Hoe kunnen we het langetermijndenken bevorderen in een kortetermijnwereld?
De waan van de dag, de focus op het hier en nu, de onmiddellijke behoeftebevrediging, de snelle winst, de politieke blik die niet verder gaat dan de volgende verkiezingen: we leven in een wereld waarin de korte termijn ons denken en gedrag in hoge mate domineert. Wat ons doen en laten betekent voor volgende generaties komt nauwelijks aan de orde, en zeker niet in de onstabiele, crisissituatie waarin we momenteel zitten. Toch dringt de vraag zich op: wat betekenen onze keuzes vandaag voor het toekomstige leven van onze achterkleinkinderen? Zijn wij goede voorouders voor de generaties die nog komen?
De Britse politiek filosoof Roman Krznaric wil ons met De goede voorouder op weg helpen om meer op de lange termijn te denken. Hij pleit voor intergenerationele solidariteit. Het leven dat wij nu leiden is mede mogelijk gemaakt door creatieve, hard werkende, verantwoordelijke en vooruitziende voorouders. Laten we het nu dus niet verpesten voor ons nageslacht door in ons gedrag niet verder te kijken dan vandaag en morgen. Deze morele oproep onderbouwt Krznaric met een analyse van de bestaande remmen op het langetermijndenken en de mogelijke strategieën om ons op het spoor te zetten van meer verantwoordelijkheid voor de toekomst.
Erflaters
De 'tirannie van het nu', het streven naar snelle beloningen en onmiddellijke behoeftebevrediging, brengt Krznaric onder meer in verband met de macht van de klok, het speculatieve kapitalisme, het politieke presentisme en -meer recent- de digitale afleiding. Daartegenover zet hij zes manieren om te leren op langere termijn te denken. We moeten onszelf allereerst wat nederiger opstellen in de tijd. We zijn tenslotte niet meer dan een 'een stipje op de kosmische kalender'. Daarnaast is het nodig een 'erflatersmentaliteit' te ontwikkelen (of zoals ze bij het CDA zeggen: rentmeesterschap). Verder pleit hij voor groter denken ('kathedraaldenken'), intergenerationele rechtvaardigheid, transcendente doelstellingen en holistisch voorspellen.
Zevende generatie
De goede voorouder kan volgens Krznaric veel leren van oude, inheemse culturen waar het vereren van de voorouders gepaard ging met zorg voor de nog komende generaties. Zo laten sommige Amerikaanse indianenstammen zich in hun besluitvorming leiden door in de de vraag of de zevende generatie er baat bij zal hebben.
Aan dit wereldbeeld ligt een filosofie van diep rentmeesterschap ten grondslag, waarin de aarde niet het 'eigendom'is van de huidige generatie, die haar naar believen kan gebruiken, maar veeleer een levende entiteit, een Moeder Aarde die in ongeschonden en bloeiende staat moet worden gehouden voor haar nakomelingen en al het leven op de planeet (...) Door te fungeren als rentmeester voor de zevende generatie geef je ten diepste aan dat je je bewust bent van de biosfeer (p.97)
[caption id="attachment_325803" align="alignleft" width="312"] Foto: Elvin CC[/caption]
De geschiedenis levert ons ook vele voorbeelden van langetermijndenken die de tand des tijds hebben doorstaan. Krznaric noemt er een hele reeks, naast Romeinse aquaducten en de Chinese Muur, het Londense rioolstelsel ook de Nederlandse polderstructuur met Middeleeuwse waterschappen die ons land tegen overstromingen moeten behoeden.
Inspiratie
Inspiratie genoeg in De goede voorouder. Veel verhalen over mensen elders en in het verleden die zich verantwoordelijk hebben getoond voor het voortbestaan van de generaties na hen. En veel mooie, passende citaten over de hedendaagse kortzichtigheid en het grote belang verder te kijken en groter te denken. Toch bekroop me al lezend het gevoel dat Krznaric' idealistische programma minder makkelijk te realiseren is als wij misschien zouden willen. Dat komt vooral omdat de belangrijkste opdracht van Krznaric voor de goede voorouder gelegen is in een verandering van het denken. De onderliggende veronderstelling is dat als we anders gaan denken het allemaal beter zal gaan. Maar werkt dat wel zo?
Economie
Hoe inspirerend De goede voorouder ook is om afstand te nemen van het kortetermijndenken, in de analyse mis ik de meer fundamentele invloeden van de neoliberale economie, de financialisering van de economie (geld is leidend i.t.t. productie en consumptie) en de digitalisering. Krznaric negeert de economie niet, maar gaat er naar mijn smaak niet diep genoeg op in. Hij biedt wel een alternatief: de 'donut-economie', zoals die is ontwikkeld door Kate Raworth, niet geheel toevallig zijn partner. Maar ook Raworth is meer programmatisch dan analytisch en laat de weg naar dat andere, voor het milieu en het klimaat betere economische model grotendeels open. Het is een inspirerend beeld, maar daarmee verander je het kortzichtige economische denken nog niet.
Tijdrebellen
Hier ligt dus een vraag voor de politiek. In het derde deel van zijn boek richt Krznaric de schijnwerpers op de achtergronden van de kortzichtigheid in de politiek. Herkenbaar: de vierjaarlijkse verkiezingscycli, de invloed van lobbygroepen met kortetermijnbelangen, de blinde vlek voor toekomstige generaties, de sociale media met de waan van de dag en de beperkte blik die de natiestaat als kader biedt. Gelukkig komen er steeds meer 'tijdrebellen', zoals Krznaric ze noemt, die de lange termijn op de agenda zetten. In verschillende landen (Wales is het grote voorbeeld) zijn er commissies of commissarissen werkzaam die namens toekomstige generaties wetsvoorstellen beoordelen. Krznaric noemt ook het voorbeeld van Urgenda die 'namens de toekomst' een juridische procedure over het klimaatbeleid van de Nederlandse staat heeft gewonnen.
Intergenerationele solidariteit
Om het politieke bedrijf meer op de lange termijn te richten, meer te laten functioneren als goede voorouder, moet er nog een flinke slag gemaakt worden. Krznaric reikt daarvoor een aantal ideeën aan, zoals burgerberaden en de erkenning van rechten van toekomstige generaties. Met die rechten zou onder andere een strafrechtelijke aanpak mogelijk zijn van 'ecocide', wat staat voor een omvangrijke, onherstelbare vernietiging van het ecologisch systeem. Zijn we voor een beter beleid niet meer gebaat bij een verlichte despoot, een buitengewone, voorbeeldige goede voorouder in plaats van een stroperig werkende democratie met onzekere resultaten? Aan de hand van een recent door McQuilkin ontwikkelde 'Intergenerationele Solidariteitsindex' laat Krznaric zien dat de liberale democratie het toch wint van de autoritaire leiders. De ranglijst wordt aangevoerd door IJsland, Zweden en Nepal. Nederland staat op de achttiende plaats, net boven Bulgarije en Wit-Rusland. Misschien kunnen we daar op 17 maart verandering in brengen? Tip van Roman Krznaric: bespreek de verkiezingsprogramma's met je kinderen en laat zij een keuze maken voor de beste opties voor hun kleinkinderen.
[boeklink]9789025907938[/boeklink]
‘Literatuur wordt alsmaar oppervlakkiger.’ ‘radicale onintellectualisering.’ Uitspraken van redactieleden van de steeds schaarser wordende literaire tijdschriften, deze week in Vrij Nederland geportretteerd. 