Dossier:

Ik meen dat het een aflevering van Zomergasten was waarin één van de gasten twee filmfragmenten liet zien van de beroemde en beruchte psychologische experimenten van Stanley Milgram. Voor wie dat niet direct iets zegt: proefpersonen kregen de opdracht om bij een ‘leerexperiment’ stroomstootjes uit te delen aan een andere proefpersoon wanneer deze vragen verkeerd beantwoordde. Ze konden die proefpersoon niet zien, alleen horen. Uitkomst: een verontrustend aantal mensen bleek bereid die stroomstootjes uit te delen, ook als het voltage langzaam opliep naar dodelijke waarden, als ze de proefpersoon – in werkelijkheid een acteur die niets overkwam – alleen nog maar hoorden krijsen of zelfs helemaal niets meer hoorden.

De twee filmfragmenten waren goed uitgekozen: één van de deelnemers die meewerkte, en waarmee het experiment beroemd is geworden, en één deelnemer die weigerde er verder in mee te gaan (die waren er ook). Het verschil tussen beide mannen is me altijd bijgebleven. De man die uiteindelijk steeds bleef meewerken verzette zich namelijk wel degelijk. Zo gauw de ‘proefpersoon’ tekenen van persoonlijk leed begon te vertonen, formuleerde de man bezwaren tegen de leiders van het experiment en die bezwaren werden ook steeds heviger. Toch gaf hij iedere keer weer toe als die leiders hem antwoordden dat het voor het experiment vereist was dat hij door ging.

Tijdens de nabespreking met deze man bleek hij er ook daadwerkelijk van overtuigd te zijn dat hij zich echt verzet had. Milgrams experiment ging vooral de geschiedenis in als een verklaring waarom er onder het Derde Rijk zoveel hele gewone mensen bereid waren geweest de meest vreselijke dingen te doen. Gezagsgetrouwheid leek een forse rol te spelen. (Onderdeel van het experiment was een gespeelde onenigheid tussen de leiders van het experiment. Als dat zich voordeed waren de weigeraars ineens zéér talrijk).

Voor mij was het na het zien van deze man ook duidelijk hoe een bevolking die verhoudingsgewijs geen poot uitstak tijdens de bezetting zo massaal van zichzelf kon denken dat ze zich heldhaftig verzet hadden, maar dat terzijde.

De weigeraar maakte zo mogelijk een nog grotere indruk op me. Op een gegeven moment stopte hij ermee en toen was het ook helemaal klaar. De leiders van het experiment konden zeggen wat ze wilden, het antwoord bleef ‘nee’. Of eigenlijk, het antwoord was: ‘Nee, hij zegt dat hij niet meer mee wil doen, dus ik stop ermee.’ En daar kwam hij ook niet meer op terug.

Later bedacht ik een verklaring voor het verschil tussen de beide mannen. De weigeraar had een heel duidelijk en kraakhelder principe voorhanden aan de hand waarvan hij zijn medewerking kon bepalen: de proefpersoon die hij schokjes moest toedienen mocht dan zijn medewerking hebben toegezegd, hij bleef een zelfstandig individu, die zijn toezegging ook elk moment weer kon intrekken, belang van het experiment of niet. Hij had een helder principe en een helder beeld van de prioriteiten.

De man die uiteindelijk bleef meewerken, zag je zichtbaar worstelen met de afweging tussen het belang van het experiment en die van de proefpersoon (waarvan hij dus niet wist dat het een acteur was). En hij kwam er maar niet uit. En hoewel dat op zichzelf al reden genoeg kan zijn om af te haken (ik denk dat je je dat moet realiseren trouwens: ik kom er niet uit), veroorzaakte dat zijn medewerking. Mijn hypothese.

Terug naar het kabinet en de coronacrisis, waar immers elke blogpost heden ten dage over moet gaan. Soms denk ik dat het kabinet precies hetzelfde probleem heeft als die man die maar bleef meewerken: geen idee hebben hoe je sterfgevallen door het virus moet afwegen tegen schade aan de economie. Beide zijn belangrijk, zeker voor liberalen voor wie De Economie zó belangrijk is dat er direct werd aangenomen dat schade eraan óók sterfgevallen zou veroorzaken. Veel mensen gaan daarin mee. Ik heb nog niemand de vraag horen stellen hoe groot dat aantal dan wel zou zijn of zelfs maar hoe je zoiets zou kunnen berekenen. Hoeft voor een liberaal ook niet, het is een (uitvloeisel van het?) dogma.

In zo’n situatie kun je haast niet anders dan blijven schipperen tussen twee kwaden en elke nieuwe versie van de besmettingscijfers en ziekenhuisopnames wordt dan een nieuwe aanzet om de maatregelen wéér te veranderen en ook elke vorm van druk uit De Samenleving wordt dan een factor.

Laat ik duidelijk zijn: hoewel ik denk dat de schade aan de economie in het niet valt bij de schade aan echte mensen, wil ik best – in theorie – de mogelijkheid overwegen dat het bestrijden van corona meer slachtoffers zou kunnen eisen. Wie weet, misschien komen we er over 20 jaar achter dat Jacinda Ahern haar land in de afgrond heeft gestort, je weet nooit, zou kunnen. Het gaat er mij niet om het ene of het andere standpunt te bepleiten maar om een verklaring te vinden voor het gezwalk.

