomp dat hij bijna vier dollar voor een gallon moet betalen (ongeveer de helft van wat benzine in Nederland kost).

Wat ik mij nu afvraag, is of er op de achtergrond weer zo druk wordt gespeculeerd. China is helemaal niet zo booming op het moment. De oliekraan uit Libië staat weer open. Goed, het waren even wat koude weken, maar volgens mij was het zowel in de VS als in Europa een tamelijk zachte winter. Om eerlijk te zijn, ik weet niet eens waar ik moet beginnen om een spoor van speculatie te vinden. Wellicht dat u het weet, dan graag in de comments.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Vulture funds

Toen de Democratische Republiek Congo 3,3 miljoen in Joegoslavië leende om haar infrastructuur te verbeteren en een elektriciteits-netwerk aan te leggen, kon het niet vermoeden dat het in een bloedige burgeroorlog verzeild zou raken. Ze kon de lening niet terugbetalen, en deze is inmiddels uitgegroeid tot een loden kogel van honderd miljoen.

Waar het lijk ligt, daar verzamelen zich de gieren, zei Jezus al over de plunderende Romeinse legioenen. Speculanten benaderden de kredietverstrekker in het voormalig Joegoslavië om die schijnbaar waardeloze claim van honderd miljoen aan hen te verkopen, uiteraard voor een substantieel lager bedrag. Dergelijke speculanten rekenen daarbij op grootschalige afschrijvingen en kredietverstrekking, die investeerders weer naar het land terug lokken. Ze gokken er op de overgenomen lening dan te kunnen terugkrijgen, met alle rente die er aan vastkleeft.

Het is een lucratieve business: zulke constructies hebben bij elkaar al meer dan een miljard opgebracht. Welkom in de meedogenloze wereld van wat in de financiële wereld ‘vulture funds’ heten: gieren die zich te goed doen aan het vlees van een land dat al op zijn gat ligt, en waar tienduizenden mensen sterven aan ondervoeding en gebrek aan medische zorg.

Nu hebben de meeste Westerse landen wetgeving tegen dit soort praktijken. Leningen van landen die door oorlog verscheurd zijn en met moeite weer opkrabbelen, worden meestal verbeurd verklaard. Maar de gieren hebben hier iets op gevonden: belastingparadijs Jersey – een eilandje voor de kust van Normandië dat weliswaar Brits Kroonbezit is, maar niet valt onder het Verenigd Koninkrijk. Het heeft zijn eigen belastingwetgeving, en uitgerekend hier zijn de gieren naar toe gereisd om hun claim tegen Congo in te dienen. Een claim die inmiddels ook is toegekend.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

De rijkste stuurlui staan aan wal

De “markt” geeft als signaal dat de overheden het niet goed doen. De financiële spelers beschermen “hun” geld, de landen liggen aan het infuus en Jan met de pet mag het gelag betalen. Ergens gaat er iets niet goed.

Heel plots zijn zij met het geld en zij die het geld analyseren het er over eens, veel landen hebben de financiën niet op orde en dienen dus de tucht der markt te ervaren. Immers, de markt is de meest zuivere graadmeter van de kredietwaardigheid van bedrijven en landen. Toch? Dat diezelfde mensen deze conclusie niet 10 jaar geleden trokken (toen de overleentrend al heel duidelijk was) en toen gewoon met alle liefde bakken met geld ter beschikking stelden moeten we dan maar even vergeten.
En dat ze door het plots intrekken van het “vertrouwen” niet alleen een “signaal” geven maar volledige samenlevingen ontwrichten, is dan jammer. Ze hebben immers de belangen van de klanten te behartigen.

Maar hier gaan twee dingen stevig mis. Ten eerste geeft de kleine groep mensen die over de grote zakken geld gaan het signaal dat zij kennelijk beter weten hoe landen bestuurd moeten worden. Vanuit hun grote villa’s roepen ze “fout, fout! U doet het helemaal fout!” en laten vervolgens de weinige simpele zielen die niet voor het grote geld maar voor de politiek hebben gekozen terugkomen van vakantie om iets te doen wat helemaal niet kan. Ze onttrekken zich aan hun medeverantwoordelijkheid.
Ten tweede maken ze de zaak alleen maar erger door in dit late stadium aan de bel te trekken. In hun streven de belangen van hun klanten niet te schaden, schaden ze de economie in z’n geheel. En daar gaat uiteindelijk iedereen onder lijden. Natuurlijk niet de financiële topspelers zelf. Die hebben hun financiële schaapjes al lang op het droge zodat hun leven niet wezenlijk zal veranderen. Maar wel de mensen die hun centjes in pensioenfondsen stopten die zwaar in dezelfde waardepapieren zitten. Of de mensen met spaarcentjes op banken die straks omvallen, terwijl de bazen net op tijd met een ruime vertrekpremie naar hun tweede huis in een warm land togen.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Beursgang grondstoffenhandelaar zeer winstgevend

Enkele uren nadat de Zwitserse grondstoffenhandelaar Glencore haar beursgang bekend maakte waren alle aandelen onderschreven. Glencore is een van de grootste handelaren in mijnbouw- en agrarische producten ter wereld. Aluminium, koper, ijzer, kobalt, steenkool, aardolie, maar ook graan, suiker en plantaardige olie wordt door dit bedrijf verhandeld. Het heeft een kwart van de wereldmarkt van gerst, zonnebloem en koolzaad in handen. Maar Glencore is ook actief betrokken bij de productie van deze goederen via belangen in mijnbouwbedrijven. Klik eens rond op deze wereldkaart of lees deze factsheet.pdf en laat de grootte van dit bedrijf tot u doordringen. De macht van een dergelijke partij is groot: het kan als een van de weinige de marktprijs zelf bepalen. Critici beweren dat de recente stijging in voedselprijzen voornamelijk wordt veroorzaakt door speculatie. Dit geeft Glencore een grote verantwoordelijkheid in het voorkomen van honger in de wereld. Over twee weken gaat het bedrijf naar de beurs en hoopt het minstens 11 miljard dollar op te halen. Wellicht een mooi gebaar als het dat zou investeren in duurzame productie van grondstoffen en een betrouwbare voedselvoorziening?

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Volgende