‘We stood there crying – filming with tears running down our cheeks.’ Aldus de toelichting bij een filmpje dat door National Geographic op twitter werd gezet. Een filmpje van (zo opende het artikel achter de bijgaande link) een ‘starving polar bear on iceless land’. Het was inderdaad treurig om te zien, die scharminkel van een ijsbeer, scharrelend tussen allerlei vuil, op zoek naar iets te eten. De tweet-met-filmpje van National Geographic ging dan ook meteen viral. En de commentaren lieten zich raden. Net als de reactie van wetenschappers.
Is dit dier een slachtoffer van klimaatverandering, zoals National Geographic beweert? Zullen straks alle ijsberen, verdreven van het smeltende poolijs, als hongerige klimaatvluchtelingen de Canadese vuilnisbakken komen inspecteren? De deskundigen hadden zo hun twijfels. Kwam dit de laatste jaren vaker voor, vroeg de een zich af. Het leidde wel tot nuttige discussies, zo luidde het commentaar van weer een ander. Uiteindelijk was het ijsbeer-expert Jeff Highdon die de kijkers uit hun lijden verloste. Highdon reageerde liever niet (‘I try to avoid commenting on stuff like this, at least for the first couple days when emotions are high. But since you asked...’) maar kwam op verzoek met een analyse van de situatie. Dat soort dramatische beelden zijn niet nieuw. IJsberen zijn alleseters en gaan wel vaker op zoek naar eetbaar afval. En ook ijsberen kunnen ziek worden. Highdon bekeek het filmpje nauwkeurig, bekeek de omgeving, zag waar het gemaakt moest zijn, en wees erop dat de ijsberengemeenschappen daar in de buurt gezond en ‘stable’ zijn. En ja, daar ligt dus niet altijd ijs, maar dat vinden ijsberen helemaal geen probleem.
Suggereren dat dit beeld kenmerkend zou zijn voor de conditie van de ijsberen aldaar, noemt hij ‘misleidend’. Kijkende naar zijn gedrag en conditie vermoedde hij dat deze beer health issues had. Hij dacht aan een vergevorderd stadium van kanker. Zijn harde oordeel: ‘Videos like this tug at heartstrings and aim for emotional responses. But they have sig potential to backfire because they make the deniers dig in even more, partly because over the top statements that accompany them are usually easy to pick apart.’
Het is het probleem met problemen in de media. De media willen zo graag laten zien dat ze ernstig zijn. Erger dan gedacht, in elk geval. Dus krijgen we bij het onderwerp ‘plastic soep’ steevast een onwaarschijnlijk dikke smurrie van drijvend afval te zien. Kijk! Zo erg is het! Wanneer een buurt onrustig heet te zijn, gaan journalisten enthousiast op zoek naar buurtbewoners die eens goed kunnen kankeren. In een item over de bio-industrie verschijnt een actievoerster vermomd als ‘bezorgde moeder’. Voor het mooiste geklaag over vliegtuiglawaai klopt men aan bij de voorzitter van het schreeuwerige actiecomité. En om de gevolgen van klimaatverandering te laten zien, krijgen we steevast beelden van orkanen, bosbranden – en stervende ijsberen. Want één beeld zegt meer dan duizend woorden. En ze zijn ook zo nuttig om ‘de discussie’ aan te zwengelen. Maar (en hierover kan elke BN’er meepraten) publiciteit is een tweesnijdend zwaard. Het kan je maken en het ruïneert je leven,
Zo ook met de grote problemen. Ze verdienen aandacht – en krijgen de verkeerde. Zo’n ijsbeer zegt niks, ze zal we ziek zijn, zeggen de deskundigen. De klimaatsceptici zeggen het hun na. En hebben de wetenschap aan hun kant. De discussie verplaatst zich vervolgens van het onderwerp naar de framing van het onderwerp. En wat bij de kijker blijft hangen, is cynisme. Je wordt door iedereen belazerd, tegenwoordig.
Voorlopig winnen de emoties. Lieve dieren zijn machtige medestanders. Een schattig knaagdier kan een snelweg tegenhouden, of een reservaat in het leven roepen. De zieke zeehond heeft de Waddenzee gered. En nu dreigt de eenzame ijsbeer het symbool te worden van klimaatverandering. Wie weet werkt het. Dat wil zeggen, wie weet kan de ijsbeer de aandacht voor klimaatverandering versterken en verlengen. Ook al wordt het beest helemaal niet bedreigd. Wellicht kan hij zich straks prima redden, ook zonder ijs. Voorlopig echter moet hij aan ónze eisen voldoen. En ziek en treurig voor de camera lopen.
