Radicalisering in coronatijd: welke kant gaan we op?

Met elke nieuwe versoepeling lijkt het einde van de coronacrisis in zicht te komen. Een crisis die in het begin zorgde voor verbroedering en veerkracht, maar later voor demonstraties, rellen en geweld. Meerdere corona-teststraten zijn vernield, medewerkers van het ziekenhuis of het openbaar vervoer werden belaagd en politici, OMT-leden en RIVM-topman Jaap van Dissel met de dood bedreigd. Ook hier in Utrecht maken de instanties zich zorgen over toenemende radicalisering, in het bijzonder corona-gerelateerde radicalisering, dikwijls aangezwengeld door complotdenken. Waarom vormt de coronacrisis een voedingsbodem voor deze vorm van radicalisering? Wie zijn de mensen die neigen naar extreem gedachtegoed en potentieel gewelddadig complotdenken? Wat kunnen we ertegen doen? Tijdens de laatste avond in de serie ‘Hoe krijgen we vat op extreem gedachtegoed?’ gingen sociaal psycholoog prof. Kees van den Bos (UU), historicus en terrorisme-expert prof. Beatrice de Graaf (UU) en Operationeel Expert Wijkagent Rogier Donk met elkaar in gesprek over het fenomeen en de dreiging van corona-gerelateerde radicalisering. Kwestie van actie - reactie “In crises als deze moet je met 50 procent van de kennis 100 procent van de besluiten nemen, en de gevolgen daarvan dragen,” sprak premier Rutte tijdens een persconferentie in maart 2020. In de maanden die volgden ervaarden veel mensen gevoelens van angst en onzekerheid, want niemand wist precies wat er aan de hand was en wat er nog ging komen. Het merendeel van de Nederlanders, ruim 70%, heeft vertrouwen in de overheid en de kennis van de experts. Maar voor 8-10% van de bevolking leidt onzekerheid tot ontevredenheid. Ze voelen zich machteloos en wantrouwen de overheid, het coronabeleid en de bijbehorende maatregelen. Dat maakt hen vatbaar voor extremistische gedachten en complottheorieën, en vormt daarmee een goede voedingsbodem voor radicalisering. Maar, benadrukt sociaal psycholoog prof.dr. Kees van den Bos, dit abnormale gedrag komt niet enkel voort uit abnormale psychologische processen. Het is een heel natuurlijke reactie om op zoek te gaan naar de waarheid en in tijden van onzekerheid de controle in eigen handen te willen houden. Maar waar ligt die grens tussen natuurlijk scepticisme en radicaal gedachtegoed? Deze scheidslijn is dun, vertelt van den Bos aan de hand van de grafiek die je hieronder ziet. “Zodra groeperingen zich inzetten voor een radicaal andere wereld die binnen de wet blijft, is dit activisme. Maar wanneer ze vervolgens de wet als irrelevant gaan zien, en geweld als optie overwegen, dan spreken we van extremistisch gedrag.” Maar hoe besluiten mensen dan over te gaan tot geweld? In hetzelfde schuitje Radicalisering is een grillig proces dat kan worden bekeken op drie verschillende niveaus: die van het individu, de groep en een overkoepelend macroniveau. “Het is een soort perfect storm waarbij alle drie de niveaus samenkomen,” vertelt historicus prof. Beatrice de Graaf. Radicaliserende individuen zijn vaak, anders dan gedacht, extreem rationele mensen. Wanneer er sprake is van onzekerheid en onduidelijkheid, gaan ze zelf op zoek naar antwoorden. Maar, benadrukt de Graaf, de wereld is nou eenmaal niet terug te brengen naar één waarheid. Dit kunnen ze maar moeilijk accepteren, en dus proberen ze grotere verklarende verhalen en gelijkgestemden te vinden - tegenwoordig vaak online. Want, hoewel er meestal over eenlingen wordt gesproken, gaan individuen feitelijk pas over tot geweld als ze denken dat ze worden gesteund. Wat dat betreft is deze wereldwijde pandemie een unieke situatie, we zitten immers met ons allen in eenzelfde situatie. En dus is de draagkracht voor extreem gedachtegoed een stuk groter. Van den Bos vult aan: “Het kantelpunt tussen activisme en extremisme gaat niet zozeer om de radicale gedachten, maar meer over het feit dat er radicale gevoelens mee samen gaan. Door steeds maar kwaad over een groep of persoon te denken, te spreken en daar grappen over te maken (of memes over de verspreiden) leidt dit tot dehumanisatie. Je ziet de persoon niet meer als mens, maar als object. Dat is heel gevaarlijk, want als je Jaap van Dissel hebt gedehumaniseerd kun je hem gemakkelijk bedreigen en zelfs tot actie overgaan.” Wat kunnen we hiertegen doen? In gesprek met “De enige manier waarop je erachter komt of iemand radicaliseert, is door met iemand in gesprek te gaan,” vertelt Rogier Donk, Operationeel Expert Wijkagent in Utrecht. Bij de politie komen dagelijks signalen binnen over personen die zorgelijk gedrag vertonen. Donk gaat bij hen op bezoek. Pas wanneer je echt met iemand gaat praten, kom je erachter wat iemand nou echt bezighoudt, hoe zijn of haar leven er uitziet en wat je voor die persoon kan betekenen. Wat hij vaak ziet is dat de coronapandemie gevoelens en gedachten heeft versterkt die er al heersten bij een kleine groep. Dat zijn vaak de mensen die de grip op hun eigen leven langzaam hebben zien verdwijnen: mensen met een depressie of burn-out of zij die hun baan of huis zijn verloren. Ze hebben ook vaak ruzie met instanties en dus een wantrouwen richting autoriteiten. Het gevoel te hebben dat ze gehoord worden, kan al enorm helpen. Met het afbouwen van de coronamaatregelen, verwachten de sprekers ook dat de radicaliseringsproblemen afnemen. Maar, benadrukt de Graaf: “Radicalisering vindt altijd plaats in golven, en het is goed mogelijk dat de volgende golf al in aantocht is.” Willen we ingrijpen, dan is stap één altijd het gesprek aan gaan. Niet alleen als instantie, maar ook als vriend of directe familie. Geef radicaliserende personen het gevoel dat ze gehoord worden, zonder ze te betuttelen. Want zolang we met elkaar in verbinding blijven, kunnen we samen een stap vooruit zetten. We moeten ons ook realiseren dat het wantrouwen blijft bestaan. Je kunt het zien als een smeulend vuurtje. Als de omstandigheden het toelaten kan het vuur elk moment weer oplaaien. Dit artikel van Eline Kraaijenvanger verscheen eerder bij Studium Generale Utrecht.

