COLUMN - Er moest even gewacht worden op de verzamelde blogs van Joris Luyendijk, gemaakt over de financiële wereld van Londen. Maar Hans Brands, van VPRO Boeken had de primeur. Ik heb de journalistiek niet zo hoog zitten, maar wel als bijbeunende antropologen zich er aan bezondigen. Wat een verhaal!
Als bankiers vanuit kantoor hun vrouwen gaan bellen, met de opdracht om te gaan hamsteren, dan is er wel wat aan de hand. Dat gebeurde in 2008, toen Lehmann Brothers omviel.
Maar het is nog erger, want er is niets veranderd. Eva Jinek had Gerrit Zalm te gast en vroeg zoet wat er veranderd was. Je ziet hem van mijlen ver aankomen: “Bij ons is veel veranderd,” zei Zalm, “we hebben nog maar drie kredietvormen en we snappen ze zelf.” Jinek stootte genadeloos toe: volgens Luyendijk is er helemaal niets fundamenteels veranderd.
Bij ons wel, hield Zalm vol.
Maar, zei Joris Luyendijk, “landen hebben geen banken, maar banken hebben landen.” Anders gezegd: de financiële wereld is een globaal systeem dat niet te temmen valt door nationale wetgeving of lokale regels. Is er ook iemand die alles overziet, wilde Hans Brands weten?
Dat is een lekkere vraag voor Luyendijk. Wie overziet en reguleert het gigantische systeem van verrijking en diefstal? Waar zit die top-aap, die alle schermen overziet en aan de goede touwtjes trekt? Nergens. Die top-aap is er niet. We zitten in een vliegtuig, de motoren roken, maar als we in de cockpit kijken om verhaal te halen, is de stuurstoel leeg. Kan dat waar zijn? Dat mag en kan niet waar zijn.
Het is televisie op zijn best. Veel gedoe, over de kosten van de Grieken, de onberekenbaarheid van Poetin, de rabiate Islamitische Staat. Maar het beeld van de bankier, die zijn vrouw belt, omdat de beschaving tot stilstand dreigt te komen, achtervolgt me de hele zondag.
Waar zit het probleem en hoe los je dit op? Is het de wrange vrucht van de periode Reagan en Thatcher, moeten we het neoliberale denken bij het grofvuil zetten? Of is de ongestuurde financiële wereld vooral een bijverschijnsel van de globalisering, die door de ICT vooral hier de verhoudingen heeft veranderd? Het speelt allemaal.
Maar misschien is het nog een puntje erger: hebben economen eigenlijk wel een flauwe notie van economie? Economen beweerden tot 2008 dat ze de economie goed konden sturen en beheersen. Maar in de decennia voor de crisis groeiden de schulden, vertraagde de groei, daalde het gemiddelde loon, groeide de ongelijkheid en deden zich meerdere kleine crisissen voor. Hoezo stabiliteit?
Het neoliberalisme gelooft in de markt, meer dan in de overheid. Maar de afschaffing van Glass-Steagall in de VS zorgde voor de onbegrijpelijke financiële producten, die een centrale rol hadden in de crisis van 2008. Zat hier het simplistische geloof achter in de “onzichtbare hand” van Adam Smith? Hebben we voor dit geloof ook een alternatief?
In 1936 schreef Keynes: “The ideas of economists and political philosophers, both when they are right and when they are wrong, are more powerful than is commonly understood.” Het is een hoopvolle en verontrustende gedachte tegelijk.
We hebben alleen maar nieuwe inzichten en ideeën nodig, lijkt de oude meester ons te zeggen. Maar als ik dan de parade ijdele politici zie langstrekken, vraag ik me af wanneer die nieuwe inzichten een kans krijgen.
Reacties (20)
Ik neem aan dat je Wim Brands bedoelt?
“Als bankiers vanuit kantoor hun vrouwen gaan bellen, met de opdracht om te gaan hamsteren, dan is er wel wat aan de hand.”
Er is nogal een verschil tussen een startende accountmanager bij de ABN Amro of een door de wol geverfde investmentbanker bij Goldman Sachs. Maar beide zijn ‘bankier’. Welke van de twee belde zijn vrouw? Dat de financiële pleuris zou uitbreken, was wel duidelijk. Maar waarschijnlijk was hij gewoon overbezorgd, zoals we allemaal wel eens zijn. De bankiers bezitten geen toverkrachten en geen glazen bol. Nergens is het licht uitgegaan of het water gestopt met stromen. En toch zijn dat de doembeelden waarmee Luyendijk schermt. Wie herinnert zich nog de millenniumbug?
