De kunst van het geduldig graven, gesterkt door tien hartjes

Je redt er de wereld niet mee, maar nuttig, leerzaam en leuk is het wel, wormen houden. In mijn douche staat sinds driekwart jaar een wormenbak, waar ik eens per week een portie groente- en fruitafval in begraaf. Inmiddels heb ik al ruim 5 kilo prachtige compost uit mijn wormenbak weten te oogsten. Mijn planten zijn er dolblij mee: die schieten de lucht in. Ik mag graag boven de bak hangen om mijn poop troopers te observeren. Zo leerde ik dat ze even makkelijk voor- als achteruitkruipen en dat ze graag bovenop en naast elkaar liggen. Ik weet nu dat ze een onder- en een bovenkant hebben (hun buik is lichter), dat ze volkomen doof en blind zijn maar trillingen en licht prima registreren. Ze zijn verrassend snel en sterk. En ik las dat ze tien hartjes hebben: vijf setjes van twee. Alleen daarom al viel ik als een blok voor ze. Zo klein, en dan tien hartjes! Nadat ik op Twitter had geïnformeerd of iemand literatuur wist over de sociologie van compostwormen, kreeg ik een geweldige tip. Darwin had hetzelfde gedaan als ik: eindeloos naar zijn wormen kijken. Hij deed dat liefst veertig jaar lang. Hij had zelfs zijn hele familie aan het werk gezet om hem te helpen bij zijn studie. Darwin schreef uiteindelijk zelfs een boek over compostwormen, zijn allerlaatste, en daarvan werden er in het eerste jaar meer van verkocht dan van On the Origin of Species. Darwin was de eerste die het nut van wormen onderkende: ze bevruchten de grond met hun poep, en hun gewoel maakt de aarde luchtiger. Tot dan beschouwden boeren ze als een plaag en deden zij hun best van de diertjes af te komen. Darwin rekende voorts uit dat wormen meewerken aan het verval van gebouwen: geef ze een decennium, en ze werken een bouwsel een paar centimeter de grond in. (Darwin rekende nauwkeurig uit hoeveel centimeter ze Stonehenge in de loop der eeuwen hadden laten zakken.) Ze kunnen zo zelfs granieten vloeren breken. O, de kunst van het geduldig graven, gesterkt door tien hartjes! Ik leerde over hun communicatie. Hun huid is een gevoelig zintuig: ze ademen ermee, ze proeven hun omgeving ermee, en geven er stofjes mee af om elkaar op de hoogte te houden van gevaar en de locatie van lekkernijen. Ik zag ze twee keer paren: ze ogen daarbij alsof ze in een onmogelijke knoop verstrikt zijn geraakt, waarbij segmenten zich over en weer openen. Ik kan het niet anders betitelen dan als gordiaanse seks. Daarna werpen ze de bevruchte ring af die zich om hun lijfje heeft gevormd, met eitjes en al, en graven ze welgemoed verder. Het grootste genoegen: bij inspectie van de bak een wormenfeest tegenkomen, bijvoorbeeld wanneer ze met honderden tegelijk in een halve avocado of banaan zijn gekropen om die van binnenuit te verslinden: één grote wriemelarij van glanzend roze, rode, beige en bruine diertjes, klein en groot door elkaar heen. Houd uw oog ferm gericht op het grote, en eer onderwijl het kleine. Deze column van Karin Spaink verscheen eerder in Het Parool. [boeklink]9789090326054[/boeklink]

Door: Foto: boxlace (cc)
Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Kidnap op de Beagle: Jemmy Button

Jemmy Button of Orundelico (afbeelding: wikimedia commons)

Eind december 1831 monsterde de toen 22-jarige Charles Darwin aan op de HMS Beagle. Daarmee begon deze veelbelovende Engelse natuuronderzoeker aan een lange en veelbewogen wereldreis. De inzichten die Darwin tijdens deze reis opdeed, zouden ruim 20 jaar later resulteren in het (r)evolutionaire standaardwerk On the Origin of Species.

Voor Darwin waren de vier jaar, tien maanden en vijf dagen aan boord van de HMS Beagle zijn eerste en enige grote reis. Het was echter al de tweede lange expeditie voor de in 1820 gebouwde Beagle. Van 1826 tot 1830 was het zeilschip ook al richting Patagonië en Vuurland gevaren, vooral om daar de zee(bodem) in kaart te brengen. Het was een reis onder een weinig gelukkig gesternte. De depressieve kapitein Pringle Stokes pleegde in 1828 tijdens een delirium zelfmoord, waarna de jonge aristocraat Robert FitzRoy het bevel overnam.

