Bij de dood van de religiekritiek

Het is afgelopen met de religiekritiek, dat flinterdunne maskertje waarmee de racisten jarenlang probeerden hun rauwe haat jegens het niet-roomblanke volksdeel te vermommen tot iets acceptabels. De Marokkanenhaat wordt nu openlijk beleden. Nu stelde die religiekritiek al geen reet voor, laten we eerlijk wezen. Ernstig homofobe machotiepjes die ineens de positie van homo’s in islamitische landen aankaartten – het was niet erg geloofwaardig. Misogyne puberblogjes die van dikke tietuh en lekkere wijvuh aan elkaar hangen en ineens over de positie van de vrouw in de islam gingen schrijven – tsja. Echte religiekritiek, diepgaande analyses van het denken in verschillende islamitische stromingen en het effect daarvan op de samenlevingen waar die stromingen de mainstream vormen – ik ben het niet tegengekomen. Vrijwel geen ‘islamcriticus’ heeft het überhaupt ooit over stromingen gehad. En laten we wel wezen, je kunt je geen muziekrecensent noemen als je niet weet wat jazz is of new wave, en nooit verder komt dan te stellen dat je een hekel hebt aan muziek.

Door: Foto: Frans Schouwenburg (cc)
Waan van de dag

Libanon voert wet in tegen huiselijk geweld

, door

De wet kreeg urgentie nadat verscheidene vrouwen overleden na mishandeling door hun echtgenoten.

Mensen- en vrouwenrechtenorganisaties bekritiseren echter de godsdienstige formuleringen en bepalingen in de wet, zoals het recht op geslachtsverkeer, dat gezien kan worden als een legalisering van verkrachting binnen het huwelijk. Dergelijke stipulaties zouden toegevoegd zijn om tegemoet te komen aan de wensen van geestelijken.

New York-based Human Rights Watch described the bill as “historic,” but pointed to gaps which did not ensure full protection for women.

For its part, leading Lebanese women’s rights organisation Kafa was critical of the law in its current form.

It fails to specifically enshrine protection for women, said Kafa, adding that the law used religious terminology in place of rights-based terms.

Doneer!

Mededeling

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Foto: United States Forces Iraq (cc)

Welkom in Eurabia – Het ‘islamitisch terrorisme’ verhaal

, door

OPINIE - Het begrip ‘islamitisch terrorisme’ schept meer verwarring dan helderheid. Hierdoor worden honderden miljoenen moslims onterecht aangemerkt als potentiële verdachten, meent Martijn de Koning

In 2004, een paar dagen na de moord op Theo van Gogh, stelde een beleidsmedewerker mij bij een borrel na afloop van een vergadering de vraag of ik dacht dat er na ‘Van Gogh’ nog meer terreuraanslagen zouden volgen. Mijn antwoord daarop was tweeledig: Ik ben antropoloog en doe onderzoek naar identiteit en geloofsbeleving onder moslims. Ik ben dus a) geen helderziende en b) geen terreurexpert. Daar moest deze, overigens heel aardige, beleidsmedewerker het mee doen want dat soort gesprekken is precies één van de redenen waarom ik een hekel heb aan borrels en ik vertrok.

Eén van de gevolgen van 9/11 is een grote verandering in het denken over veiligheid; terrorisme en in het bijzonder ‘islamitisch terrorisme’ stond snel bovenaan de prioriteitenlijst. Het gevolg was dat islam en moslims niet alleen een discussie onderwerp waren wanneer het ging over integratie en over de verhouding seculier – religieus, maar ook in discussies over veiligheid. Islam werd meer en meer een veiligheidsissue en veiligheid werd steeds meer een islamissue.

Islamitisch terrorisme

Het begrippenapparaat van die kwesties is mee veranderd. Terrorisme, ‘islamitisch terrorisme’, haat, vrijheid, democratie en rechtvaardigheid hebben gaandeweg andere betekenissen mee gekregen. De term ‘islamitisch terrorisme’ komt uit het veld van terrorisme studies en is in het bijzonder terug te herleiden op het onderzoeksveld van ‘religieus terrorisme’ waarvan de basis min of meer is gelegd in een artikel van David Rapoport: ‘Fear and Trembling: Terrorism in Three Religious Traditions’ (American Political Science Review, 78: 3 (1984), pp. 658–77). In het geval van ‘islamitisch terrorisme’ is het veld daarboven tevens beïnvloed door tal van meer of minder oriëntalistische teksten over islam en het Midden-Oosten zoals het werk van Bernard Lewis en Samuel Huntington’s Clash of Civilizations. De politieke discussie over ‘islamitisch terrorisme’ is daarnaast sterk beïnvloed door moralistische verhalen over beschaving vs. barbarisme, de onschuld van het Westen, vijfde colonne, massavernietigingswapens, enzovoorts.

Foto: Michael Coghlan (cc)

Islam ontstaan uit christendom?

