Gastbijdrage van Pepijn van Erp (bestuurslid Stichting Skepsis) en Peter Zegers (boekhandelaar en publicist).
De vraag of satanisch ritueel misbruik voorkomt in Nederland lijkt terug van weggeweest. Wie de discussie in de jaren negentig van de vorige eeuw hierover nog voor de geest kan halen, moet dit bevreemden. Onderzoek wees toen uit dat het nagenoeg uitgesloten is dat er netwerken zijn waarin dat op grote schaal zou plaatsvinden, het totale gebrek aan concreet bewijs valt er niet mee te rijmen. Wat is er nu voor nieuws onder de zon?
De verhalen van vermeende slachtoffers van ritueel misbruik, met vaak onvoorstelbaar gruwelijke details over martelingen en kindermoord, zijn sindsdien niet verdwenen en een aantal therapeuten blijft er halsstarrig in geloven. Op websites van complotdenkers is het thema ook nooit weggeweest en kreeg het recent via het fenomeen QAnon een flinke boost.
Het radioprogramma Argos zorgde er in juni 2020 voor dat het onderwerp ook in de mainstream media opdook als iets waar opnieuw serieus onderzoek naar gedaan zou moeten worden met een uitzending waarin onderzoeksjournalisten Huub Jaspers en Sanne Terlingen verslag deden van hun eigen onderzoek.
Kamervragen
De Tweede Kamer gaat hierin mee. In antwoord op vragen van GroenLinks, PvdA en SP liet de minister van Justitie en Veiligheid weten dat hij geen reden ziet voor nieuw onderzoek. Hij schrijft echter ook wat ongelukkig: “Er valt niet uit te sluiten dat ritueel misbruik in Nederland voorkomt”, wat enerzijds klopt als een bus - hoe zou je dat immers volledig uit kunnen sluiten? - maar anderzijds makkelijk geïnterpreteerd kan worden als dat opsporingsinstanties er eigenlijk onvoldoende zicht op hebben.
Ontevreden met dit antwoord eiste de Kamer in een motie onafhankelijk onderzoek naar het voorkomen en de aard van “georganiseerd sadistisch misbruik.” Een formulering die vager is dan waar het in de uitzending van Argos over ging, maar daardoor wel meer kans maakte om aangenomen te worden, legde Niels van den Berge (GL), een van de initiatiefnemers van de motie, uit in een latere uitzending van het radioprogramma.
De motie werd unaniem aangenomen, waarna de minister het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) verzocht een onderzoek te starten. Dat gaf de opdracht echter recent terug omdat het onmogelijk bleek een wetenschappelijk onderbouwd onderzoek te doen. Een conclusie die niemand zal verbazen die op de hoogte is van de relevante literatuur uit binnen- en buitenland. Sinds de satanic panic van dertig jaar terug geloven nog maar weinigen in de fantastische verhalen die vooral in de Verenigde Staten nogal wat mensen onschuldig in de gevangenis deden belanden.
Geen kritisch onderzoek
Het weinig transparante onderzoek van Argos heeft ons inziens niets overtuigends gebracht dat het beeld van satanistische netwerken als mythe moet bijstellen. Dat er wel degelijk forensisch bewijs zou zijn voor satanisch ritueel misbruik, opgetekend uit de mond van een activistische Australische onderzoeker, bleef na een check niet overeind, maar staat nog altijd op de website van het onderzoeksprogramma.
De vragenlijst die Argos opstelde in samenspraak met de therapeuten is, waarschijnlijk onbedoeld, toch behoorlijk sturend te noemen en is voornamelijk verspreid via het circuit van diezelfde groep therapeuten. Slechts met een beperkt aantal van de inzenders heeft Argos uiteindelijk in persoon gesproken. Onduidelijk blijft in hoeverre de overeenkomsten in de verhalen die Argos opmerkelijk noemt nu uit die groep komen of uit het deel van de vragenlijsten die anoniem zijn ingestuurd.
Collega-journalisten laten tot dusver na om kritisch te kijken naar wat Argos in dit dossier bericht. De enige kritiek lijkt te vinden op het skeptische blog Kloptdatwel? in de artikelen die wij er zelf over schreven (juli 2020 1 en idem 2; zie ook oktober 2020).
De uitstekende reputatie van Argos zal eraan bijdragen dat waarvoor het programma aandacht vraagt met een andere blik wordt bekeken dan wat complotdenkers roepen. Het televisieprogramma Propaganda had bijvoorbeeld in de uitzending van 4 maart geen kritiek op het onderzoek van Argos, terwijl het de QAnons met hun Deep State van een satanistische elite van pedofiele kinderverkrachters als gekkies wegzette. En in de Volkskrant van 23 oktober vraagt columnist Loes Reijmers zich af wanneer "de gekte van complotdenkers ons het zicht op de pijnlijke, soms even waanzinnige werkelijkheid" ontneemt. Waarbij ze de lezer oproept om "de open kritische geest waarmee Terlingen dit lastige onderwerp tegemoet" treedt als voorbeeld te nemen.
Niets nieuws
Maar onderscheidt het verhaal van Argos zich wel wezenlijk van die QAnon-mythologie? Ook bij Argos gaat het om ook rituele kinderoffers en elites die elkaar de hand boven het hoofd houden.
Als je kritische kanttekeningen plaatst krijg je al snel het verwijt dat je de slachtoffers niet serieus neemt en hun problemen ontkent. Of erger, dat je meewerkt aan het in de doofpot stoppen van gruwelpraktijken.
‘Betrokkenen wachten al te lang op erkenning en serieus onderzoek.’ aldus Van den Berge tegenover Argos. Hij wil dat het demissionaire kabinet zo snel mogelijk een onafhankelijke onderzoekscommissie instelt nu het WODC het laat afweten. Zelfs in gemeenteraden van Amsterdam en Rotterdam wordt inmiddels serieus gesproken over eigen onderzoek. Hier zijn politici van de ChristenUnie en Leefbaar Rotterdam de initiatiefnemers.
Kennelijk is het voor politici en journalisten makkelijker om geloof te hechten aan de bizarre getuigenissen dan in te zien dat er niets nieuws naar voren is gebracht dat zo’n onderzoek rechtvaardigt.
Edit redactie: Bij eerste publicatie stond boven dit artikel een foto die teveel verwarring gaf over on hoeverre die toepasselijk op de inhoud van het stuk was. Die foto hebben we vervangen door de foto die er nu boven staat.