Nadat één van zijn sloepen was gestolen door de lokale bevolking, nam kapitein FitzRoy de discutabele beslissing om enkele jonge Vuurlanders mee terug te nemen naar Engeland. Een van deze Yaghan indianen was de toen 14-jarige Jemmy Button. Zijn naam dankt Jemmy aan de parelmoeren knoop waarmee kapitein FitzRoy trachtte Jemmy’s moeder schadeloos stelde voor wat feitelijk de ontvoering van haar zoon was. Jemmy’s echte naam was Orundelico.

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Broodje (water)aap

Spotprent uit 1871 'A Venerable Orang-Outang' (Afbeelding: Wikimediacommons)

Toen Darwin in 1859 zijn standaardwerk The Origin of Species publiceerde, was het met name de stelling dat de mens van de aap afstamde die bij zijn vele critici de grootste weerzin wekte: “Is het langs grootmoeders- of grootvaderskant dat u beweert van apen af te stammen?” luidde dan ook de vileine spitsvondigheid van bisschop Samuel Wilberforce in zijn legendarische debat in 1860 met Thomas Huxley, bijgenaamd Darwin’s Bulldog.

Vandaag de dag is het aanmerkelijk minder omstreden dat mens en aap een gemeenschappelijke voorouder hebben. Daarbij wordt vrijwel altijd het argument in stelling gebracht dat het DNA van mensen en zijn nauwste verwant de chimpansee voor meer dan 98,5% identiek zijn. Door onderzoek uit 2002 van de Amerikaanse moleculair bioloog Roy J Britten is echter aan het licht gekomen dat dit percentage veel dichter in de buurt ligt van de 95%. Vooral in kringen van creationisten werd dit bericht onthaald als een godsgeschenk. Desondanks gaan wetenschappers er nog steeds vanuit dat mens en mensaap nauw verwant zijn. Omdat de  fysieke verschillen tussen ons en mensapen echter nogal in het oog springen, is er in de loop der tijd kritiek gekomen op het meest gangbare evolutiemodel voor hominiden, het zogenaamde Savannemodel.

In het kort komt dit Savannemodel erop neer dat (een door klimaatverandering veroorzaakte?) verandering van habitat onze voorouders uit de boomkruinen deed neerdalen. Op de Afrikaanse savannes gingen zij, gedwongen door het hoge gras – ‘het kietelde te veel’ – rechtop lopen. Zo kregen zij allengs hun handen vrij voor werktuigen en ontwikkelden zij wapens voor de jacht.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

De blinde horlogemaker

Klokwerk (Foto: Wikimedia Commons)

In eindeloos typende apen, de onmisbare inleiding voor dit tweede deel, kon je gister lezen dat critici van de evolutieleer vaak denken de macht van de grote getallen aan hun zijde te weten. Maar inmiddels weten we dat de metafoor van evolutie als blind toeval, als eindeloos typende apen die Shakespeares Hamlet produceren van geen kant deugt. Aanhangers van creationisme of Intelligent Design stellen dat het simpelweg onmogelijk is dat het genoom van bijvoorbeeld een amoebe zich ontwikkelt tot iets als een lintworm, dat zich op zijn beurt verder ontwikkelt tot een weer hogere levensvorm.

Iemand die het tot zijn levenswerk heeft gemaakt om tegenwerpingen vanuit creationistische hoek te ontzenuwen, is de Britse evolutiebioloog Richard Dawkins. Volgens hem is het postuleren van een almachtige god die alles heeft geschapen bovendien een filosofisch zwaktebod en slechts het verplaatsen van het probleem: hoe minimaal is immers de kans wel niet dat zo’n almachtige schepper spontaan is ontstaan?