, door

ACHTERGROND - Afgelopen week stond ik in Hoorn voor de eerste les van mijn cursus over de Kruistochten en daar hoort vanzelfsprekend een korte behandeling bij van de opkomst van de islam. Eén van mijn cursisten had daarop een boeiende vraag: die vroege moslims, dat waren toch eigenlijk gewoon christenen? Ik krijg deze vraag vaker op mijn cursussen, vanaf het moment dat Thomas Milo en Eildert Mulder (in 2009) een feuilleton in dagblad Trouw publiceerden over alternatieve theorieën over het ontstaan van de islam. Over dat onderwerp valt heel wat meer te zeggen dan wat ik erover te zeggen had in het kader van een les over de aanloop naar de Eerste Kruistocht.

Volgens die in Trouw besproken alternatieve hypotheses zouden aan de basis van de islam Arabische christenen hebben gestaan met alternatieve geloofsopvattingen over Jezus’ goddelijkheid. Hun overtuigingen zouden zich pas in de loop der tijd hebben ontwikkeld tot wat wij nu ‘islam’ noemen. De koran zou daarbij gebaseerd zijn op christelijke – al dan niet liturgische – teksten. Mohammed zou nooit hebben bestaan, maar diens naam zou eigenlijk een aanduiding zijn voor Jezus (het woord muhammad betekent ‘de geprezene’). Deze Arabische christenen die in de loop van de zevende eeuw het Midden-Oosten overnamen – van het ineenstortende Perzische rijk en het sterk verzwakte Byzantijnse – meenden dat Jezus slechts een mens was en geen God. Tot de islam als aparte religie zou het pas gekomen zijn dankzij latere ontwikkelingen, rond de wisseling van de zevende naar de achtste eeuw, onder de eerste kaliefen van de Umayyadendynastie.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Mededeling

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Foto: Post-Atheïst

Post-atheïst | Botsende categorieën

, door

COLUMN - Seksuele identiteiten zijn, om eens een open deur in te trappen, moderne constructen. In de negentiende eeuw vielen erotische verlangens, ideeën en handelingen onder de moraaltheologie, de psychiatrie, het strafrecht en de biologie. Pas betrekkelijk recent werd seksualiteit bevrijd uit de religieuze, morele, medische, juridische of biologische sfeer, ontstond seksualiteit als zelfstandige categorie en begonnen mensen te zeggen dat ze hetero of homo waren.

Iets dergelijks gebeurde in de vierde eeuw, toen religie als categorie kwam te ontstaan. In mijn vorige column wees ik erop dat ze ontstaan móest om ruimte te maken voor een christelijke identiteit. Tot dan toe bestonden er wel religieuze ideeën en handelingen, maar je deelname daaraan was onderdeel van bijvoorbeeld je nationale identiteit. Pas toen de christenen meer invloed kregen, wijzigden de categorieën die in het debat werden gebruikt. In universiteitsbargoens: het discours veranderde.

Helaas is het mensen eigen om wél te kunnen omgaan met informatie die zich in bepaalde hokjes laat passen maar geërgerd te raken als dat niet lukt. De Joden pasten niet goed in de nieuwe, door het christendom bepaalde categorieën, en ergernis hierover moet een gedeeltelijke verklaring zijn voor het feit dat de Joden in de Middeleeuwen en de Nieuwe Tijd werden vervolgd. Niet als aanleiding of oorzaak, maar wel als versterkende factor. Eerdere generaties christenen, die hadden geleefd voordat de categorieën waren aangepast, zouden het hebben herkend.

Foto: Post-Atheïst

Post-atheïst | Kerstmis in Isfahan

, door

COLUMN - Het was de ochtend voor kerstmis en ik liep over straat met over mijn schouder een sporttas, over de ene arm een colbertje, onder de andere arm drie kerststollen en in de rechterhand een tasje met chocoladekerstkransjes. Het was duidelijk dat ik iets ging vieren en dat trok de aandacht: een voorbijganger vroeg me of ik wel wijn had kunnen kopen.

In één seconde had ik drie verschillende reacties. Eerst was ik uit het veld geslagen door de bizarre vraag. Daarna hervond ik mezelf: ik was in Iran, waar niemand de verleiding kan weerstaan een praatje aan te knopen met een vreemdeling. Je moet als Europeaan niet opkijken van curieuze vragen, zelfs niet van een aanbod je te helpen zoeken naar iets wat eigenlijk niet is toegestaan. En tot slot begreep ik wat de man had gebracht tot zijn opmerkelijke vraag: hij had uit mijn kerststollen en -kransen afgeleid dat ik kerstmis kwam vieren, wist dat christenen daarbij een ritueel hebben met brood en wijn, maar wist niet dat ze niet hun eigen drank naar de kerk meenemen.