Closing Time | Evil Nigger

Ik ben, om te beginnen, niet de meest logische figuur om iets te schrijven over Julius Eastman en zijn muziek. Dat komt: bij mij gaat het in de muziek om ‘het liedje’, ik hou van het liedje: begin, verhaal, refrein, nog een couplet en dan een einde. Een lekker ritme en een catchy melodie kunnen ook erg sturend zijn.

En die minimalistische muziek die doet zulke dingen niet. Die is van de langzame opbouw, subtiele verschuivingen, herhalingen, klankje hier, geluidje daar, en dat kan lang worden vol gehouden zonder dat het ergens naar toe lijkt te gaan, of dat het naar een climax voert.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Foto: MO* (cc)

Nederlandse Hirak-activisten: Marokko is voor ons onveiliger geworden

NIEUWS, ONDERZOEK - 60% van de Marokkaans-Nederlandse Hirak-activisten denkt dat Marokko voor hen het afgelopen jaar onveiliger is geworden. Dat blijkt uit een peiling die Republiek Allochtonië, net als vorig jaar, hield onder deze activisten. Een vergelijkbare groep (58%) zal dit jaar niet naar Marokko gaan. Dat zijn er meer dan vorig jaar, toen 46% aangaf Marokko zeker te mijden. De belangrijkste reden om niet naar Marokko is net als vorig jaar dat de activisten bang zijn om opgepakt te worden.

De protestbeweging Hirak strijdt sinds het najaar van 2016 voor de verbetering van de leefomstandigheden en mensenrechten in de Rif-regio, in het noorden van Marokko. De protesten ontstonden na de dood van visverkoper Mohsin Fikri.  In Nederland zijn er veel activisten, soms verenigd in een steun- of solidariteitscomité, die de strijd in Noord-Marokko steunen. Onder deze activisten is een peiling uitgezet die door 70 personen is ingevuld. Dat waren er iets minder dan vorig jaar, toen er 81 activisten deelnamen aan een vergelijkbare peiling.