Met name in zijn boek The Blind Watchmaker (1986), een doorwrocht vervolg op The Selfish Gene uit 1976 voert Dawkins tal van argumenten aan voor evolutie die wordt gestuurd door natuurlijke selectie. De titel is een verwijzing naar het werk van de 18e eeuwse filosoof William Paley. Palley betoogde in zijn boek Natural Theology dat de complexiteit van organismen bewijs is voor het bestaan van een goddelijke schepper, net zoals het complexe raderwerk van een horloge bewijs is voor een vernuftige horlogemaker. Volgens Dawkins is er echter helemaal geen horlogemaker, het ordenende principe is uiteindelijk blind. Natuurlijke selectie, primair een hybride van ecologische en seksuele selectie beschouwt Dawkins als de drijvende kracht achter de evolutie. Met toeval heeft het niets van doen:

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Eindeloos typende apen

Typende chimpansee (Foto: Wikimedia Commons)

Wanneer je een oneindig aantal apen eindeloos laat typen, komt er ooit een dag dat ze Shakespeares Hamlet hebben getypt. Foutloos. Zo luidt de prikkelende gedachtengang die vooral bekend werd onder de Engelse naam Infinite Monkey Theorem. De typemachine is uiteraard een 20e eeuwse toevoeging, maar het is een eeuwenoude klassieker. Je vind het idee onder meer terug in het werk van Aristoteles en in Cicero’s De Natura Deorum. Het Theorema van de Eindeloos Typende Apen appelleert aan de intuïtieve overtuiging van velen dat eindeloze reeksen van intrinsiek toevallige handelingen of mutaties onvermijdelijk leiden tot betekenisvolle uitkomsten.

Je eerste gevoel is in dit geval misschien toch tamelijk misleidend: de statistiek is onverbiddelijk. Wanneer je voor het gemak spaties, interpunctie en hoofdletters negeert, blijven er nog altijd 26 letters over. Een aap die op een speciaal geprepareerde typemachine elke keer een willekeurige toets aanslaat, heeft een kans van 1 op 26 om de eerste letter van Hamlet – de tekst begint met Barnardo die zegt “Who’s there?” (Oh no, it’s Typo Monkey!) – te typen. De kans dat onze chimpansee na de eerste letter W een H typt is 1/26 x 1/26 = 1 op 676. De kans om de eerste 20 letters foutloos te typen vrijwel verwaarloosbaar, namelijk 1 op 2620 , wat neer komt op 1 op 19.928.148.895.209.409.152.340.197.376 ofwel bijna 1 op 20 quadriljard.

Uitgaande van een tekst met ruim 130.000 letters die allemaal foutloos achter elkaar moeten worden getypt, kom je uit op een kansberekening die elk voorstellingsvermogen te boven gaat. De waarschijnlijkheid dat een aap heel Hamlet foutloos achterelkaar intypt, bedraagt namelijk 1 op 3.4 × 10183.946.  Ook al zet je een miljard apen miljard jaar lang aan het werk, met een maniakale 1000 aanslagen per minuut, dan kom je nog niet verder dan 109 x 109 x 525.960.000 = zo’n 5,26 x 1026.  Zelfs vergeken met het aantal atomen in het zichtbare universum dat conservatief geschat wordt op 3 ×1079 is de kans op een perfecte kopie van Shakespeares meesterwerk een getal van een totaal andere orde. Geheel terzijde: het aantal atomen in het universum is op zijn beurt trouwens significant lager dan het aantal unieke bordstellingen dat mogelijk is tijdens een schaakpartij van gemiddeld 80 zetten. De Amerikaanse wiskundige Claude Shannon berekende daarvoor tot wel 10123 variaties.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Start: In het kielzog van Darwin

beagle-sargassoOp het moment van posting is de clipper Stad Amsterdam zojuist uit Plymouth vertrokken voor een reis rond de wereld. Het schip volgt dezelfde route die Charles Darwin met het schip de Beagle aflegde. De kennis die Charles Darwin tijdens die reis (1831–1836) opdeed leidde tot het revolutionaire boek “On the Origin of Species” dat een einde maakte aan het kinderlijke idee dat de wereld in zes dagen is geschapen en de basis legde voor de evolutietheorie. Anno 2009 doet de VPRO deze reis nog eens over: Beagle in het kielzog van Darwin.

Tijdens de reis van de clipper Stad Amsterdam zullen wetenschappers, fotografen, tekenaars en andere gasten aanmonsteren. Bijna 180 jaar na Darwin’s reis zullen de waarnemingen van de bemanning een lakmoesproef zijn voor de staat waarin onze aarde zich momenteel bevindt. Is de soortenrijkdom die Darwin aantrof nog aanwezig? Is het klimaat nog hetzelfde? Loopt het schip nu vast in drijvende eilanden van plastic i.p.v. van zeewier?

clipper-amsterdamDe VPRO zal vanaf 13 september iedere zondagavond de belevenissen van de clipper in 32 afleveringen wekelijks uitzenden. Maar online is de reis dankzij twee satellietschotels (bakboord én stuurboord) te volgen via blogs, streaming video en twitter op http://beagle.vpro.nl. Op dit moment beleeft de techniek nog wat kinderziektes maar dat zal voor dit twaalf miljoen euro kostende project snel zijn opgelost.

