serie

Vaste Gasten

Net als je even inkakt, prikken onze Vaste Gasten je weer wakker met hun scherpe pen.


Foto: daisy.images (cc)

Een klasse apart

COLUMN - Bent u rijk en hoog opgeleid, dan zit uw kind met een hoge waarschijnlijkheid (44%) op het VWO. Bent u arm en laag opgeleid, dan is die kans 13% en zit uw kind waarschijnlijk (70%) op het VMBO. De laatste jaren is er steeds meer aandacht voor de tweedeling tussen hoog en laag opgeleiden. Een nieuwe studie onderzoekt hoe die tweedeling van ouder op kind wordt doorgegeven via de ontwikkeling van karaktereigenschappen.

De studie, gedaan door Duitse onderzoekers, kijkt naar de relatie tussen de sociaal-economische-status (SES) van de ouders en de karaktereigenschappen en intelligentie van hun kinderen. Aan het onderzoek deden een kleine 800 Duitse gezinnen uit het Roergebied mee met kinderen tussen de zeven en negen jaar.

De onderzoekers maten de karaktereigenschappen van de kinderen met behulp van verschillende experimenten. In de experimenten konden de kinderen sterren verdienen, die ze konden omwisselen voor speelgoed: hoe meer sterren, hoe mooier het speelgoed.

De onderzoekers maten onder andere het rechtvaardigheidsgevoel van kinderen door ze sterren te laten verdelen tussen zichzelf en een ander kind. De bereidheid om risico te nemen testten ze door kinderen te laten kiezen tussen een zeker aantal van drie sterren, of het werpen van een munt met aan een kant nul sterren en aan de andere kant zeven sterren. Om hun geduld te testen moesten de kinderen daarnaast kiezen tussen een aantal muntjes nu, of het dubbele aantal munten een week later. Tenslotte deden alle kinderen verschillende soorten intelligentietesten.

Foto: daisy.images (cc)

Een bal op TV | Slot

COLUMN - Mijn wekelijkse impressie over wat ik op de televisie zag, zal niet meer verschijnen. De reden is simpel: ik heb er geen lol in. Dat heeft met een paar dingen te maken.

TV-programma’s geven een scheef beeld van de Nederlandse politiek. Programma’s worden gemaakt door journalisten, maar ze hebben voor de TV een technisch ingewikkelde klus. Even een verhaal doorbellen of mailen naar de krant is simpel: het thuisfront doet de rest. Maar een programma maken is veel ingewikkelder. Dat gaat ten koste van de inhoudelijke investering.

Wat is politiek nieuws?

Journalisten hebben een simpele opvatting van nieuws: als er ergens rotzooi is. Politiek conflict: “Hmm.” Bloedende koppen: “We komen er aan!” Mijn maatje uit de collegebanken, Hans Polak, zei het letterlijk: “Geen bloedende koppen in de Amsterdamse Raad, dus inrukken met die cameraploeg.” Nieuws moet sensatie zijn.

De TV heeft ernstige beperkingen: politiek nieuws is ongeveer gelijk aan hetgeen in en rond de Tweede Kamer gebeurt: de kaasstolp rond het Binnenhof. Ik ben verslingerd aan “De fractie”, maar politieke programmering moet informeren en inzicht verschaffen. Het politieke nieuws is vooral de benauwende omhelzing van politiek en journalistiek.

Gebeurt dat dan helemaal niet, informeren en inzicht verschaffen? Eerlijk gezegd: weinig. Wie mij las, zag dat ik vooral schreef over politieke praatprogramma’s, aan Buitenhof, aan Tegenlicht, soms Jinek of Pauw. Het zijn programma’s met redacties, die iets voorstellen en iets proberen bij te dragen aan informatie van het publiek, buiten het hijgerige theater van alle dag om.

Foto: daisy.images (cc)

Post-atheïst | ISIS’ reality show

ACHTERGROND - U hebt de beelden ongetwijfeld gezien: aanhangers van de zogenaamde Islamitische Staat vernietigden oudheden in het museum van Mosul. Ik ga er niet naar linken, om redenen die u zo zult horen. Dat hoeft ook niet: u bent mediavaardig genoeg om te weten dat de vraag niet is wát het nieuws is maar waaróm het nieuws is. Waarom kreeg u deze beelden te zien?

