We denken nooit in ons eentje

Steengoede brief, van mijn Nijmeegse collega Mark Dingemanse en een indrukwekkende lijst andere geleerden, in het tijdschrift Cognitive Science deze week. In de brief vatten ze samen wat zij, en naar mijn indruk steeds meer onderzoekers, beginnen te vatten: we denken niet in ons eentje – misschien wel nooit. De menselijke hersenen zijn geen makkelijk van de omgeving af te snijden entiteit, ideeën en gedachten ontstaan eigenlijk altijd in samenspraak met anderen. Het is natuurlijk hoe lang is gedacht over het denken: als iets dat je hersenen doen. Het model was een computer, en wel een soort desktop-computer zonder internet aansluiting, waar je een som in kon voeren die het dan uitvoerde. Steeds duidelijker wordt dat je de hersenen misschien beter kunt zien als netbooks, laptops zonder veel eigen opslag die al hun gegevens en zelfs hun programma’s voortdurend ophalen van de cloud. De brief is een soort manifest: stel voortaan juist de interactie centraal. Dingemanse en zijn collega’s geven voorbeelden uit allerlei domeinen waaruit blijkt dat de mens, inderdaad, eigenlijk nooit in zijn eentje opereert. Studie van de structuur van alledaagse gesprekken laat bijvoorbeeld zien hoe er voortdurend heel kleine misverstandjes dreigen die over het algemeen door de gesprekspartners zo moeiteloos worden opgelost dat het eigenlijk nauwelijks opvalt. En zelfs redeneren, op het eerste gezicht het paradepaardje van denken in je eentje, heeft blijkens onderzoek vaak het karakter van een dialoog. Alle keren dat iemand iets in haar eentje zit te bedenken vallen misschien zelfs wel te reconstrueren als gemankeerde dialogen, gesprekken die iemand in diens hoofd voert. Of mensen ooit écht in hun eentje denken, stellen Dingemanse en zijn medeauteurs uitdagend, dat zou eigenlijk nog bewezen moeten worden. Het zou me niet verbazen als deze brief historisch belangrijk zal blijken te zijn, een duidelijk moment waarop wat heel veel mensen (al dan niet in hun eentje) al dachten. Niet zozeer een revolutie, want er kan worden voortgebouwd op heel veel dat er al is, en wie heeft er ook behoefte aan een revolutie – maar wel een teken van een doorbrekend inzicht.

Foto: edwardhblake (cc)

De bulten van het brein

RECENSIE - We kennen ze allemaal, de ‘frenologische’ borstbeelden waarbij op de kale witte schedel een scala aan menselijke eigenschappen staat geschreven. De echte, twee eeuwen oud, zijn peperduur, maar een kopie is gemakkelijk te bestellen. Het blijft immers een fascinerend idee. Een hoofd vol eigenschappen. Van ijdelheid tot voorzichtigheid, tot klankgevoel. En onder dat woord, onder het schedeldak, zou zich dan het stukje brein bevinden dat verantwoordelijk is voor die eigenschap.

Het moeten er zevenentwintig zijn. Zo ver kwam de bedenker van de ‘frenologie’, Franz Joseph Gall (1758-1828). Zo rond 1800 reisde de beroemde arts door heel Europa om overal lezingen te geven. Hij moet een indrukwekkend redenaar én showman zijn geweest. Critici waren er genoeg, maar Gall had geen enkele moeite om een zaal vol dames en heren, hongerend naar de nieuwste wetenschap, om de vinger te winden. En als hij geen lezing gaf, dan bezocht hij wel de lokale gevangenis of het krankzinnigengesticht. Want, zo zei hij, daar vond je de extreme gevallen waarmee je zijn revolutionaire theorie het beste kon illustreren.

Neem eigenschap nummer 1, de geslachtsdrift. Die zat volgens Gall opgeborgen in de kleine hersenen. Dat was geen wilde gok. Gall en zijn trouwe leerling en secondant Johann Spurzheim hadden, zeiden ze, duizenden schedels bekeken, van gewone burgers, pedofielen, geesteszieken en óók de schedel van een priester. Die laatste kende geen geslachtsdrift, zo meenden de beide heren, dus zijn schedel was een soort nulpunt. En als je dan maar goed keek, en voelde, dan kon je voelen dat de geslachtsdrift dáár zat.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Foto: Flood G. (cc)

Hoe ons brein dingen vergeet

COLUMN - Hoe werkt vergeten eigenlijk?

Vergeten: we weten allemaal hoe het voelt. Soms willen we het graag maar lukt het niet en soms is vergeten juist ongewild, bijvoorbeeld als je niet op iemand zijn naam kan komen. Het lijkt soms wel alsof we geen controle hebben over wat we wel en niet onthouden. Is vergeten echt zo arbitrair of zit er wel degelijk een functioneel idee achter? Een nieuw onderzoek heeft nu een tipje van de sluier over dit vergeetproces opgelicht.

