De blinde horlogemaker

In eindeloos typende apen, de onmisbare inleiding voor dit tweede deel, kon je gister lezen dat critici van de evolutieleer vaak denken de macht van de grote getallen aan hun zijde te weten. Maar inmiddels weten we dat de metafoor van evolutie als blind toeval, als eindeloos typende apen die Shakespeares Hamlet produceren van geen kant deugt. Aanhangers van creationisme of Intelligent Design stellen dat het simpelweg onmogelijk is dat het genoom van bijvoorbeeld een amoebe zich ontwikkelt tot iets als een lintworm, dat zich op zijn beurt verder ontwikkelt tot een weer hogere levensvorm.

Iemand die het tot zijn levenswerk heeft gemaakt om tegenwerpingen vanuit creationistische hoek te ontzenuwen, is de Britse evolutiebioloog Richard Dawkins. Volgens hem is het postuleren van een almachtige god die alles heeft geschapen bovendien een filosofisch zwaktebod en slechts het verplaatsen van het probleem: hoe minimaal is immers de kans wel niet dat zo’n almachtige schepper spontaan is ontstaan?

Met name in zijn boek The Blind Watchmaker (1986), een doorwrocht vervolg op The Selfish Gene uit 1976 voert Dawkins tal van argumenten aan voor evolutie die wordt gestuurd door natuurlijke selectie. De titel is een verwijzing naar het werk van de 18e eeuwse filosoof William Paley. Palley betoogde in zijn boek Natural Theology dat de complexiteit van organismen bewijs is voor het bestaan van een goddelijke schepper, net zoals het complexe raderwerk van een horloge bewijs is voor een vernuftige horlogemaker. Volgens Dawkins is er echter helemaal geen horlogemaker, het ordenende principe is uiteindelijk blind. Natuurlijke selectie, primair een hybride van ecologische en seksuele selectie beschouwt Dawkins als de drijvende kracht achter de evolutie. Met toeval heeft het niets van doen:

Darwinism is widely misunderstood as a theory of pure chance. Mustn’t it have done something to provoke this canard? Well, yes, there is something behind the misunderstood rumour, a feeble basis to the distortion. One stage in the Darwinian process is indeed a chance process – mutation. Mutation is the process by which fresh genetic variation is offered up for selection and it is usually described as random. But Darwinians make the fuss they do about the ‘randomness’ of mutation only in order to contrast it to the non-randomness of selection.

It is not necessary that mutation should be random for natural selection to work. Selection can still do its work whether mutation is directed or not. Emphasizing that mutation can be random is our way of calling attention to the crucial fact that, by contrast, selection is sublimely and quintessentially non-random. It is ironic that this emphasis on the contrast between mutation and the non-randomness of selection has led people to think that the whole theory is a theory of chance.

Dawkins onderbouwt dit idee onder meer ook door middel van een computersimulatie. Het illustreert ook ten enen male aan waarom de analogie met de blind typende apen hier zo misplaatst is. Een organisme bestaat uit tal van autonome subniveau’s als organen en celgroepen die permanent blootgesteld worden aan een regime van natuurlijke selectie. Veranderingen die verbeteringen opleveren worden doorgegeven aan het nageslacht, mislukkingen raken volgens ijzeren wetmatigheid uitgerangeerd. Er hoeft dus niet in een keer een perfecte Hamlet te ontstaan, als de individuele onderdelen maar hun specifiek taak naar behoren uitvoeren en door natuurlijke selectie constant worden aangescherpt. Of zoals Dawkins het probleem elegant afbakent:

I don’t know who it was first pointed out that, given enough time, a monkey bashing away at random on a typewriter could produce all the works of Shakespeare. The operative phrase is, of course, given enough time. Let us limit the task facing our monkey somewhat. Suppose that he has to produce, not the complete works of Shakespeare but just the short sentence ‘Methinks it is like a weasel’, and we shall make it relatively easy by giving him a typewriter with a restricted keyboard, one with just the 26 (capital) letters, and a space bar. How long will he take to write this one little sentence?

Deze zinsnede uit Hamlet “Methinks it is like a weasel” werden in Dawkins’ computersimulatie gecreëerd vanuit een willekeurige reeks oorspronkelijke tekens. Toevallige mutaties in deze reeks van 28 lettertekens werden door kunstmatige selectie ‘bijgestuurd’ in de richting van de zin uit Hamlet. Het Weasel-computermodel, opgesteld volgens dit algoritme, vergelijkt alle mutaties en selecteert daaruit telkens degene die het meest lijkt op de beoogde zin uit Hamlet. Elke volgende generatie is daardoor enigszins gewijzigd, in de richting van de doelzin. Er is hiermee sprake van cumulatieve selectie. Bekijk de demo van Dawkins’ wezel (in java) op de site van Virtual Complexity Lab.

Zulke succesvolle cumulatieve mutaties op deelniveau leiden tot grotere overlevingskans van het organsime en dus meer en sterker nageslacht. Ze hebben daardoor de neigingen om zichzelf te versterken: het vermaledijde en intrinsiek tautologische surivival of the fittest. Het is een onafgebroken proces dat niet afhangt van een veronderstelde schepper. Je hoeft dus ook niet je toevlucht te nemen tot de volstrekte willekeur van eindeloos typende apen, die nooit van hun levensdagen een perfecte Hamlet zullen produceren, om de blinde horlogemaker overal in het evolutieproces op magistrale wijze aan het werk te zien.