Een bijdrage van Studium Generale Utrecht over de lezing Een tijd voor Empahtie van Frans de Waal.
Het recht, de economie en de politieke wetenschappen volgen vaak de uitspraak van Thomas Hobbes: de mens is de mens een wolf. Professor Frans de Waal toont met zijn onderzoek aan dat dit geen recht doet aan de diepgaande sociale aard van mensen én dieren. De cynische blik op de egocentrische mens wordt vaak toegeschreven aan Charles Darwin en zijn evolutietheorie – ideeën die invloedrijke biologen nog steeds uitdragen. Darwin geloofde echter dat er tussen dierlijke sociale instincten en de menselijke moraal een continuïteit bestaat. De moderne psychologie en neurowetenschappen ondersteunen deze benadering van morele emoties. Als beschaving te maken heeft met gemeenschapszin en een hoogstaande morele orde, dan ligt die in onze natuur. En de menselijke natuur staat niet op zichzelf, maar is verbonden met de rest van de natuurlijke wereld.
Prof. Frans de Waal, bekend van het boek Een tijd voor empathie, laat zien dat empathie in de natuur voorkomt bij heel veel diersoorten, inclusief de mens. In zijn werk met apen en mensapen zag De Waal hoe ze elkaar helpen, troosten en emotionele reacties geven op soortgenoten die in nood verkeren. Zijn we wel zo egoïstisch als we denken? Is het mogelijk om een meer rechtvaardige samenleving te bouwen?
Momenteel is de Waal als hoogleraar psychologie verbonden aan de Emory universiteit in Atlanta en is hij directeur van het Living Links Center van het Yerkes National Primate Research Center. In 2007 werd De Waal door het Amerikaanse tijdschrift Time geschaard onder de ‘TIME 100: The People Who Shape Our World’, een lijst van de honderd invloedrijkste kunstenaars, wetenschappers, politici, ondernemers e.d. van het moment.
Klik hier voor de lezing, hij begint bij 12.30 minuten.
Reacties (20)
Iemand gisteren het radio-programma Plots gehoord van de VPRO op de radio 1? Ditmaal over de zogenaamde goedheid van de mens.
Voorbeelden:
Een buschauffeur altijd aardig en grapjes makend tegen de klanten stopt er mee nadat hij is mishandeld en overspannen is geraakt. Hij komt er achter dat hij niet meer opvallen en te lief en te aardig wil zijn voor de passagiers en eigenlijk zijn zoals zijn collega’s.
Een man lijder van Asperge stopt met anonieme liefdadigheid want ziet het als vorm van ijdelheid en belandt uiteindelijk in cel.
Een joodse familie in de Tweede Wereldoorlog betaalt voor familie waar ze zijn ondergedoken heel hun vermogen, terwijl die familie het eten niet zwart hoefde te kopen, zoals ze zeiden, maar voedselbonnen van het verzet kreeg, een 1 keer zelfs vergaderd of de 25 gulden per persoon voor aangifte bij de gestapo wellicht geen goed idee is want dan zijn ze van het risico af.
Draad in de drie verhalen is dat goed zijn voor anderen allemaal eigen belang is.
Bij mens en dier is het daarom alleen echt bij je eigen familie of groep. Je zoekt naar iets wat je bindt.
De Barmhartige Samaritaan is onnatuurlijk.
Jemig, lijkt wel CDA. Soevereiniteit in eigen kring, de overheid moet zich daarbuiten houden. Alleen de overheid is wel kunstmatig, je familie is natuurlijk.
Het VPRO-radioprogramma:
http://weblogs.vpro.nl/podcasts/2010/11/28/plots-3-weldoeners/
Joop, hou jij je nou maar bij je ayn rand als je daar gelukkiger van wordt, maar kom niet hier zitten kwijlen.
…
@1
Waarom zou natuur meer waard zijn dan cultuur?
@6 Nou moe. Omdat Nature.class parent is voor Culture.class.
@1 Joop schrijft:”Bij mens en dier is het daarom alleen echt bij je eigen familie of groep.”
Ja, ik zie dat dagelijks om me heen: vrouwen die baby’s van anderen knuffelen. Maar alleen bruine baby’s, blanke baby’s daar moeten ze niks van hebben. Zit je in een restaurant aan het strand, begint er zo’n blanke baby te huilen. De blanken vrouwen beginnen dan gelijk te vragen of er iets mankeert, maar de anderen horen het niet eens. En omgekeerd natuurlijk. Blijkbaar kunnen ze gewoon horen of een baby blank of bruin huilt.
Dat zit er gewoon ingebakken.
De Barmhartige Samaritaan is onnatuurlijk.
empathie en het bouwen van een rechtvaardiger samenleving hangen nauwelijks samen. Empathie is gedrag op microniveau, tussen individuele mensen of kleine groepjes, een samenleving gaat over enorme groepen, de wereld over veel grote groepen.
Je krijgt snel het beeld van de kampbeul die een gevallen peuter overeind helpt, haar geschaafde knie verzorgt en vervolgens de moeder door het hoofd schiet.
Of de voetbalsupporter die op woensdag de supporter van een rivaliserende club troost na een nederlaag tegen een derde club, maar hem bij het onderlinge duel een week later met genoegen de neus breekt. De mens is de mens een wolf, maar wolven hebben ook hun goeie momenten.
