De vrije markt als paradijs

Welke ideologie legde de basis voor het desastreuze beleid in de financiële sector? Een gesprek met Hans Achterhuis over beroemde filosofen en hun aanhangers die zich blindstaarden op een vrije markt. 'Het woord "neoliberaal" lijkt bijna een scheldwoord in de huidige tijd, dat is zeker niet mijn bedoeling.' Ik ben nog maar net binnen en filosoof Hans Achterhuis vertelt gelijk over de uiteenlopende reacties op zijn boek De utopie van de vrije markt. 'Ik krijg af en toe mailtjes van mensen die zeggen: "U hebt het verkeerd begrepen. Filosofe Ayn Rand had het niet zo gewild." Dat kan, maar de visie die ik beschrijf staat toch echt letterlijk in haar boek.' Hij heeft me bij hem thuis uitgenodigd. Een prachtig appartement met hoge plafonds, grote ramen en een enorme boekenkast, zoals je van een filosoof verwacht. Achterhuis schreef in 2010 het boek De utopie van de vrije markt, over de ideologie die belangrijk is (geweest) voor de kopstukken in de financiële wereld. Ik spreek met hem over de grote filosofen achter het vrijemarktdenken, de staat van de Europese Unie en mijn generatie, die misschien juist een nieuwe ideologie nodig heeft.

Foto: copyright ok. Gecheckt 10-02-2022

Afschrijvingen | Wat is de waarde van bijen?

COLUMN - In de documentaire ‘More Than Honey’ maken we kennis met een niet al te sympathieke imker die bij het gezoem van zijn bijen zegt: ‘You hear that? That’s the sound of money!’ Hij doelt op waarde van de bestuifdienst die de bij levert. De bij speelt een onmisbare rol bij het bestuiven van de meeste soorten groente en fruit die we eten. Zonder de bij geen appels, sinaasappels, amandelen, kersen, avocado’s, komkommers, uien of pompoenen. Omdat bijensterfte wereldwijd toeneemt, wordt die rol steeds vaker in geld gewaardeerd. Want alleen met een prijskaartje heb je toegang tot beleidsmakers. Er zoemt een bedrag rond van 200 miljard dollar. Maar is dat niet een onderschatting?

Jaarlijks overlijdt tussen de 20 en 25 procent van de bijen – twee keer meer dan normaal – en het is niet helemaal duidelijk waarom. De oorzaak is in ieder geval meervoudig: zowel de varroamijt als neonicotinoïden verzwakken de bijen, de afgenomen biodiversiteit zorgt voor een minder voedzaam dieet, en het gesleep met bijenkolonies zorgt er voor dat bijen vaak niet meer in hun natuurlijke omgeving leven. Vingers wijzen alle kanten op, maar vooral ook terug naar onszelf.

Als je hier wat aan wil doen, en de overheid en (agrochemisch) bedrijfsleven tot bijvriendelijk beleid wil bewegen, moet je met een getal komen. De makkelijk berekenbare waarde van de productie van honing – wereldwijd een paar miljard dollar – zet helaas geen zoden aan de dijk, maar de veel grotere waarde die de bij als bestuiver toevoegt, is weer veel moeilijker te schatten.

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

We hebben een plan B nodig voor internet

Nederlandse banken die online tijdelijk geen diensten kunnen leveren, webwinkels die geen spul verkopen omdat iDeal er uit ligt, Amerikaanse banken die urenlang onbereikbaar zijn en internet door anti-anti-spam-aanval uren lang traag maken weer eens duidelijk hoe afhankelijk het functioneren van de economie en maatschappij van internet zijn geworden.
Maar momenteel is er geen alternatief. Daarom moet er heel snel voor essentiële zaken naar een alternatief, een backup, een plan B gekeken worden.

Foto: By IMF [Public domain or Public domain], via Wikimedia Commons

Blind en ‘pervers’ debat-Keynesianisme

ANALYSE - In het publieke debat beleeft een soort van Keynesianisme een renaissance. Dat is op­mer­ke­lijk, en bovendien nogal simplistisch. 

In de jaren zeventig raakte het Keynesianisme, in ieder geval in Europa, in de versukke­ling omdat de over­tuiging groeide dat Keynesiaanse recepten de struc­turele problemen in de veranderende we­reld­economie niet aankonden. Tegenwoordig zijn Keynesi­aanse ideeën weer duidelijk pre­sent als alternatief voor het in de meeste landen doorge­voerde bezuinigingsbeleid en het gedachtegoed erachter. ‘We spa­ren ons kapot’, is de karakterisering van de gegeven situatie.

