Recensie Zomergasten met Frans de Waal

Wat zou het aardig zijn, dacht ik voorafgaand aan Zomergasten met Frans de Waal, als we geen enkele aap te zien krijgen vanavond. Dat hij ons fragmenten zou voorschotelen die hem ontroeren en doen huiveren, dat hij verhalen zou vertellen over verloren liefdes en vervlogen obsessies. Het mocht niet zo zijn: het stikte van de apen. Zo nu en dan onderbroken door een enkele olifant of papegaai. Frans de Waal is primatoloog en aan deze avond te oordelen, heeft hij weinig andere interesses dan zijn eigen vakgebied. 

Door: Foto: copyright ok. Gecheckt 28-09-2022
Foto: Patrick Bouquet (cc)

Lieve apen

ACHTERGROND - Is empathie voor apen een bewuste keuze of een geautomatiseerd proces? En hoe zit dat dan eigenlijk bij de mens? En wat is eigenlijk het nut van empathie?

Prof. dr. Frans de Waal is een graag geziene gast bij Studium Generale. Hij laat zich niet meevoeren door de ‘onderzoekswaan van de dag’ en schrikt er niet voor terug om baanbrekende hypotheses op te stellen. Zo was hij één van de eersten die durfde te stellen dat mensen en apen overeenkomen qua gedrag. Maar waarin lijken wij dan precies op elkaar?

De Waal heeft met zijn onderzoeken aangetoond dat mensapen een vorm van empathie kennen. Hij voerde een aantal spraakmakende experimenten uit. Een aspect van deze empathie is bijvoorbeeld het kopiëren van lichaamsgedrag. De Waal en zijn onderzoeksgroep toonden aan mensapen filmpjes van gapende apen, en die werkten op hen aanstekelijk.

Daarnaast herkent hij troostgedrag bij zijn primaten. Als een vrouwtjesaap is gebeten door een andere aap uit de groep en krijsend wegvlucht, springt een andere aap op haar af om haar even flink te omhelzen. Uit andere experimenten bleek dat mensapen (maar ook olifanten) in staat zijn tot samenwerking, zelfs als ze daar niet allebei baat bij hebben. Eén experiment, dat al in 1930 plaatsvond, laat zien hoe de ene aap de andere helpt om voedsel binnen te halen door tegelijk met hem aan een touw te trekken. Hij heeft daar eigenlijk niet zoveel zin in, want hij heeft net zelf al lekker gegeten. De andere aap weet echter, op een voor ons herkenbare manier, te zorgen dat de onwillige aap toch meedoet.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022 copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Geen bal op tv | Frans de Waal in College Tour

COLUMN - Bioloog Frans de Waal was te gast bij Twan Huys in College Tour.

Is er een gelovige in de zaal, vroeg Twan Huys aan de studenten. Een jongen stond op. Hij geloofde ‘zeker in God’. En hij geloofde dat het noodzakelijk was om, op een of andere manier, verantwoording te moeten afleggen. Frans de Waal had kunnen antwoorden dat ook de meeste atheïsten wel iemand hebben om verantwoording aan af te leggen. Je vader, je vrouw, je kinderen, je beste vriend, je nageslacht, de kosmos. Zo had er een wezenlijke dialoog kunnen ontstaan tussen twee overtuigingen.

Maar in plaats daarvan wendde Frans de Waal zich af van de jongen en vertelde hij tegen Twan Huys dat goden zich pas met de moraal gaan bemoeien als een samenleving te groot wordt. De gelovige jongen werd gereduceerd tot een bewijsstuk van een theorie. 

Ik vond het van weinig empathie getuigen. En dat terwijl Frans de Waal ooit op de vraag wat hij zou verbeteren aan de mens, antwoordde dat we wel wat meer empathie konden gebruiken. Zijn collega Dick Swaab was het daar niet mee eens. Met empathie maak je de wereld niet mooier. Zo zouden zelfs meedogenloze dictators in eigen kring zeer empathisch zijn. We zagen een lachende Adolf Hitler op het Adelaarsnest. Met meer empathie schoot je dus niks op. Dick Swaab was van mening dat, wanneer je de mens wilde verbeteren, je de behoefte om achter alfamannetjes aan te lopen moest wegnemen. Die behoefte, dat was de bron van alle ellende. Frans de Waal stelde hier weer tegenover dat niet elk alfamannetje een manipulerende dictator is. Sommige alfamannetjes zijn in alle lagen van de bevolking populair.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-11-2022

Apen zijn socialistisch aangelegd

Als u De Aap in Ons van wereldvermaard primatoloog Frans de Waal nog niet hebt gelezen, dan raad ik u aan dat alsnog te doen.

Met tal van aansprekende voorbeelden laat De Waal zien dat apen qua sociaal gedrag verbluffend veel gemeen hebben met mensen.