Het is namelijk, om te beginnen, bepaald geen nieuws dat religieuze fanatici de musea in het Midden-Oosten plunderen of kapot maken. Een maand geleden werd het museum van El Arish in Egypte onder handen genomen. Dat kreeg u niet te zien. De musea van Deir ez-Zor, Palmyra, Malawi en Bani Walid zijn eveneens geplunderd en ook dat was geen echt nieuws.

Wat u dit keer te zien kreeg, was bovendien maar een heel klein deel van het verhaal. Die musea worden namelijk geplunderd met een concreet doel: de voorwerpen verkopen aan rijke westerlingen. De kleitabletten uit het museum van Mosul, ooit opgegraven in de Assyrische hoofdstad Nineve, lijken al eerder te zijn verkocht (al is een deel van de collectie in veiligheid gebracht in Bagdad). Wat u vorige week zag was slechts de vernietiging van het onverkoopbare materiaal: standbeelden die te groot waren om te vervoeren en te bekend om te verkopen, samen met gipsafgietsels van voorwerpen in westerse musea. De echte schade was al eerder toegebracht. Dit was slechts het laatste bedrijf, vergelijkbeer met een soldaat die nog even een handgranaat werpt in een al geplunderd huis.

Foto: daisy.images (cc)

Einde Politiek Kwartier

COLUMN - Klokwerk sluit zijn columnreeks ‘Politiek Kwartier’ af, maar blijft schrijven.

Iets van twintig jaar geleden las ik toevallig als student Plato en de strijd tegen het democratische beest, een boekje van de Plato-vertaler Gerard Koolschijn.

En ik was verkocht. Veel van Plato zijn fundamentele kritiek op verschillende politieke systemen bleek zonder meer van toepassing op onze hedendaagse samenleving. Koolschijn plakt Plato’s citaten zo aan elkaar, dat het lijkt alsof hij schrijft over de Nederlandse politiek van vandaag de dag. En de kritiek is fundamenteel en dodelijk herkenbaar.

Plato is echter niet zozeer bekend geworden door zijn kritiek. Na dit boek las ik Plato’s hoofdwerk Politeia, dat vaak vertaald wordt als ‘de Staat’. Plato bespreekt hier zijn ideale staat. Politeia heeft daarbij een veel bredere focus dan alleen politiek. Het draait in dat werk ook om psychologie, ethica en metafysica. Maar de insteek is wel duidelijk een politieke. 

Plato stelt daarbij twee vragen:

  • Hoe kunnen wij een samenleving inrichten die het meest eerlijk is?
  • En is die samenleving dan ook de beste samenleving mogelijk?

In het boek moet het antwoord op vraag 1 dan het bewijs zijn dat het antwoord op vraag 2 een volmondig “ja” is. Eerlijk is het best. Maar… wat is eerlijk?

Foto: daisy.images (cc)

Uit de jeugdzorg | Boventallig

COLUMN - ‘Nou ja! Wat doe jij hier?! Jij was toch overgeplaatst omdat je boventallig was?’ Verbaasd spreek ik mijn oud-collega aan.

Dat wás ook zo. Ze was niet meer nodig. Vooruitlopend op de nieuwe Jeugdwet werden bij verschillende instellingen voor jeugdhulp leefgroepen gesloten. Contracten die afliepen, werden niet verlengd. Pedagogisch medewerkers werden overgeplaatst naar wijkteams. Een aantal leefgroepen werd gesloten. Mijn collega was boventallig. Maar nu niet meer. Nu is ze weer keihard nodig.

De huidige crisisopvanggroepen zitten inmiddels overvol. Noodbedden (een extra slaapkamer op een leefgroep die alleen wordt gebruikt als alle crisisopvanggroepen vol zitten) zijn bezet. Over de impact die dit heeft op de kinderen die er al wonen zal ik het maar even niet hebben. Dus worden er nieuwe crisisopvanggroepen geopend. Zo ook bij mijn stichting. Hier is haast bij, dus volgende week gaat het eerste nieuwe project open. Dit klinkt makkelijker gezegd dan gedaan. Een aantal panden stond leeg, dus het gebouw is er. Nu de rest nog.

Afgelopen week vonden er sollicitatiegesprekken plaats. Er zijn pedagogisch medewerkers overgeplaatst, of toch maar weer aangenomen. Er is een gedragswetenschapper en een locatiemanager. Op papier is het plaatje rond. Maar in de praktijk heb je acht verschillende mensen met acht verschillende manieren van werken. Zij moeten dus een team gaan vormen waarbij ze op elkaar ingespeeld zijn.