Actief betrokken

Driekwart van de deelnemers aan de peiling heeft deelgenomen aan protestacties tegen de Marokkaanse overheid en twee derde geeft aan over de Hirak te schrijven op sociale media (facebook, twitter of LinkedIn). Een kwart van de respondenten schrijft, blogt of vlogt over de Hirak. Dat is iets meer dan vorig jaar. Tien respondenten geven aan zelf protestacties te organiseren.

Foto: Roel Wijnants (cc)

De wet van Pieter Dirk Uys

COLUMN - Heeft u het ook gelezen? Dat paginagrote interview in het NRC met de voorman van Civitas Christiana, Hugo Bos? Een katholieke activistenclub die zich teweerstelt tegen abortus, homohuwelijk en meer in het algemeen streeft naar:

terugkeer naar de waarden die sinds de Verlichting omver zijn gehaald en onze samenleving in betekenisloze, seculiere chaos hebben gestort

Geen gebrek aan ambitie, zou ik zeggen. Vooroorlogs is misschien nog wel haalbaar, maar vóór de Verlichting? Dan moet je toch echt in een ander land gaan wonen en ik zou werkelijk zo gauw niet weten welk. De Verlichting is overal, zelfs waar hij niet is.

Civitas Christiana heeft drie hoofdcampagnes:

  • Stichting Recht zonder Onderscheid, die zich verzet tegen abortus;
  • Gezin in Gevaar, tegen de LGBT-plus propaganda en gender-ideologie en
  • Cultuur onder Vuur, dat behoud van de Nederlandse cultuur en christelijke tradities waaronder Zwarte Piet nastreeft.

Bij dat laatste denkt u wellicht aan een fout van de journalist, maar dit is geen vergissing.

Even verderop staat het er echt:

Ook niet-gelovigen willen behoud van onze christelijke tradities, zoals Zwarte Piet.

Ik heb mij een volle dag afgepijnigd hoezo en waarom Zwarte Piet een christelijke traditie zou kunnen zijn. Maar in de bijbel kom ik niet verder dan een zéér hoge Ethiopische ambtenaar, de koningen van Kush, de Koningin van Sheba, en het mooiste meisje van de hele wereld, maar geen Zwarte Piet.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Closing Time | Hey Now

Afgelopen zomer, om precies te zijn, op woensdagmiddag 28 juli, bezochten M&M Kunstenfestival Watou (dat is in België op de grens waar West Vlaanderen raakt aan Frankrijk), de locatie Boomkwekerij ‘t  Graafschap waar een video werd vertoond.  En ik wist eerlijk gezegd niet wat ik zag of waar ik naar het kijken was. Geen paniek, dat overkomt mij wel vaker als ik naar kunst kijk, ik heb geen achtergrond of opleiding in die sector, dus ik dacht: als ik thuis ben, dan zoek ik wel uit waar die video over ging. En wat ik dus allemaal gemist heb.

Foto: Dani Logar (cc)

Waarom online en offline protest niet meer zonder elkaar kunnen

COLUMN - Sociale media zijn het hart van hedendaags protest. Hebben ze activisme wezenlijk veranderd?

Black Lives Matter begon als hashtag, maar is inmiddels uitgegroeid tot een grote sociale beweging. En ook bij de Arab Spring speelde sociale media een grote rol. Protest-hashtags en berichten zijn trending en gaan de wereld over, maar er wordt ook nog steeds veel offline, op straat, geprotesteerd. Hoe beïnvloeden sociale media het hedendaagse protest?

Zwakke banden

“Bij protest heb je altijd te maken met het ‘dilemma van de collectieve actie’,” stelt mediawetenschapper dr. Thomas Poell. Mensen willen een collectief goed, maar het kost moeite, tijd of geld om je in te zetten. In het geval van een protest moet je bijvoorbeeld de straat op, of dagenlang op een plein bivakkeren. De meeste mensen hebben in dit soort situaties de neiging om te freeriden; ze hopen dat anderen zich inzetten, en dat zij vervolgens van het resultaat kunnen meeprofiteren. In de vorige eeuwen waren er sterke activistische organisaties die dit probleem verholpen. Denk bijvoorbeeld aan de vrouwenbeweging of de anti-kernwapenbeweging; organisaties waar duizenden mensen zich mee verbonden voelden. “Deze organisaties zorgden voor een collectieve identiteit,” vertelt Poell. “Dit zette mensen ertoe aan toch mee te doen.”

