Ethische kwestie #1: zwart/wit of grijze zone?

Wanneer en onder welke omstandigheden mag je afwijken van je principes? Principes. Waarschijnlijk heeft iedereen er wel een paar, zeker als je er even een moment op reflecteert. De eerste drie deelnemers aan mijn filosofische veldwerk in ieder geval wel. In alle drie de gesprekken kwam op een gegeven moment een variant op de Kantiaanse categorische imperatief voorbij, beter bekend als: 'Wat u niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet.' Ook al speelde dit principe voor alle drie mijn gesprekspartners een rol, op de vraag hoe absoluut deze rol moet zijn, kwam geen eenduidig antwoord. De kwestie: onder welke omstandigheden mag je je principes inruilen voor pragmatiek?

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Principes

In hun wanhopige zoektocht naar een hedendaags substituut voor religie, klampen sommige mensen zich vast aan schimmige zelfopgelegde leefregels: Principes. Weet je bij gelovigen tenminste nog wat de globale do’s en don’ts zijn, mensen met Principes blijven je verrassen.
De eerste regel van Principes is dan ook ‘pas over beginnen als het al te laat is’. Een helder voorbeeld van deze regel werd mij onlangs gedemonstreerd door een fietsende knaap van mijn leeftijd op het – overigens belachelijk uitgestrekte − kruispunt Europaweg-Sontweg. Hij kwam van links, maar de man die met zijn zoontje voor mij fietste had zich eigenlijk aan haaientanden te houden. Het kindje fietste duidelijk net zonder zijwieltjes. Ook duidelijk was dat het de haaientanden niet had opgemerkt. De knaap toonde geen genade en reed midden op het kruispunt het kindje aan, dat tuimelend onderuit ging en waarschijnlijk nooit meer zijn vader zal vertrouwen. De jongen fietste ondertussen vrolijk door en riep de beduusde vader nog na dat hij immers voorrang had. Vandaar.
Brengt me op de tweede regel van Principes: zodra je het woord ‘principe’ laat vallen, is er geen discussie meer mogelijk. Iemand verzoeken zijn Principes bij te stellen, is alsof je Will Smith vraagt zich af te schminken. Een uitspraak die ik in mijn gloriedagen als helpdeskmedewerker dagelijks te horen kreeg, was “het gaat me niet om die paar centen mevrouw, het gaat me om het Principe”. En voor een Principe verbel je zonder blikken of blozen vijf euro aan beltegoed of fiets je een half uur in de regen naar de suup, omdat je voor tien cent onrecht is aangedaan. Het doel heiligt de middelen.
De Principeparadox moge duidelijk zijn; terwijl mensen met Principes menen dat hun karma er dankzij hun leefwijze onwijs op vooruit gaat, laten ze juist een spoor van vernietiging achter. Doodgebloede relaties en vriendschappen (“Ik heb als laatste ge-sms’t, dus de bal ligt bij hem”), langere wachtrijen, bureaucratische rompslomp, gewonden en vooral veel ongelukkige mensen.
Althans, dat vermoed ik; vreemd genoeg heeft geen socioloog zich aan dit onderwerp gewaagd. Dit schrééuwt om een promotieonderzoek.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Met zo’n werkgever heb je geen Telegraaf meer nodig

Beste mevrouw Gouweloos,

Ik las uw -wat korte- persbericht over de recente ophef rond de vermeende doodsbedreigingen aan het adres van de PVV door uw medewerker Peter Breedveld. De VU distantieert zich van zijn uitspraken, begrijp ik. Daar viel ook niet overheen te lezen. In een persbericht van 54 woorden staat het woord maar liefst drie keer. En u “bezint zich op maatregelen”, zegt u.
Ik denk echter dat u een foutje heeft gemaakt. Er had natuurlijk moeten staan:

“De opmerkingen van dhr. Breedveld zijn die van hemzelf, en vertegenwoordigen op geen enkele wijze de mening van de VU. Wij geven geen commentaar op zijn opmerkingen en vragen de media daarom, inzake dit onderwerp, met hem contact op te nemen. Buiten werktijd, alstubieft.”

Want laten we eerlijk zijn, als u zo met uw werknemers omgaat als er een -tussen Geenstijl en de Telegraaf voorbedachte- rel ontstaat, dan pleegt u een grotere karaktermoord dan de Telegraaf. En zij hebben het toch uitgevonden.