Foto: daisy.images (cc)

Cultureel spraakgebrek

COLUMN - Kinderen met een moedertaal zonder aparte toekomende tijd, zoals Duits en Nederlands, zijn geduldiger. Dat is groot nieuws, want geduld, verwant aan zelfcontrole, veroorzaakt indirect een hoger salaris, betere schoolresultaten en minder gezondheidsklachten.

Het verband tussen de taal die iemand spreekt en zijn zelfcontrole is eerder gesuggereerd, maar nooit eerder onderzocht met een experiment. Het ideale experiment, waarbij een groep kinderen willekeurig verdeeld zou worden over twee taalregio’s, is niet uitvoerbaar, dus zochten de vier Duits-Italiaans-Oostenrijkse economen een regio uit waarin gezinnen van huis uit verschillende talen spreken, maar door elkaar wonen en op dezelfde scholen zitten: de stad Merano in Noord-Italië. De helft van de inwoners is Duitstalig, de andere helft Italiaanstalig; een taal waarin toekomstige gebeurtenissen in een aparte vorm worden uitgedrukt.

Het experiment dat met de kinderen gedaan werd, is een vervolg op de beroemde marshmellowtest. Daarbij gaven psychologen jonge kinderen een marshmellow. Ze beloofden dat als de marshmellow twee minuten later nog op tafel lag, er nog één bij zou komen; daarna liepen ze de kamer uit. Kinderen die het snoepgoed twee minuten onaangeroerd op tafel lieten liggen, bleken twintig jaar later aanzienlijk meer te verdienen dan de kinderen die zichzelf niet konden bedwingen.

Foto: daisy.images (cc)

Een bal op TV | Over beurzen en economen

COLUMN - Er moest even gewacht worden op de verzamelde blogs van Joris Luyendijk, gemaakt over de financiële wereld van Londen. Maar Hans Brands, van VPRO Boeken had de primeur. Ik heb de journalistiek niet zo hoog zitten, maar wel als bijbeunende antropologen zich er aan bezondigen. Wat een verhaal!

Als bankiers vanuit kantoor hun vrouwen gaan bellen, met de opdracht om te gaan hamsteren, dan is er wel wat aan de hand. Dat gebeurde in 2008, toen Lehmann Brothers omviel.

Maar het is nog erger, want er is niets veranderd. Eva Jinek had Gerrit Zalm te gast en vroeg zoet wat er veranderd was. Je ziet hem van mijlen ver aankomen: “Bij ons is veel veranderd,” zei Zalm, “we hebben nog maar drie kredietvormen en we snappen ze zelf.” Jinek stootte genadeloos toe: volgens Luyendijk is er helemaal niets fundamenteels veranderd.

Bij ons wel, hield Zalm vol.

Maar, zei Joris Luyendijk, “landen hebben geen banken, maar banken hebben landen.” Anders gezegd: de financiële wereld is een globaal systeem dat niet te temmen valt door nationale wetgeving of lokale regels. Is er ook iemand die alles overziet, wilde Hans Brands weten?

Dat is een lekkere vraag voor Luyendijk. Wie overziet en reguleert het gigantische systeem van verrijking en diefstal? Waar zit die top-aap, die alle schermen overziet en aan de goede touwtjes trekt? Nergens. Die top-aap is er niet. We zitten in een vliegtuig, de motoren roken, maar als we in de cockpit kijken om verhaal te halen, is de stuurstoel leeg. Kan dat waar zijn? Dat mag en kan niet waar zijn.

Foto: daisy.images (cc)

Post-atheïst | Natuurgodsdiensten

COLUMN - Rond 1900 was God dood en dat riep de vraag op waar godsdienst dan vandaan kwam. De vraag was eerder gesteld. In de vroege achttiende eeuw had de Napolitaanse geleerde Giambattista Vico geopperd dat de eerste mensen het weer, dat zo oncontroleerbaar was, hadden opgevat als goden. Dat leverde hem in het conservatieve, katholieke Napels de nodige problemen op, maar de gedachte bleef hangen en aan het einde van de negentiende eeuw kreeg ze zelfs een zekere actualiteit.