Om de economie weer op te krikken moe­ten we echter juist meer besteden en niet meer lang wachten ermee: ‘Overheid investeer op ter­reinen als in­frastructuur, onderzoek en onderwijs en zorg via de verla­ging van belastingen ervoor dat de bur­gers meer te besteden heb­ben.’ De oplopende schuld zal dan snel weer terugverdiend zijn. In Euro­pees perspectief dient het ver­der met name de Zuid­Europese landen mogelijk te worden ge­maakt geld tegen een schappelijke ren­te te lenen, bijvoor­beeld via Eurobonds. In de Verenigde Sta­ten luidt het parallele verhaal dat Obama moet in­vesteren.

Platheid

In hoeverre dit Keynesianisme de theorie van Keynes weerspiegelt wil ik in het midden laten, maar er is sprake van ‘debat-Keynesianisme’ dat ik vanwege zijn platheid en ignorantie bekritiseren. Die plat­heid wordt bijvoorbeeld gedeeld door nobel­prijs­winnaar Paul Krug­man in veel van zijn columns in de The New York Times (maar genuanceerder is zijn boek End this De­pres­sion Now)  en in Ne­der­land onder meer door de opi­nie­stukken van Ewald Engelen (exemplarisch is misschien ‘Wil­ders, bedankt! Namens alle Keynesianen’ in NRC Next van 23-4-2012).

Foto: Pete Simon (cc)

Zuinigheid in tijden van crisis

ANALYSE - Het huishoudboekje moet op orde, dus  moet er bezuinigd worden. Dat is het VVD-mantra. Die ideologie is inmiddels flink ingehaald door de empirie.

Dat de VVD het liefst een zo klein mogelijke overheid ziet, wisten we met z’n allen natuurlijk al tientallen jaren. Dat zij de crisis zou gebruiken om dit te doel bereiken mag dan ook geen verrassing heten. Immers: never waste a good crisis. Daarbij had ze de wind vier jaar geleden ook nog eens mee. Zo pleitte bijvoorbeeld het IMF voor terughoudendheid in het uitgavenpatroon van overheden in de ontstane crisis.

Er leek ook een solide wetenschappelijke basis ten grondslag te liggen aan de bepleite zuinigheid van overheden. De(assistent-)professors aan Harvard Alesina en Ardagna publiceerden in 2009 bijvoorbeeld een paper waarin ze stelden dat lage tekorten zouden leiden tot vertrouwen van de markten en groei op de korte termijn. Een economisch mechanisme dat Paul Krugman van The New York Times al typeerde als het geloof in de confidence fairy. In de echte wereld blijkt de confidence fairy maar niet op te komen dagen. Zo blijft in Nederland, ondanks al onze bezuinigingen, het consumentenvertrouwen onverminderd laag en het economisch klimaat belabberd. Ook bleek bij een nadere analyse (pdf) van hun data dat in meer dan de helft van de door Alesina en Ardagna aangehaalde gevallen de groei het jaar na die bezuinigingen juist nog verder terugliep. 

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Edith Schippers: Banken redden is pervers

Nieuw kabinetsstandpunt? Van staatssteun gaat een perverse prikkel uit. Minister Schippers waarschuwt ziekenhuizen dat ze niet op staatssteun hoeven te rekenen. In het NRC noemt ze de staatssteun aan banken pervers.

Foto: copyright ok. Gecheckt 10-02-2022

Afschrijvingen | Is Sandel eigenlijk een econoom?

Komende vrijdag is er weer de Nacht van de Filosofie. Dit keer is het thema ‘schuld en boete’ en ligt de economie op de snijtafel. Homo economicus, de psyche van de bankier, de invloed van economie op onze cultuur, moraal, op ons lichaam – alles komt aan bod. Naast de Joris Luyendijken en Ewald Engelens, en helden als Tomas Sedláček, krijgen we ook hoog bezoek: Harvard-filosoof Micheal Sandel komt vertellen over zijn boek Niet Alles is te koop. Sandel bezit een zeldzaam scherp analytisch fileermes, dat we kennen uit zijn eerdere werk over rechtvaardigheid. In Niet alles is te koop zet hij dat mes in de marktsamenleving en probeert hij er de moraal uit de fileren. Dat lukt voor een deel. Ik zou alleen de econoom nog niet willen afschrijven zoals Sandel dat doet, temeer ook omdat Sandel zelf behoorlijk economisch denkt.

‘De markt’ heeft sinds de jaren tachtig een ongekende opmars gemaakt. Niet alles is te koop zit bomvol voorbeelden van wat je tegenwoordig allemaal kunt kopen: van verblijfsvergunningen en bruiloftstoespraken tot advertentieruimte op politieauto’s, van andermans levensverzekeringen en CO2-uitstootrechten tot de naam van de gymzaal van een middelbare school. Het leeuwendeel van deze voorbeelden betreft Amerika, maar je zou met gemak Nederlandse voorbeelden kunnen aanwijzen: denk bijvoorbeeld aan het sponsoren van rotondes.

Foto: copyright ok. Gecheckt 10-02-2022

Afschrijvingen | Het raadsel van rente

Bas Haring breekt zich het hoofd over rente. Ik doe met hem mee.