En ik denk dat het tekort aan principes en prioriteiten, een gebrek aan visie – iets waar de premier zich op beroept – de oorzaak is. Een kabinet dat wel een visie zou hebben gehad, zou Sylvana Simons al aan het begin van de pandemie het gras voor de voeten hebben weggemaaid: ‘Wij gaan het zo aanpakken. Naar onze huidige kennis gaat die aanpak x doden veroorzaken, y faillissementen en z miljoen schade aan de economie, maar de alternatieven – nogmaals: met de kennis van nu – zal naar onze inschatting en modellen mx doden veroorzaken, ny faillissementen en pz miljoen schade, en daar zijn wij inderdaad verantwoordelijk voor.’

(waarbij x, y en z gehele positieve getallen zijn en m, n en p positieve getallen)

En een kabinet met visie zou ook een idee hebben over hoe je sterfgevallen, faillissementen en economisch verlies tegen elkaar moet afwegen en – net als Jacinda Ahern – ideeën voor het geval dat de gekozen aanpak niet blijkt te werken.

Zo, en nu over tot de orde van de dag…

Reacties (8)

#1 Joost

In het kader van het experiment: Dat ligt de afgelopen jaren flink onder vuur. Zie ook https://www.theatlantic.com/health/archive/2015/01/rethinking-one-of-psychologys-most-infamous-experiments/384913/

  • Volgende discussie
#2 Hans Custers

Wat de verwijzing naar Jacinda Ahern betreft, voor een geïsoleerd land als Nieuw-Zeeland is het natuurlijk wel een stuk makkelijker om iedereen die het land binnenkomt te testen of een tijdje in quarantaine te plaatsen. Als we hier zoiets hadden willen doen, had dat alleen op Europese schaal gekund, vermoed ik.

Er wordt overigens wel eens beweerd dat sommige Europese landen samenwerking zochten en dat Nederland dat steeds weer blokkeerde. Een betrouwbare bevestiging van dat verhaal heb ik nog niet gevonden. Maar het zou me niets verbazen. Het NRC beschreef de Nederlandse houding m.b.t. corona een keer als exceptionalisme, en dat klopt zeker.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 Hans Verbeek

Fine vergelijking, Richard.
Je vergelijkt de man, die bleef meewerken met het kabinet dat niet meer los kan komen van corona-maatregelen.
De man, die bleef meewerken, kan niet stoppen omdat hij voelt, dat hij eigenlijk al een tijdje te lang is doorgegaan. Hij beseft dat en wil niet aan zichzelf (en de leiders van het experiment) toegeven dat hij fout zit.
Zo bezie ik ook de verkrampte houding van het kabinet. Als Rutte en De Jonge nu alle maatregelen laten vallen, geven ze indirect toe dat ze dat gisteren, of eergisteren of een maand geleden ook al hadden kunnen doen.

Nu naar het andere deel van je vergelijking: de weigeraar.
Wie denk je dat de weigeraar is in de corona-kwestie, de persoon, die op een gegeven moment zegt: nu is het genoeg en daarna ook niet meer om te praten is?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 Hans Custers

Als Rutte en De Jonge nu alle maatregelen laten vallen, geven ze indirect toe dat ze dat gisteren, of eergisteren of een maand geleden ook al hadden kunnen doen.

Het is je blijkbaar ontgaan dat ze dat een maand geleden zo ongeveer deden. En we kennen de gevolgen.

En dan nog denken dat jij die ene kritisch denkende en gewetensvolle proefpersoon zou zijn die tijdens dat experiment zijn mening zou herzien. Als zelfoverschatting een olympische discipline was had je zeker kans gemaakt op een medaille.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4.1 Hans Verbeek - Reactie op #4

Je maakt het weer persoonlijk, Hans. Je deelt weer een sneer uit.
In de huisregels staat daarover:

Persoonlijke beledigingen aan het adres van bloggers of andere reageerders

en ook

Obsessief gedrag en structureel discussies verstoren

#4.2 Hans Custers - Reactie op #4.1

Nee, jij maakte het persoonlijk. Iedereen hier heeft door dat jij probeerde te suggereren dat jij in dat experiment bij de weigeraars zou behoren. Ik wijs je er alleen nog maar eens op dat die nauwelijks verhulde borstklopperij helemaal misplaatst is. Vanwege je track record, onder meer over corona: liegen, bedriegen, ontkennen en nooit ook maar een spatje medemenselijkheid tonen.

#4.3 Hans Verbeek - Reactie op #4.2

dat jij in dat experiment bij de weigeraars zou behoren. Ik wijs je er alleen nog maar eens op dat die nauwelijks verhulde borstklopperij helemaal misplaatst is.

Ik doel helemaal niet op mijzelf, Hans. Je geeft een volkomen misplaatste verdraaiing van mijn reactie. Jij weet niet beter wat ik bedoel, dan ikzelf.
Spreek alleen voor jezelf en probeer niet net te doen alsof je mijn gedachten kunt lezen.

Nogmaals de vraag, die ik aan Rogier stelde: Welke instantie speelt nu de rol van de totaal-weigeraar, die niet meer meewerkt aan het corona-beleid en ook niet meer is om te praten ?

#4.4 Hans Custers - Reactie op #4.3

Ben je je ervan bewust dat niet om te praten zijn niet altijd een goede eigenschap is? Als iemand een goede inschatting maakt van een situatie en vasthoudt aan ethische principes is dat zeker positief. Maar we kennen ook de zichzelf vreselijk overschattende, niet bijster snuggere, betweterige egoïsten die niet om te praten zijn omdat ze simpelweg niet voor rede vatbaar zijn. Die hun eigen gelijk belangrijker vinden dan feiten en logica en hun eigen vrijheid belangrijker dan de gezondheid van anderen. Naar dat soort figuren kijk ik met gepaste minachting.