De oorzaak daarvan was dat de Europese geleerden steeds meer kennis verwierven van de grote godsdiensten. Het zoroastrisme, het hindoeïsme en het boeddhisme zijn maar drie voorbeelden. De koloniale bestuurders constateerden de enorme variatie binnen de islam. In Amerika ontstond de godsdienst van de mormonen. Zendelingen en etnografen kwamen terug met schatten aan informatie over religies waarover men voordien zelfs niet had gehoord. Er was zoveel meer informatie en al die godsdiensten waren zo ontegenzeggelijk vitaal dat de traditionele christelijke verklaring – godsdienst was ontstaan door Gods openbaring; afwijkingen waren ketterijen – domweg niet langer houdbaar was.

Een van degenen die een eigentijds antwoord zochten op de vraag naar het ontstaan van religiositeit, was de Schotse geleerde James Frazer, die tussen 1890 en 1922 een eindeloze hoeveelheid mythen uit verschillende culturen verzamelde. Aan de hand daarvan probeerde hij in zijn boekenreeks The Golden Bough het geloof van de mensheid in de oertijd te reconstrueren. Hij was niet de enige en er waren andere theorieën, maar wat ze met elkaar gemeen hadden was de aanname dat de oudste vorm van religie een natuurgodsdienst was geweest waarin mensenoffers een belangrijke rol hadden gespeeld.

Foto: daisy.images (cc)

Politiek Kwartier | Rutte op ramkoers

COLUMN - Rutte heeft geen tijd voor experimenten. Hij ligt op ramkoers om met zijn marktwerking de kredietmaatschappij te laten groeien. Alternatieven lijken er nauwelijks te zijn.

Begrip voor de Grieken valt nog ver te zoeken. Terwijl hen door de EU wars van ieder democratisch proces een programma door de strot wordt gedouwd dat heel de Griekse samenleving down the drain jaagt, worden zij door het NOS Journaal afgeschilderd als onrealistische gekkies die eindelijk een keer normaal moeten gaan doen.

Wie echter naar het programma van Syriza kijkt ziet een partij die niets anders voorstaat dan de sociale voorzieningen zoals die hier in West Europa al decennialang geregeld zijn, met een gezond pacifistisch randje.

Het Spaanse “Podemos” wordt in de media afgeschilderd als Syriza II. Het is een mooie tweede editie. Waar Syriza nog haar basis heeft in de oude communistische beweging en zich gedraagt als klassieke sociaal-democraten, pleit de in het sociale verzet en de universitaire wereld gewortelde Podemos voor een nieuwe verzorgingsstaat, en schuwt niet een term als het basisinkomen te gebruiken.

Beide partijen stellen een ander economisch beleid van de EU voor, waarbij opvallend is dat ze beide wel uitgesproken voor de EU zijn. Zij willen dat in Brussel democratischer wordt, zodat politici gedwongen worden eerst te denken aan de bevolking, en daarna pas aan de banken. Dat spreekt die lui daar in het Zuiden klaarblijkelijk aan.

Foto: daisy.images (cc)

Geduld kun je kweken

COLUMN - Geduld is een schone zaak. Het is zowel een goede karaktereigenschap, als een belangrijke kracht achter duurzame economische groei en vruchtbare investeringen.

Zowel mensen als culturen verschillen sterk in de mate van geduld. Een ambitieus nieuw onderzoek biedt een verrassend perspectief op de oorsprong van deze verschillen: geduld komt uit de bodem. Mensen in gebieden die meer dan vijfhonderd jaar geleden betere oogsten opleverden, zijn vandaag gemiddeld geduldiger.

De theorie is eenvoudig: stel dat mensen kunnen kiezen tussen twee strategieën om voedsel te zoeken: een eerste die snel voedsel oplevert, zoals jagen en plukken, en een tweede waarvoor meer geduld nodig is, namelijk landbouw bedrijven. Als landbouwgewassen meer opleveren, zullen de boeren relatief succesvoller zijn en zich sneller voortplanten. Hun geduldige genen nemen daardoor toe in de populatie.