Ach, laat ik er -in de geest van Peter Breedveld- eens een Godwin tegenaan gooien: als de persdienst van de VU in de Tweede Wereldoorlog ook een persbericht aan Telegraaf had gestuurd, dan waren er heel wat onderduikers minder geweest.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Dissidenten hebben spijt van akkoord

Elke week maakt GeenCommentaar ruimte voor een artikel van de satirische website de Speld! Nieuws zonder de ‘feitish’ van de reguliere media.

Jongleren (Foto: Flickr/Cayusa)

Voormalig CDA-dissidenten Kathleen Ferrier en Ad Koppejan hebben nu al spijt van hun beslissing om het regeer- en gedoogakkoord goed te keuren. “Ontzettend vermoeiend, dat worden de komende vier jaar. Door het akkoord te steunen én het kabinet kritisch te volgen, moeten we een soort politiek jongleerkarwei gaan klaren. Dat we daar niet langer stil bij hebben gestaan. Principes zijn leuk, maar ik wil ook nog vrije tijd overhouden,” aldus Koppejan. Door de ‘ongelukkige beslissing’ zitten de kamerleden nu met stapels extra werk, een existentiële crisis en lopen ze een aanzienlijk bedrag aan wachtgeld mis.

Zowel Koppejan als Ferrier waren aanvankelijk van plan het regeerakkoord af te keuren, uit de fractie te stappen en hun wachtgeld voor de komende jaren op te strijken. “We hoopten eindelijk onze sociale principes te gelde te kunnen maken, want dat is al moeilijk genoeg. Mensen zonder principes komen zo aan het werk bij een bank of verzekeraar, maar als je eenmaal voor principes hebt gekozen is de toekomst erg schraal.”

Helaas voor de beide kamerleden vonden ze fractieleider Maxime Verhagen op hun weg. Verhagen wilde de voltallige fractie achter zich hebben. “Leuk opportunistisch gespeeld van Maxime, maar het doorkruiste wel mooi onze plannen om Den Haag met een flinke zak geld te verlaten,” aldus Ferrier. Een alternatief was het zonder meer goedkeuren van het akkoord. “Dan zouden we in onze gebruikelijke ‘regeringspartij-winterslaap’ zijn gegaan. Je moet wel af en toe aanwezig zijn, maar het is toch vooral een hoop jaknikken en meestemmen. Niet ideaal, maar leefbaar.”

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Bos: “CU heeft geen monopolie op principes”

Religies (Foto: Flickr/jessamyn)

Kijk eens aan! Wouter Bos in de bocht, en hij zegt voor de verandering eens iets interessants, iets wat tot nog toe niet al teveel is gehoord in de Nederlandse politiek. Goed, het blijft Bos (en de PvdA), en we zullen zien of hij zijn poot stijfhoudt. Ikzelf denk van niet, maar zijn uitspraak wordt er niet minder relevant door. Want het is toch wel een beetje gek dat ethiek vaak alleen wordt geassocieerd met het al dan niet aanhangen van een geloof, en dat het alleenrecht op principes en geweten dan ook ligt bij gelovigen.

Een voorbeeldje: Veel Amerikanen hebben nog liever een homosexuele vrouwelijke zwarte jood aan de macht in het Witte Huis dan een atheïst, en in dat land mogen atheïsten zich regelmatig verantwoorden voor een zogenaamd gebrek aan ethiek.

Nu lijkt dat in Nederland gelukkig wel mee te vallen, en kan een Ronald Plasterk gewoon in de regering zitten.

Maar waarom zit die notie er bij (streng)gelovigen toch zo ingeramd? Onderzoek wijst uit dat alle mensen ongeveer gelijk denken over ethiek, en er zijn zelfs aanwijzingen dat ethiek verstoord wordt door religie. Een voorbeeld daarvan werd geleverd door de Israëlische onderzoeker George Tamarin. Hij vertelde Israëlische kinderen een bijbelverhaal waarin een volk werd uitgemoord en vroeg of er daar goed werd gehandeld. Het antwoord was een overtuigend “ja”. Daarna veranderde hij de namen van de volkeren in het verhaal en verplaatste het naar China. Dezelfde vraag werd vervolgens overtuigend met een “nee” beantwoord. Je zou hier – ietwat simplistisch – uit kunnen concluderen dat religie juist minder ethisch maakt.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.