Foto: Bas Bogers (cc)

Burgerlijke ongehoorzaamheid is belangrijk voor democratie

OPINIE - door Mathijs van der Sande

De burger wordt ongehoorzamer en tegelijkertijd neemt het onbegrip voor deze ongehoorzame burger toe. Dit laatste is onterecht, meent Mathijs van de Sande. Een pleidooi voor een herwaardering van de burgerlijke ongehoorzaamheid.

De burger wordt steeds ongehoorzamer. Een greep uit het nieuws van het afgelopen jaar kan dit eenvoudig illustreren. De klimaatactivisten van Code Rood riepen op tot blokkade- en bezettingsacties. Dierenrechtenactivisten knipten hekken open bij de Oostvaardersplassen.

De uitgeprocedeerde asielzoekers van de actiegroep We Are Here kraakten panden – om in te kunnen wonen, maar ook om te protesteren tegen het Nederlandse migratiebeleid. Studenten bezetten universiteitsgebouwen uit protest tegen het bezuinigingsbeleid. En het extreemrechtse Identitair Verzet bezette het dak van een moskee in aanbouw.

De gebruikte actiemethoden mogen van elkaar verschillen – om van de achterliggende motivaties nog maar te zwijgen – maar wat deze voorbeelden met elkaar gemeen hebben is dat men, door de wet te breken, probeert het democratische besluitvormingsproces of de rechtspraak van buitenaf te beïnvloeden.

Onbegrip voor ongehoorzame burger neemt toe

Dergelijke daden van ongehoorzaamheid leiden niet zelden tot discussie over hun democratische legitimiteit: dienen burgers zich niet gewoon bij de gangbare politieke en juridische procedures neer te leggen? Speelt de ongehoorzame burger niet te veel voor eigen rechter?

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Closing Time | The Cell

Goeie genade, wat een herrie. Dat is best even schakelen als je normaal andere shizzle gewend bent. Maar waarom dan nu ineens hardrock dan? Dat kwam, de NRC van afgelopen donderdag had anderhalve pagina ingeruimd voor de Franse  technical deathmetal, thrashmetal, progressive deathmetal en groovemetal band Gojira. En dat overkomt niet elke technical deathmetal, thrash – eh, elke band die takkeherrie maakt. De muzikanten van Gojira zijn namelijk ook activisten, idealisten en een beetje wereldverbeteraars en predikers. Ze hebben een boodschap en een mening. Dus gaan songteksten over de vervuiling van de oceanen, over de plastic soep. En over de ontbossing van het Amazonewoud. En ze hopen dat de burger, de luisteraar kritischer wordt. Dat de metalfan thuis gaat denken, moet ik wel zo nodig dat broodje tonijn eten. De zanger, Joe Duplantier brengt in de praktijk wat hij preekt, hij is vegetariër en ik begrijp, ook vegan. Geen melk en geen Camembert en dat is voor een Fransoos best moeilijk. Een politieke band dus. En het persoonlijke is politiek, vandaar, fuck the system. De nieuwe plaat van Gojira, Fortitude, komt op  30 april uit.

Closing Times | The Revolution Will Not Be Televised

Ik was op youtube eigenlijk op zoek naar een spoken word dichter waarvan ik de naam niet wist. Maar toen stuitte ik op het gedicht The Revolution Will Not Be Televised van Gil Scott- Heron, uit 1970. En toen dacht ik, laat, uh, dinges, maar even zitten, nu even dit gedicht dat zo actueel lijkt: ‘There will be no pictures of pigs shooting down brothers on the instant replay’ . Ook al zou de revolutie nu juist wel ge-instagrammend of gefacebookt zijn. Gil Scott-Heron zei over het schrijven van gedichten: ‘To do 8 lines and tell a story, it puts you to work.’ Dramatische slotzin heeft het gedicht.

Quote du Jour | Linkse demonstraties hebben twee keer meer kans om uit elkaar gemept te worden

In de VS, tenminste:

As images from Wednesday’s riot by pro-Trump extremists at the U.S. Capitol filled our TV screens and social media feeds, one thing was notably absent: the kind of confrontation between police and protesters that we saw during the Black Lives Matter protests last summer. Even though the Capitol mob was far more violent — and seditious — than the largely peaceful BLM demonstrators, police responded far less aggressively toward them than toward BLM protesters across the country. Researchers who track this sort of thing for a living say that fits a pattern.

Volgende