Theo Verhoeven en de ontdekking van de Floresmens

Het had anders kunnen lopen in de zomer van 1965. Heel anders. Theo Verhoeven – die u mag typeren als classicus, archeoloog en paleontoloog – was begin juli bezig met onderzoek in de grot van Liang Bua op het Indonesische eiland Flores en had al genoteerd dat “deze grot extra belangrijk” was, toen de politie hem van zijn werkplek weghaalde. Eenmaal op het bureau, twintig kilometer verderop, toonde Verhoeven zijn vergunning en maakte de politie excuses voor het ontstane oponthoud, maar toen Verhoeven op zijn opgraving terugkwam, bleek deze te zijn geplunderd door mensen uit de omgeving. Er viel met de middelen waarmee Verhoeven werkte geen eer meer aan de extra belangrijke grot te halen en het zou jaren duren eer de plek opnieuw werd onderzocht. In 2003 werd gevonden wat Verhoeven had gemist op die julidag in 1965: een skelet van een vrouw, zo’n 60.000 jaar oud en slechts een meter lang. Het ging om een nieuwe mensensoort, die sindsdien bekendstaat als Homo floresiensis, of ook wel “de hobbit”. De ontdekking bevestigde Verhoevens stellige overtuiging dat de vroegste mensen, de Homo erectus, al in het oosten van Indonesië waren geweest. Op een geïsoleerd eiland als Flores zou deze mensensoort, onbedreigd door natuurlijke vijanden maar met beperkte voedingsmiddelen, zich hebben ontwikkeld tot een kleinere soort. Helaas maakte Verhoeven de erkenning van zijn gelijk niet meer mee: hij is op 3 juni 1990 overleden, vandaag negenentwintig jaar geleden.

Door: Foto: Theo Verhoeven copyright ok. Gecheckt 28-09-2022

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

WW: Hobbitdebat woedt verder

De woensdagmiddag is op GeenCommentaar Wondere Woensdagmiddag. Met extra aandacht voor de nieuwste ontwikkelingen in Wetenschap- en Techniekland.

De gevonden Hobbitschedel (foto flickr/e_monk)In 2003 werd op het Indonesische eiland Flores een vondst gedaan die al jaren voor veel paleontologische onrust zorgt. In een grot op het eiland werden acht skeletten gevonden van zo’n 18.000 jaar oud. Helaas werd maar één enkele schedel aangetroffen. Opmerkelijk is dat het postuur van deze skeletten afwijkt van die van de Homo Sapiens, in de zin dat de mensen een stuk kleiner waren dan wij nu zijn (zo’n 1 meter lang). De inhoud van de gevonden schedel was ook aanmerkelijk kleiner dan bij de moderne mens. Deze afwijking had tot gevolg dat de gevonden mens door sommige wetenschappers een eigen soort werd toegedicht, met de naam Homo floresiensis. In de volksmond kreeg de nieuwe mens een sprekender naam: de Hobbit.

Maar niet iedereen is ervan overtuigd dat de hobbits daadwerkelijk een aparte soort zijn. Een  grote groep antropologen en paleontologen is ervan overtuigd dat het hier gaat om gewone mensen die ofwel een bepaald fenotype hebben ontwikkeld, namelijk dat ze een stuk kleiner werden (zoals bijvoorbeeld ook de Pygmeeën kleine mensen zijn). Tegelijkertijd wordt er gewezen op de mogelijkheid dat het hier gaat om een genetische aandoening waarbij de schedelomvang te klein is.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Zwemmen met Coelacanths

Marjorie Courtinay-Latimer was the young curator of a natural history museum on South Africa’s east coast. Shortly before Christmas in 1938, local fishermen brought her a fish unlike any they’d ever seen. Caught at a depth of 240 feet, it was five feet long, covered in bony scales and had fins reminiscent of legs. It was a coelacanth. There was just one catch: Coelacanths were extinct, and had been for 70 million years.

In 1986, German explorer and then-freelance photographer Hans Fricke convinced a magazine editor to send him and a submarine to the Comoros Islands. Since then he’s led more than 400 dives, helping to produce much of what is now known about coelacanths.

Meer bij The Presurfer.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

IJslands as: luchtruim Nederland ‘afgesloten’


Vandaag zal om 14.00 het Nederlandse luchtruim volledig worden afgesloten ‘alleen geopend zijn voor wie durft‘ in verband met de komst van een wolk vulkanische as uit IJsland (Volkskrant). Vulkanische as en straalmotoren gaan immers niet goed samen. Het ministerie van VROM en het RIVM onderzoeken momenteel of er ook gevaar bestaat voor de volksgezondheid (Elsevier), maar dat lijkt me redelijk overdreven. Met een beetje geluk treft u morgen wat fijn stof op uw auto en kunnen we genieten van een mooie zonsondergang. Hier houdt u de satellietbeelden in de gaten en de voorspellingen van verspreiding, met dank aan natuurvorser Pritt Stift.

Het is (heel) lang geleden dat IJslands as neerdaalde in de Lage Landen. Maar dat het nu eindelijk gebeurt is het finest hour voor de wetenschappers van TephraBase: een clubje dat een database van aslagen maakt, o.a. ten behoeve van gedetailleerd klimaatonderzoek. Wie meer wil weten over de vondst van aslagen in Europa/Nederland download gratis de pdf: Towards a European tephrochronological framework… Figuur 2 laat zien in welke gebieden assen zijn gevonden van diverse vulkanen. Figuur 8 laat een stuk of 20 aslagen in 10.000 jaar (18.000 tot 8.000 jaar) zien, waarvan sommige een beetje overlappen. Van de vulkanische as erupties uit IJsland uit die periode, heeft er in ieder geval één Nederland gehaald: zie pdf. IJslands as in Nederland: zeer zeldzaam dus…

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Zomercollege | Aquatic Apes


Ik ben een nare man, zo weigerde ik onlangs verder te debatteren met klimaatontkenners. Maar de aanhangers van complottheorieën kennen mijn norse kant al wat langer. In mijn optiek houdt discussiëren immers op als de deelnemers zich niet houden aan een objectieve wetenschappelijke benadering van het probleem, enkel opzoek zijn naar bevestiging van hun eigen theorie en een gemeenschappelijke basis van common sense ontbreekt. Net als creationisten gaan klimaatontkenners en complottheoretici na de ontkrachting van het ene ‘feit’ stoïcijns door met hameren op het volgende ‘feit’, een perpetuum theoria soort van. Dat vind ik vermoeiend en als ik moe word ben ik prikkelbaar.

Maar om te laten zien dat ik heus niet altijd die wrede discussie-afstopper ben bied ik nu ruimte aan een andere theorie uit de periferie: die van de aquatische aap. Volgens sommigen bewijst onze naakte huid met daaronder (steeds vaker) een riante speklaag dat onze voorouders waarschijnlijk geruime tijd in het (zee)water doorbrachten. Ook deze zomer wordt het bewijs weer geleverd dat we het liefste in en om het water hangen. Het woord is aan Elaine Morgan stokoud voorvechtster van vrouwenrechten en de wateraap. Ik zeg: geef de wateraap een kans!

aquaticmensen1

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Volgende