Als empathie tot belangrijk gedrag wordt erkend van mensen (naast de bestaande zelfzuchtigheid) dan zal de gewone burger (lagere- en middenklasse)gebaat zijn bij kleinschaligheid en familiebedrijven, in ieder geval bij vermijding van jobhoppen. Want synchronisatie en gelijkgerechtigheid zijn belangrijke eigenschappen om empathie te ontwikkelen, zo deelt De Waal mee.
De bestuurders en multinationals zullen juist baat hebben bij grootschaligheid. Dan blijft de macht bij hen.
De politicus die het individu weet aan te spreken zal veel kans op macht hebben. Want empathie kan als beleid gebruikt/misbruikt worden voor het algemeen belang, maar ook voor individueel gewin .
De Waal geeft ons de kennis, maar daarmee ook meer verantwoordelijkheid voor de wereld die we willen.
Nog een belangrijk punt: moraliteit heeft niets met verhevenheid te maken, hetgeen populistisch rechts de linkse kerk wil inpeperen. Moraliteit heeft met zorg en overleving van de soort te maken.
Empathie is aangeboren voor de directe omgeving; familie. Maar we hebben het leren uitbreiden naar clan, dorp, religie, ideologie, natie. En nu wordt het de uitdaging om het nog een stap verder op te rekken.
http://comment.rsablogs.org.uk/2010/05/06/rsa-animate-empathic-civilisation/
Natuurlijk zijn er nog voldoende voorbeelden van eigenbelang eerst. Maar dat maakt het nog niet de meest succesvolle strategie op het geheel. Groepen die onderling empathisch zijn, vertrouwen hebben en veel delen zijn vaak succesvoller. De grote vraag is of we dat ook kunnen als er geen sprake is van een ander(e groep)
@7
En daarom is het meer waard? Staat dat op de bijsluiter of zo?
@ anderS
Ik begreep uit de lezing van De Waal dat het niet zo zeer bij dieren gaat om familie, maar vooral om het kennen (korter of langer) van de andere muis of ander dier en het hebben van enig geheugen bij wederkerigheid. Én synchronisatie is belangrijk, dat de ander dezelfde soort gebaren maakt als jij. Oorspronkelijk zou het van de moederzorg afkomen, maar ook de hoge bazen (alfamannetjes) kennen dit zorggedrag volgens De Waal.
Eigenbelang als andere eigenschap is ook belangrijk, het is maar hoe je het gebruikt.
@10. Hoe denk je in dat gedeelte over marketing wat ook een groot bedrijf gebruikt om het meer vertrouwd te maken bij zoveel mogelijk mensen?
Lang leve de spiegellogie
@ 14 Joop,
Er wordt heel veel gedaan in sommige bedrijven aan teambuilding en motivatie. Er is veel inzicht over de functies van verschillende culturen op de werkvloer. Maar die samenwerkingseenheden zijn ingebed in -voor gewone burgers en gewone politici- ongrijpbare molochen die boven democratieën en andere bestuursvormen voor zelfbehoud vechten met grote lobbyïsten in de politiek. Bovendien maken de scholen voor management plus de vele technieken voor flexiblilisering van banen en de belangen van aandeelhouders de leefwereld ‘asynchroon’- om in de termen van De Waal te blijven.
Overigens stemt het optimistisch dat een Bill Gates na zijn zelfzucht gaat voor empathie of altruïsme. En dat De Waal als wetenschapper in de top 100 staat in een VS-lijstje van invloedrijke wetenschappers
Maria: ik bedoelde de relatie (potentiële) klant en markt. Als je bijvoorbeeld de reclames ziet van de MacDonalds, dan komt dat heel lief over naar kids. Dus gebruiken ze ‘empathie’ als instrument. Net zoals jij zei bij een politicus, die kent niet heel zijn doelgroep, maar komt intiem over.
Niet meer: de mens is de mens een wolf. De nieuwe opvatting van De Waal is: De ene groep mensen/apen is de andere groep mensen/apen een wolf, of beter een roedel. Binnen die groepen komt empathie, sociaal gevoel en solidariteit voor. Zolang iedereen zijn steentje bijdraagt. “Free-riders” hoeven niet lang op de solidariteit van de groep te rekenen, zoals ook De Waal zal beamen.
De Waal heeft terecht bezwaar gemaakt tegen bepaalde sociaaldarwinistische metaforen en laat zien dat die niet houdbaar zijn. Dat ligt niet zozeer aan nieuwe wetenschappelijke inzichten maar aan de aard van metaforen. Die gaan ALTIJD mank. En dat geldt ook voor de nieuwe metaforen van De Waal.
Maria doet haar naam eer aan: buitengewoon intelligente commentaren.
Alleen stemt het mij niet optimistisch dat een Bill Gates na zijn zelfzucht gaat voor empathie of altruïsme. Hij koopt slechts het een af met het ander.
Love is different.
Ik denk dat een belangrijke drijfveer van Bill Gates is om zijn bedrijf Microsoft een menselijker imago te bezorgen, en dat is niet terecht.
Zijn bedrijf brengt nog steeds zeer kwalijke producten op de markt met kwalijke lock-in technieken