Ik schoot in de lach om het misverstand en vertelde de man dat ik weliswaar over straat ging met kerstattributen, maar dat ik in Isfahan was voor een verlovingsfeest en wat lekkernijen had meegenomen uit eigen land. Om er zeker van te zijn dat ik niet verstrikt zou raken in een langer gesprek dan me op dat moment lief was, vervolgde ik dat ik nu op weg was naar mijn hotel om slaap in te halen na een nachtvlucht. De man begreep de hint, informeerde nog waar ik vandaan kwam, schudde me de hand – ik had alleen de linker vrij – en verzocht me de verloofden zijn gelukwensen over te brengen.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

Mededeling

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Waan van de dag

Jonge Tunesische vrouwen keren zwanger terug van ‘seksjihad’

, door

Minstens dertien jonge Tunesische vrouwen werden geronseld om het moreel van de jihadstrijders in Syrië op te vijzelen. Sommigen keren nu zwanger naar huis terug.

Volgens een Tunesische minister worden de vrouwen gedeeld door tussen de twintig en honderd jihadstrijders.

Eerder dit jaar werd een hoge Tunesische geestelijke van zijn post gehaald omdat hij de kwestie agendeerde. Grootmoefti Othman Battikh noemde de seksjihad ‘verkapte prostitutie’.

Foto: Yale Law Library (cc)

Van Oldenbarneveld

, door

ACHTERGROND - Soms hangt de geschiedenis van de grote verbanden aan elkaar. Zo werd het laatste islamitische bolwerk in Spanje – Granada – ingenomen in 1492. In de jaren daarna kregen moslims in Spanje het steeds moeilijker en ze werden op een gegeven moment zelfs gedwongen bekeerd. Althans: ze werden geforceerd gedoopt en vanaf dat moment beschouwd als christenen. Elk zichtbaar teken van islamitisch gedrag werd beschouwd als ketterij en als zodanig strafrechtelijk behandeld.

Moslims moesten hun geloof dus clandestien uitoefenen en dat lukte een aantal jaren. Religieuze literatuur werd onder deze crypto-moslims verspreid in vroeg-Spaans, dat geschreven werd in Arabisch schrift. De Inquisitie zag de boeken aan voor korans en heeft waarschijnlijk nooit beseft wat er echt aan de hand was.

Maar toch hadden de autoriteiten argwaan en in 1609 besloot het bevoegd gezag om alle Morisco’s – de aanduiding voor formeel tot het christendom bekeerde moslims – alsnog te verbannen. Christen of niet: ze moesten collectief het land uit. Die operatie is geslaagd en sindsdien is Spanje volledig christelijk. Joden waren al eerder het land uit gejaagd.

Het besluit om alle Morisco’s te verbannen viel op 9 april 1609, exact de dag dat ver weg, in de Lage Landen, het door onze eigen Johan van Oldenbarneveld met de Spanjaarden uitonderhandelde Twaalfjarig Bestand van kracht werd. Dat was geen toeval. Dankzij het Bestand kwamen Spaanse troepen vrij, die de zuiveringsoperatie in Spanje konden ‘begeleiden’. Er werd gewapend verzet van de Morisco’sverwacht, maar dat bleek uiteindelijk veel kleiner van omvang dan de autoriteiten hadden gevreesd.

Foto: copyright ok. Gecheckt 12-10-2022

Integratie

, door

RECENSIE - Momenteel ben ik De Gouden Eeuwen van Andalusië aan het lezen van Maria Rosa Menocal (uitgegeven bij de leukste uitgeverij van Nederland: Bulaaq). Het is een populair boek zonder wetenschappelijke pretenties dat in de vorm van een reeks biografische schetsen een aantal vensters opent op de geschiedenis van al-Andalus, islamitisch Spanje. Het boek is met enthousiasme geschreven en leest als een trein. De schrijfster beperkt zich in haar boek niet tot de grenzen van haar onderwerp: Spanje, maar laat de lezer ook kennismaken met de invloed die islamitisch Spanje tot in Parijs en Londen heeft gehad. Daarmee maakt Menocal de reikwijdte van de netwerken die er in het middeleeuwse Europa lagen mooi inzichtelijk. Dat laatste maakt het boek toch tot een aanrader.

Want het enthousiasme waarmee het boek geschreven is, geeft het ook een keerzijde: het beeld van islamitisch Spanje, vooral onder de Umayyaden, is soms wel héél erg roze. De veelgeroemde tolerantie en vrijheid van godsdienst in al-Andalus was er wel degelijk, maar was er alleen verhoudingsgewijs.  Van de werkelijke invulling van die tolerantie en vrijheid in de Andalusische praktijk zouden we tegenwoordig behoorlijk schrikken. Was al-Andalus nu een bestaande staat, dan zou zelfs Nederland daar graag vluchtelingen uit opnemen.

Menocals aanpak maskeert dat behoorlijk en dat komt voornamelijk omdat ze voor haar biografische schetsen – ze kon ook haast niet anders natuurlijk – mensen genomen heeft die de geschiedenis van al-Andalus mede hebben bepaald. Uitschieters dus, zoals Hasdai ibn Shaprut en Samuel de Nagid bijvoorbeeld: joden die het in islamitisch Spanje bijzonder ver schopten. De een was vizier van de kalief, de ander de generaal van een islamitisch heerser.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

Mededeling

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

Mededeling

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Vorige Volgende