Bas Haring schrijft al een tijdje economiecolumns in de Volkskrant. Het is best leuk om te zien hoe een buitenstaander zich kan verbazen over de economische wetenschap en over de basics van marktwerking en geld. Twee weken terug wierp hij de vraag op hoe het toch komt dat rentepercentages altijd ongeveer vijf procent per jaar zijn, waarmee hij bedoelt: grofweg tussen de één procent en tien procent. Waarom niet 200, 5000 of min tien procent. Hij komt zelf met een nogal bizarre redenering die hij in zijn column van afgelopen weekend weer intrekt, omdat iemand hem enkele onoverkomelijke bezwaren gemaild. Niemand mailde hem echter een bevredigende alternatieve verklaring, want hij stelde de vraag opnieuw. ‘Feit blijft dat het een raadsel is: waarom is de rente vijf procent?’ Ik weet niet of ik een antwoord heb.

Haring heeft in principe gelijk dat de meeste rentes, van hypotheekrente, spaarrente tot overheidsschuldrente, tussen de één en tien procent zitten. Maar er zijn veel uitzonderingen: voor een creditcardschuld betaal je vaak een effectieve rente tussen de 10 procent en 20 procent. Veel rentes hebben nu of in het verleden wel eens (ver) boven de 10 procent gezeten, zoals rond 1980, en nu weer in de eurocrisis. En dankzij die eurocrisis kunnen veilige landen zoals Nederland en Duitsland soms zelfs lenen en daarvoor geld toe krijgen. Maar ook centrale banken rekenen wel eens een negatieve rente.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Foto: Benjamin Dumas (cc)

Van piramidespelletjes naar sociaal financieel systeem

INTERVIEW - Welke spelletjes zijn er gespeeld in de hoogste torens van de bancaire sector? Een gesprek met Dirk Bezemer over zelfveroorzaakte zeepbellen en een nieuw sociaal financieel systeem.

Hij was één van de belangrijkste beleggers op Wall Street en zit nu een straf uit van 150 jaar wegens fraude. Bernie Madoff moet flink boeten voor zijn financiële misdaden en blijft volhouden dat hij niet alleen handelde. Zijn partners in crime, de grote Amerikaanse banken, wisten ervan en deden vrolijk mee, zei hij deze week in een interview met The Wall Street Journal.

‘Die spelletjes van toen hebben zich ook al eerder afgespeeld,’ vertelt Dirk Bezemer mij. Bezemer doet onderzoek naar de rol van de financiële sector in de economie en hij volgt de bancaire sector op de voet. In de jaren ’90 verdiepte hij zich in Oost-Europese landen die de overstap maakten van een communistische centraal geplande economie naar een markteconomie. Het was de tijd van deregulering van de financiële markten. Het kleine land Albanië bleek het beste jongetje van de klas. Ze deed alles volgens het IMF-boekje: minder regels op de financiële markten, kleinere overheid, je meer open stellen voor handel. En met succes: de economie groeide als kool. Totdat in 1996 de Albanese economie onverwacht volledig instortte, met alle gevolgen van dien: paniek in de samenleving en stromen vluchtelingen.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Rigide rij- en rusttijdenregels doorn in het oog van wegtransporteurs

ACHTERGROND - Vrachtwagenchauffeurs zijn gebonden aan rigide regels rondom rij- en rusttijden, om de verkeersveiligheid van henzelf en andere weggebruikers te bewaken. Maar de extreem strenge handhaving van de regels leidt tot frustratie bij de chauffeurs en hun werkgevers.

‘Je moet haast hoogleraar zijn om de rij- en rusttijdenregels te begrijpen,’ zegt Henk terwijl hij zijn chauffeurspas in de tachograaf van zijn wagen stopt. Zijn baas wil niet met bedrijfsnaam genoemd worden. Hij wil geen extra controles van de inspectiedienst over zich afroepen. De ingewikkelde rijtijdenwetgeving en vooral de rigide handhaving in het buitenland drukken als een zware last op de schouders van de wegtransporteurs. De digitale tachograaf speelt daarin een belangrijke rol.

De tachograaf is het apparaat dat rijtijden, snelheid en afgelegde afstand vastlegt. Voorheen ging dat met een analoge versie. Dat apparaat trekt op een ronddraaiend papieren schijfje drie lijnen en registreert daarmee de gegevens over een periode van 24 uur. Omdat de schaal van de analoge tachograafschijf zeer klein is, zijn die gegevens niet tot op het kleinste detail af te lezen. Sinds mei 2006 worden alle vrachtwagens uitgerust met een digitale tachograaf. Die legt op de persoonlijke chippas van de chauffeur tot op de minuut vast wat er met de vrachtwagen gebeurt. Goed is goed en fout is fout. Een minuut te lang doorrijden betekent dat de chauffeur het risico loopt daarvoor beboet te worden bij een controle.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Vorige Volgende