Plato (13): Reïncarnatie en dualisme

Dit is de dertiende aflevering van een reeks over de Atheense filosoof Plato, die veel mensen vooral kennen om zijn zogenoemde ideeënleer, om de Platonische liefde en om zijn ideale filosofenstaat. Dat is echter wat misleidend. Plato’s filosofie is breder en gaat dieper. Plato geldt als de filosoof die zich afwendde van het fysische en zichtbare en op zoek ging naar een hogere, achterliggende waarheid. Maar dit was geen nieuw idee in de Griekse filosofie. We zagen het al eerder bij Parmenides. Die meende dat beweging en verandering in wezen niet bestaan. De werkelijkheid achter de verschijnselen was volgens hem een bewegingloos en onveranderlijk iets. Reïncarnatie Plato combineert dit idee met het idee van zielsverhuizing, dat we eerder tegenkwamen bij Pythagoras. Volgens Plato zitten het geestelijke en rationele deel van de mens gekluisterd in een lichaam. Het lichaam schenkt de mens zijn hartstochten. Maar lichamelijke verlangens kennen geen verzadiging. De mens die zijn lichamelijke verlangens volledig de vrijheid geeft en najaagt, is geneigd te vervallen in onmatigheid. Het lichaam is bovendien gebrekkig en gaat op den duur onherroepelijk ten onder. Het najagen van de platte behoeften kan daarom geen blijvend geluk opleveren. De rationele geest kan volgens de in dit opzicht dualistisch denkende Plato niet gelijk zijn aan dit emotionele lichaam. Na dit leven, betoogt Plato, wendt de geest zich van het lichaam af en kiest hij zijn volgende leven. Geloof in reïncarnatie was in het Griekenland van die tijd geen gemeengoed, maar bestond het wel in de Griekse mysterieculten. Pythagoras heeft het denkbeeld daarom in zijn leer opgenomen, net als Empedokles. Om die reden laat Plato in zijn dialoog Faidon, waarin hij de dood van Sokrates beschrijft, enkele pythagoreïsche filosofen aan het sterfbed zitten om met Sokrates een paar laatste woorden te wisselen over de onsterfelijkheid van de ziel. Deze reeks is gebaseerd op het boek De wereld vóór God van Kees Alders. Het boek biedt een introductie tot de filosofische stromingen van de oude wereld en is hier te bestellen.

Door: Foto: bron: Livius
Foto: bron: Livius.org

De dood van Sokrates

ACHTERGROND - [Een korte serie over de man die de Grieken en Romeinen aanduidden als de vader van de filosofie: de Athener Sokrates.]

Elk kritisch persoon kan vroeg of laat op tegenstanders rekenen. Dus ook Sokrates. Op late leeftijd wordt hij aangeklaagd wegens blasfemie en het verpesten van de jeugd. Sokrates’ vrienden sporen hem vervolgens aan de stad te ontvluchten, maar Sokrates weigert. Zijn plaats is in Athene. In de rechtbank verdedigt hij zich door te betogen dat hij in goddelijke opdracht de zielen van zijn stadgenoten zuivert.

Wanneer hij ondanks zijn pleidooi door een krappe meerderheid wordt veroordeeld en zijn eigen straf mag voorstellen, beweert hij spottend dat zijn enige gepaste straf een staatspensioen is. Om het niet te bont te maken stelt hij vervolgens een zeer lage geldboete voor. Die arrogante toon komt hem duur te staan. Een grote meerderheid pleit nu voor de zwaarste straf: de gifbeker.

Vóór alles Athener

In de cel krijgt Sokrates opnieuw de mogelijkheid aangeboden te vluchten, maar ook dan weigert hij. Zijn plek is immers in Athene: hij is er geboren en gevormd en oud geworden. Hij voelt zich gebonden aan de Atheense wetten en samenleving, ook als die wetten hem een keer niet bevallen. Bovendien zou hem in andere steden uiteindelijk hetzelfde lot wachten, want zijn mond houden kan en zal hij toch niet.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Foto: bron: Livius.org

Plato (13): Reïncarnatie en dualisme

ACHTERGROND - Dit is de dertiende aflevering van een reeks over de Atheense filosoof Plato, die veel mensen vooral kennen om zijn zogenoemde ideeënleer, om de Platonische liefde en om zijn ideale filosofenstaat. Dat is echter wat misleidend. Plato’s filosofie is breder en gaat dieper.

Plato geldt als de filosoof die zich afwendde van het fysische en zichtbare en op zoek ging naar een hogere, achterliggende waarheid. Maar dit was geen nieuw idee in de Griekse filosofie. We zagen het al eerder bij Parmenides. Die meende dat beweging en verandering in wezen niet bestaan. De werkelijkheid achter de verschijnselen was volgens hem een bewegingloos en onveranderlijk iets.

Reïncarnatie

Plato combineert dit idee met het idee van zielsverhuizing, dat we eerder tegenkwamen bij Pythagoras. Volgens Plato zitten het geestelijke en rationele deel van de mens gekluisterd in een lichaam.

Het lichaam schenkt de mens zijn hartstochten. Maar lichamelijke verlangens kennen geen verzadiging. De mens die zijn lichamelijke verlangens volledig de vrijheid geeft en najaagt, is geneigd te vervallen in onmatigheid. Het lichaam is bovendien gebrekkig en gaat op den duur onherroepelijk ten onder. Het najagen van de platte behoeften kan daarom geen blijvend geluk opleveren.