Ethische kwestie #1: zwart/wit of grijze zone?

Wanneer en onder welke omstandigheden mag je afwijken van je principes? Principes. Waarschijnlijk heeft iedereen er wel een paar, zeker als je er even een moment op reflecteert. De eerste drie deelnemers aan mijn filosofische veldwerk in ieder geval wel. In alle drie de gesprekken kwam op een gegeven moment een variant op de Kantiaanse categorische imperatief voorbij, beter bekend als: 'Wat u niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet.' Ook al speelde dit principe voor alle drie mijn gesprekspartners een rol, op de vraag hoe absoluut deze rol moet zijn, kwam geen eenduidig antwoord. De kwestie: onder welke omstandigheden mag je je principes inruilen voor pragmatiek?

Door: Foto: Christian (cc)
Foto: Immanuel Kant - Wikipedia Commons

Islam, de Verlichting en Immanuel Kant

, door

OPINIE - Een tijdje terug was het erg populair de tegenstellingen tussen ‘het Westen’ en ‘de Islam’ te verklaren met het argument dat de islamitische wereld de Verlichting niet had meegemaakt. Zit daar iets in?

Hoewel ‘Europa’ de functie van buitenlandse bedreiging #1 voor het moment heeft overgenomen van ‘de moslims’, valt nog regelmatig te horen dat ‘de islamitische cultuur’ (wat dat dan ook mag betekenen) wezenlijk onverenigbaar is met de westerse waarden. De reden: de islamitische wereld heeft nooit kennis mogen maken met de zegeningen van de Europese Verlichting.

Misschien wel de belangrijkste verlichtingsfilosoof was Immanuel Kant (1724-1804). Kant was met name revolutionair in zijn moraalfilosofie. Mensen, zo meende hij, mogen nooit worden gebruikt als middel om een hoger doel te bereiken: ieder afzonderlijk individu is, moreel gesproken, het hoogste doel. Met andere woorden: het is niet toegestaan andere mensen te onderwerpen of te gebruiken ter meerdere eer en glorie van jezelf, je familie, je stam, of God.

Het bovenstaande klinkt modern en westers, en is bovendien flink in tegenspraak met de traditionele waarden die in Noord-Afrika en het Midden-Oosten in veel gevallen nog steeds de boventoon voeren.

Hebben wij onze moderne, vrijzinnige moraal dus te danken aan de heldere geesten van de laat-achttiende-eeuwse Verlichting? De geschiedenis van de laatste twee eeuwen suggereert van niet. Het moderne nationalisme, dat bepaalt dat het welzijn van het individu is ondergeschikt aan dat van ‘het volk’, ontstond grotendeels in de decennia na Kants dood. Ook tijdens de pogingen de socialistische heilstaat te realiseren stond het individu nadrukkelijk in dienst van een groter collectief. Nog in de twintigste eeuw werd ook in Nederland zogenaamde ‘gevallen vrouwen’ regelmatig hun vrijheid ontnomen, zodat de schande voor de familie beperkt kon blijven. Als we met zijn allen écht naar Kant hadden geluisterd, had dit natuurlijk allemaal niet gekund.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

Mededeling

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

Mededeling

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Mededeling

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Mededeling

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.