Het concept vergeten is altijd een lastig onderdeel van geheugenonderzoek geweest. Het is relatief makkelijk om te meten of iets onthouden is, je kan dan een experimentje doen waaruit blijkt dat de herinnering nog aanwezig is. Maar als je iets vergeten bent zijn er verschillende mogelijke oorzaken. Is de herinnering helemaal niet meer terug te vinden in het brein, is zij gewoon lastiger terug te halen, of misschien juist ondergesneeuwd door gelijkwaardige herinneringen? En daarnaast: komt vergeten doordat herinneringen over tijd gewoon vergaan (een passief proces) of is er een actief proces dat ervoor zorgt dat bepaalde herinneringen snel verwijderd kunnen worden?

Al deze vragen zijn jammer genoeg nog grotendeels onbeantwoord, terwijl het erg belangrijk is om goed te begrijpen hoe en waarom we informatie onthouden, bijvoorbeeld voor patiënten die leiden aan geheugen-gerelateerde ziekten. Op de laatste vraag is nu echter een voorzichtig antwoord gevonden: er blijkt wel degelijk een actief vergeetproces in de hersenen te bestaan!

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Gedachtelezen met de bandrecorder

Zouden we binnenkort inderdaad echt gedachten kunnen lezen, zoals sommige wetenschapsredacties de afgelopen week meldden? Of zou het op zijn minst hoop kunnen bieden aan locked-in-patiënten, zoals anderen berichtten? Dat zou prachtig zijn; eindeloos kun je dromen over wat dat zou kunnen beteken! Geen Twitter meer – je abonneert je rechtstreeks op je favoriete brein. Het onderzoek dat aanleiding was tot dat soort speculaties is een echte doorbraak. Maar de nieuwe techniek kan niet veel beter gedachtelezen dan een bandrecorder.

Het experiment waarover de Amerikaanse neurowetenschapper en Paisley en anderen deze week publiceerden, zat vernuftig in elkaar. Epileptici van wie de hersenen in verband met een operatie waren blootgelegd, kregen elektroden op hun temporale kwab – het deel van de hersenen waar taal wordt verwerkt. Vervolgens kregen ze een paar minuten lang woordenlijsten te horen. Het lukte de onderzoekers vervolgens om de hersenactiviteit die daarbij gemeten werd, weer om te zetten naar een geluidssignaal dat inderdaad begrepen kon worden.

Vroeg

Dat is allemaal heel indrukwekkend, maar gedachtelezen kun je het niet noemen. Althans, het gaat hier om het allerbuitenste schilletje van het denken – een schilletje dat wij mensen waarschijnlijk alleen gebruiken bij het luisteren en niet zozeer bij het zelf formuleren van gedachten.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Zomergasten: Dick Swaab

Een bijdrage van Max Molovich, overgenomen van Nurks Magazine.

‘Het toeval wil’, zei Jelle Brandt Corstius tegen Dick Swaab, waarna hij vertelde wat het toeval had gewild, zoveel jaar geleden. Dick Swaab glimlachte. Vriendelijk, maar een beetje melancholiek. Alsof hij een beetje droevig was dat die aardige jongen die tegenover hem zat zijn woorden zo onzorgvuldig koos (zo zag ik hem wel vaker glimlachen). ‘Alles is toeval’, zei hij minzaam.

Dat was aan het begin van de uitzending. Aan het einde kwamen ze nog even over de vrije wil te spreken. Die bestaat niet, volgens Swaab. Zoals de nieren urine produceren, zo produceren de hersens de geest. Jelle Brandt Corstius vond het moeilijk te verkroppen dat hij daar niet uit vrije wil zat. De vrije wil is een illusie, zei Swaab. Hij hield zelf ook graag aan die illusie vast. Weten dat de vrije wil een illusie is, zorgt er dus niet voor dat je die illusie doorprikt.

Over het algemeen kabbelde de uitzending voort in een bijna gezapig tempo. Nadat we een stukje uit Polanski’s Repulsion hadden gezien legde Swaab uit dat je door extreme eentonigheid kunt gaan hallicuneren. En even leek het me leuk om u te vertellen dat ik halverwege de uitzending ontdekte dat Dick Swaab daar in zijn onderbroek zat, dat Jelle Brandt Corstius zichzelf een Ted de Braak-snor had aangemeten en dat er steeds meer geverfde konijntjes de studio in kwamen hupsen, maar voor zulke respectloze ginnegapperij ter meerdere eer en glorie van niemand anders dan mijzelf, vond ik de uitzending te interessant en de man te integer.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

WW: Baby’s zonder accent

De woensdagmiddag is op GeenCommentaar Wondere Woensdagmiddag. Met extra aandacht voor de nieuwste ontwikkelingen in Wetenschap- en Techniekland.