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

In Dayton is Darwin nog steeds niet populair

ScopesDat de 150 jaar oude evolutietheorie nog steeds zoveel stof doet opwaaien is eigenlijk een wonder. Nu creationisten weer stevig aan de weg timmeren, keert Sargasso terug naar de plaats waar het beroemdste Darwin-proces ooit werd gehouden. Tegenwoordig leren Amerikaanse kinderen op school de evolutietheorie en hoort de geschiedenis van deze plek tot de nationale canon. Toch blijft Darwin een persona non grata in Dayton, Tennessee.

Het museumpje in de kelder van het gerechtsgebouw is niet bepaald druk bezocht. Een eenzame gepensioneerde vrijwilliger past op de collectie die voornamelijk bestaat uit oude krantenknipsels en foto’s. “We krijgen vandaag vooral mensen die even naar het toilet willen vanwege de markt buiten. Maar op sommige dagen krijgen we wel eens een schoolklas. De meeste mensen willen vooral de rechtszaal boven zien.”
Het Rhea County courthouse is niet te missen midden in het stadje Dayton in het zuiden van Tennessee. Het gebouw is pakweg honderd jaar oud en omringd door een publiek parkje. Er wordt nu een jaarmarkt gehouden, met lokale producten, snuisterijen en kraampjes van de kerk en een grote demonstratietent van het leger. Het is een christelijk plattelandsplaatsje zoals er nog honderden zijn in het zuiden van de VS.
Toch werd hier, in de rechtszaal en later buiten in het park, in 1925 het proces van de eeuw gehouden.

John T. Scopes, een 24-jarige leraar op een lokale school, stond toen terecht voor leren van de theorie van Darwin aan zijn leerlingen. Eerder dat jaar was het leren van iets anders dan het bijbelse scheppingsverhaal door de staat Tennessee verboden. Het proces zou de geschiedenis ingaan als een grote nederlaag voor het creationisme en zorgde dat de topadvocaten van het land, de landelijke pers en duizenden belangstellenden het plaatsje overspoelden. Reporters noemden het Scopes-proces eufemistisch “monkey-trial”.
Die nederlaag kwam overigens niet door het proces zelf. Scopes werd veroordeeld voor het overtreden van de wet en veroordeeld tot het betalen van honderd dollar. Maar het werd geen succes voor de openbare aanklager, William Jennings Bryan. Bryan was een Bekende Amerikaan, religieus, prohibitionist en drie keer verliezend presidentskandidaat. Zijn uitspraken over de evolutietheorie waren soms zo rabiaat fundamentalistisch, dat hij in de meeste kranten vooral geridiculiseerd werd. De publieke opinie keerde zich zo tegen de anti-evolutionisten en de kranten maakten van Scopes een martelaar voor de burgerlijke vrijheden.
Het proces was duidelijk opgezet door de Amerikaanse burgerrechtenorganisatie ACLU, die Scopes benaderd hadden om juist de theorie van Darwin te doceren om een proces uit te lokken. Tientallen jaren later schreef Scopes in zijn biografie dat hij de theorie nooit werkelijk aan zijn leerlingen had geleerd. De bepaling in de wetgeving van Tennessee bleef overigens tot eind jaren zestig van kracht.
In de ogen van veel inwoners van Dayton is Bryan juist de martelaar voor de vrijheid van meningsuiting en religieuze vrijheid.
“Het proces ging niet over Darwin, maar over het recht om in een andere theorie te geloven,” stelt oud-docent John Gregorius. “En dan bedoel ik het recht om in de bijbel te geloven.” Tot voor kort gaf hij les op het christelijke Bryan College, waar het creationisme nog vurig in stand wordt gehouden. “Maar het proces heeft op die vragen nooit antwoord gegeven. Er werd niet gedebatteerd, maar alleen gesproken in soundbites. De media en lokale ondernemers hebben de rechtszaak gebruikt om het toerisme naar deze streek te promoten. Dat was nodig, nadat de staalindustrie hier verdween. Maar met Darwin had het allemaal weinig te maken.”

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Volgende