Het heroïsche deel van het onderzoek zit hem in de empirische validatie, die een goede honderd pagina’s in beslag neemt. Als maat voor geduld gebruiken de onderzoekers data over “lange-termijnoriëntatie” van de Nederlandse antropoloog Geert Hofstede. Die maatstaf is gebaseerd op een groot aantal variabelen, zoals antwoorden op enquêtevragen over het belang van de toekomst en economische variabelen zoals de spaarquote en investeringen in onroerend goed. Vooral Aziatische landen scoren hoog op deze maatstaf, terwijl Europa (en Nederland) in het midden liggen.

Foto: daisy.images (cc)

Een bal op TV | Ingewikkeld simpel

COLUMN - De verkiezingen werpen hun schaduw vooruit: Charles Groenhuysen mocht de staatssecretaris der Financiën ondervragen. In Buitenhof schoof vervolgens de grote denker Zijlstra aan, de voorman van de VVD.

Grappig was hij wel, Groenhuysen: de VVD beloofde naar eenvoud te werken, maar hoeveel pagina’s telde de belastingalmanak van Elsevier eigenlijk? Het antwoord luidt: 515 pagina’s. En tien jaar geleden? 525 pagina’s. ‘Dat schiet niet echt op, heer staatssecretaris.’ Of het zo bedoeld was weet ik niet, maar ik rolde van de bank van het lachen.

De vraag waarom het ging, stelde hij ook nog: waarom lukt het niet om de ingewikkeldheid terug te dringen? Het antwoord kwam natuurlijk niet. Laten we het belastingstelsel aanpakken, want als we niks doen wordt het zeker niet simpeler. Ik kan het niet ontkennen.

In Buitenhof mocht de heer Zijlstra zijn wereldbeeld aan ons voorhouden. De Grieken moesten zich aan hun afspraken houden en niet zeuren. Kijk naar de lege winkelstraten en de waanzinnige werkloosheid in Griekenland en verbaas je. Het is toch niet vreemd dat de Grieken bedanken voor dit harde klimaat?

Oekraïne is net zo’n failed state als Griekenland. Op het Maidanplein in Kiev betoonden de Europese liberalen steun aan de opstandelingen. Die opstand komt de VVD veel beter uit, want die zet Poetin en zijn kleptocraten onder druk. Misschien moeten de liberalen ook eens de consequentheid opbrengen, die ze zo graag aan links willen opleggen. Oekraïne kon wel eens veel duurder worden dan Griekenland.

Foto: daisy.images (cc)

Post-atheïst | Wetenschap en journalistiek

COLUMN - Twee weken geleden schreef ik op Sargasso over een curieus interview in Trouw met dominee Edward van der Kaaij, die in De ongemakkelijke waarheid van het christendom. De echte Jezus onthuld betoogt dat Jezus niet heeft bestaan. Ik wees erop dat het boek vol feitelijke onjuistheden stond en methodisch zwak was. Verder schreef ik dat de universitaire voorlichting over de Oudheid niet met haar tijd was meegegaan en dat dit als verzachtende omstandigheid mocht gelden. (Historicus Jan Dirk Snel was scherper, anderen zegden hun abonnement op.)

So far, so good. Een bevriende wetenschapsjournalist suggereerde me het stukje naar Trouw te sturen met het aanbod een artikel te schrijven waarin ik de feitelijke en methodische onjuistheden van Van der Kaaij uitlegde. Zo gezegd, zo gedaan, al voelde ik me er wat ongemakkelijk bij: ik heb namelijk onlangs een boek gepubliceerd over het antieke jodendom en het kon lijken alsof ik naar publiciteit aan het hengelen was. Gelukkig kreeg ik bijval van Bert van der Spek, de onlangs met emeritaat gegane hoogleraar oude geschiedenis van de Vrije Universiteit, die Trouw eveneens schreef.

Dat was dinsdag 3 februari. Ik kreeg geen antwoord, wat me niet verontrustte omdat ik aannam dat de krant, om mijn belangenverstrengeling te omzeilen, zich richtte tot Van der Spek. Ik werd uit de droom geholpen toen Trouw op vrijdag 6 februari een hoofdredactioneel commentaar wijdde aan de kwestie, waarin ‘leden van de hoofdredactie en senior redacteuren’ als mening van de krant gaven dat de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) Van der Kaaij binnenboord moest houden. Hij was immers integer en bovendien zou ‘de wetenschappelijke discussie over de vraag of Jezus al dan niet ooit werkelijk heeft rondgelopen in het oude Israël’ in de negentiende eeuw onbeslist zijn geëindigd.

Vorige Volgende