Waar de generatie zoölogen voor hem zich echter vooral richtten op agressief gedrag van apen en het veroveren van status en territorium, ontdekte De Waal ook treffende parallellen in het gedrag van apen en mensen waar het aankomt op rechtvaardigheid, samenwerking en empathie.

Meer voorbeelden van samenwerking en besef van ‘fairness’ (en verzet tegen onrechtvaardigheid) bij kapucijnaapjes is te zien in deze clip (met commentaar van David Attenborough).

De hele TED-presentatie van Frans de Waal over de biologisch verankerde voorwaarden van moreel besef en gedrag is hier te bekijken:

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Zomercollege | Een tijd voor empathie

Een bijdrage van Studium Generale Utrecht over de lezing Een tijd voor Empahtie van Frans de Waal.

Het recht, de economie en de politieke wetenschappen volgen vaak de uitspraak van Thomas Hobbes: de mens is de mens een wolf. Professor Frans de Waal toont met zijn onderzoek aan dat dit geen recht doet aan de diepgaande sociale aard van mensen én dieren. De cynische blik op de egocentrische mens wordt vaak toegeschreven aan Charles Darwin en zijn evolutietheorie – ideeën die invloedrijke biologen nog steeds uitdragen. Darwin geloofde echter dat er tussen dierlijke sociale instincten en de menselijke moraal een continuïteit bestaat. De moderne psychologie en neurowetenschappen ondersteunen deze benadering van morele emoties. Als beschaving te maken heeft met gemeenschapszin en een hoogstaande morele orde, dan ligt die in onze natuur. En de menselijke natuur staat niet op zichzelf, maar is verbonden met de rest van de natuurlijke wereld.

Prof. Frans de Waal, bekend van het boek Een tijd voor empathie, laat zien dat empathie in de natuur voorkomt bij heel veel diersoorten, inclusief de mens. In zijn werk met apen en mensapen zag De Waal hoe ze elkaar helpen, troosten en emotionele reacties geven op soortgenoten die in nood verkeren. Zijn we wel zo egoïstisch als we denken? Is het mogelijk om een meer rechtvaardige samenleving te bouwen?

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Empathie en de evolutietheorie

Frans de Waal In zijn nieuwe boek ‘Een tijd voor Empathie’ betoogt bioloog Frans de Waal dat op het niveau van het organisme, emoties als empathie een veel belangrijkere rol spelen dan werd aangenomen.

Dat dieren het vermogen hebben om zich in te leven in de gevoelens van anderen, en misschien zelfs in staat zijn tot het geven en ontvangen van liefde, is een stelling die al een flinke poos op veel weerstand stuit. In de ontwikkelingspsychologie ging men er tot diep in de jaren 60 nog van uit dat zelfs mensen in hun primaire levensfase tot op het bot ongesocialiseerd en zelfzuchtig zijn. En op het niveau van het individu zijn organismen dat altijd, zo is het axioma. Richard Dawkins schreef er zelfs een belangwekkend boek over: ‘Onze zelfzuchtige genen.’

De Waal durft dus af te wijken van een min of meer vaststaand denkbeeld. In een interview met de Volkskrant dat vandaag te lezen valt in het katern Kennis zegt hij: ‘We zijn allemaal opgegroeid met het idee dat de natuur een bloedig slachtveld is, waar concurrentie de crux is. Daar passen medeleven, troosten, genegenheid, solidariteit en vriendschap nu eenmaal niet zo makkelijk in.’

Waarom is het voor veel mensen zo moeilijk te geloven dat hun gevoelens ten aanzien van Fido of Tijger wel eens zouden kunnen worden beantwoord? Of beter nog, waarom is het zo moeilijk om te geloven dat dieren niet alleen maar agressieve concurrenten van elkaar zijn, verwikkeld in een eeuwige strijd waarbij alle middelen zijn geoorloofd om te overleven? Want met de ‘dierlijke’ emoties als agressie hebben geen moeite. Waarom zou empathie dan zijn voorbehouden aan mensen?

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

QvdD: Wanneer is iemand een Nederlander?

Tulpen; typisch Nederlands... na invoer uit Turkije (Foto: pittigliani2005)“Mag ik als buitenstaander vragen, want ik ben al lang weg uit Nederland, waarom spreken jullie eigenlijk van Marokkanen en autochtonen en allochtonen? Ik leef in Amerika en ik wil niet zeggen dat het ideaal is, ik leef in Atlanta, heel gemengde stad, maar zo gauw je geboren bent in het land ben je een Amerikaan. Er wordt nooit anders over gesproken. Je kunt een Afrikaans Amerikaan zijn, dat is een soort variatie. Maar je kunt niet iemand die geboren is in Nederland en Nederlands spreekt een Marokkaan noemen.”

Vroeg Bioloog Frans de Waal ineens in de aflevering van Pauw & Witteman op 23 Oktober 2007 aan Henk Kamp tijdens een discussie over de rellen in Amsterdam. Henk Kamp had helaas geen antwoord, u wel?

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.