Baby-brein wordt gemeten (still uit TED-presentatie Patricia Kuhl)Mijn vriendin gaf ooit balletles aan een viertalige vijfjarige. Haar moeder was Frans, haar vader Duits, thuis spraken ze Engels en buiten en op school Nederlands. Wat voor iedere volwassene een gekmakende situatie moet zijn was voor deze dreumes geen enkel probleem. Het ging haar zelfs zo soepel af dat de ouders een regel moesten instellen: als je een zin begint in een taal, moet je hem ook in dezelfde taal afmaken.

Dat het verwerven van een taal voor kinderen veel makkelijker is dan voor volwassenen is al langer bekend. In het bovenstaande voorbeeld gaat het niet om het aanleren van een tweede taal, maar om simultane tweetaligheid (of in dit geval meertaligheid): hierbij worden de talen tegelijk en direct na de geboorte aangeleerd. Bijkomend voordeel hierbij is dat er geen specifiek eentalig accent achterblijft. Het jonge kind kan alle taalspecifieke klanken produceren. Neurowetenschapper Patricia Kuhl was benieuwd hoe dit allemaal in zijn werk ging.

Uit eerdere observaties is bekend dat hele jonge baby’s gelijk reageren op alle wereldklanken: Westerse baby’s reageren net zo goed op Japanse “R”-geluiden als andersom. Maar een paar maanden later is dit wereld-taalgevoel door de nietsvermoedende ouders drastisch verminderd. Na een paar maanden moeder-gebrabbel reageren de Japanse baby’s veel beter op Japanse R-klanken terwijl de reactie van Westerse baby’s vermindert (en vice versa). Waar baby’s dus beginnen met gevoel voor alle talen worden de (door de moeder) niet-gebruikte klanken uitgefilterd en de taalspecifieke klanken versterkt.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Goed vaderschap zit tussen de oren

Vandaag wederom een gastblog van Justine Pardoen, hoofdredacteur van Ouders Online en Mijn Kind Online. Het stuk is ook op haar site te lezen.

bakfietsDe Amerikaanse psychiater Louann Brizendine schreef twee interessante boeken: eentje over de vrouwelijke hersenen en eentje over de mannelijke hersenen. Dit tweeluik is een aanrader voor de vakantiekoffer. Ga je met een partner van het andere geslacht op pad? Ruil dan halverwege van boek. Je blik verandert geheid: op je partner, jezelf én je kinderen. Vandaag deel 2: goed vaderschap zit tussen de oren (lees deel 1 hier).

Om samen het bejaardentehuis te halen, moet je natuurlijk wel veel eerder in je leven de goede keus maken. Bovendien wil je dat je man ook een goede vader voor je kinderen is. Niet alle mannen zijn goede vaders als ze jong zijn. Er zijn mannen die te onrustig zijn om op het nest te blijven zitten. Vaak worden deze rokkenjagers alsnog rustiger als ze de vijftig gepasseerd zijn, en kunnen ze zich alsnog ontpoppen als goede vaders.

Wat nu blijkt, is datgene wat een man tot een goede vader maakt, in z’n genen zit. Er zijn mannen die niet aan kinderen moeten dénken en het is sneu als een vrouw steeds dit type man kiest, juist als ze kinderen wil. Maar gelukkig komen de meeste vrouwen al snel tot de juiste conclusie: you can’t have it all. Een man voor het wilde leven, of een man voor de kinderen. Dit dilemma los je niet op door je man naar een therapeut te slepen of er een vals boek over te schrijven.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Vrouwen gebruiken 13.000 woorden meer

Vandaag een gastblog van Justine Pardoen, hoofdredacteur van Ouders Online en Mijn Kind Online. Het stuk is ook op haar site te lezen.

De Amerikaanse psychiater Louann Brizendine schreef twee interessante boeken: eentje over de vrouwelijke hersenen en eentje over de mannelijke hersenen. Dit tweeluik is een aanrader voor de vakantiekoffer. Ga je met een partner van het andere geslacht op pad? Ruil dan halverwege van boek. Je blik verandert geheid: op je partner, jezelf én je kinderen. Vandaag deel 1: het verschil tussen mannen- en vrouwenhersenen.

Sinds de jaren ’70 heeft het hersenonderzoek een grote vlucht genomen, omdat er vanaf dat moment onderzoek gedaan kon worden naar werkende hersens bij levende mensen. Het nature-nurture debat is sindsdien voorgoed ten einde gekomen: we worden bepaald door onze hersens, die weer beïnvloed worden door genen en hormonen. En we worden bepaald door onze omgeving, onze opvoeding en dingen die we meemaken. Het is niet óf de opvoeding die ons bepaalt, óf onze aanleg. Het is van allebei wat, in een ingewikkeld samenspel.

het breinWat duidelijk wordt uit het moderne hersenonderzoek, is dat het een stuk ingewikkelder is dan we dachten en dat het soms ook heel anders zit dan we hadden gewild. Zo valt door het hersenonderzoek niet meer te ontkennen dat er verschillen zijn in de hersenen van mannen en vrouwen en dat die verschillen verband houden met verschillend voorkeursgedrag. Dat levert interessante informatie op.

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Volgende