Dus Zalm gaat in op de crux van Luyendijks betoog, namelijk dat bankiers hun eigen producten niet meer snappen, en dus ook niet kunnen beheren; Jinek reageert daarop met een “Ja, maar híj zegt…” en je conclusie is dan dat er niets veranderd is.
Wat een hersenkronkel. Ofwel de conclusie moet zijn dat Zalm de lessen uit de crisis blijkbaar wel geleerd heeft en ook geïmplementeerd heeft; of dat Zalm gewoon keihard zit te liegen; of dat Zalm zijn eigen bedrijf onvoldoende kent en zaken op de mouw wordt gespeld die niet waar zijn; of dat Zalm niet verder wil kijken dan zijn eigen bank groot is.
De conclusie: er is niets veranderd volgt echter niet uit de bewering van Zalm, en al helemaal niet uit de ‘riposte’ van Jinek. De voor de hand liggende conclusie is namelijk dat er tenminste bij ABN-Amro – in ieder geval volgens haar topman – wel iets wezenlijk is veranderd.
Sowieso mag er aub eens een originele invalshoek komen bij de stukjes van Tom Doormaal ipv een uitgeschreven, poepsaaie ‘de TV draait door’ aflevering
“The ideas of economists and political philosophers, both when they are right and when they are wrong, are more powerful than is commonly understood.” Het is een hoopvolle en verontrustende gedachte tegelijk.
Nee, dat is alleen maar een verontrustende gedachte. Het probleem zit hem in het more powerful than is commonly understood. De ideeën zijn dus altijd sterker dan men begrijpt. En daarbij weet men blijkbaar ook niet van tevoren of een idee goed dan wel fout is. Als je dan iets in de praktijk gaat brengen ga je voor gaas natuurlijk.
Je mag hopen dat een idee een positief effect heeft.
Het feit dat de wereld draait op dingen waarvan we de effecten niet kennen is verontrustend. En alleen dat.
@1: ja.
@2: wat is dit nu? Ik beweer dat er iets aan de hand was en dat economen de economie niet begrijpen. Ik vind dat leuk. Maar jij constateert dat we allemaal wel eens bezorgd zijn.
@3: het is een cliché om te zeggen dat er niets veranderd is. Zalm zegt dat hij zijn eigen kredietvormen begrijpt. Dat is mooi, maar de repliek van Luyendijk is dat het niet helpt, omdat de financiële wereld internationaal is georganiseerd en lokale wetgevers en toezicht niet helpen. Ik moest even kijken, maar het staat er toch echt; hersenkronkels die ik niet vermag te bereiken.
@4: ik schreef dat economen geen verstand hebben van economie. Dat lijkt me toch wel een aardig idee. Maar ik heb niet de indruk dat het is geregistreerd of begrepen.
Misschien moeten we inderdaad maar vaststellen dat ik in een licht commentaar op wat ik zie op de televisie vooral een beroep doe op mijn associatieve vermogens, die voor de vlugge lezers ondoorgrondelijk zijn. Ik zal het niet meer doen, goed?
@2: Ik herinner me de millenium bug nog wel, en ook hoeveel daar aan gewerkt is om het op voorhand aan te passen en te controleren. Daar zijn miljoenen in gestoken omdat men prima begreep hoe serieus het daarmee was.
Ha, Tom van Doormaals favoriete response op welke kritiek dan ook: de lezer is te dom om de schrijfsels te doorgronden.
Ik mis Max…
@6 Deze formulering maakt inderdaad helder waarom Zalms antwoord niet voldoet, namelijk omdat de ABN/Amro maar een klein radertje is in een wereldwijde financiële leviathan.
Punt is alleen dat de lezer in jouw blogtekst maar naar dit verband moet raden. En dat maakt het tot een onheldere argumentatie.
Jammer, want niet nodig. Met net iets meer verplaatsing in je lezer zou de tekst een veelvoud aan argumentatiekracht winnen.
Er is inderdaad nog maar erg weinig veranderd ben ik bang. Zalm geloof ik niet. Was dat niet degene die het bij DSB zo goed geregeld had?
Maar dat er langzamerhand een iets breder bewustzijn komt dat het hele neoliberale/laissez-faire “de markt weet het allemaal beter” gedachtegoed van Reagan/Thatcher toch niet zo goed blijkt te zijn, geloof ik wel. Het zal echter even duren voordat genoeg mensen dit doorhebben, steunen, en uiteindelijk de poltiek in gang komt. En het zal niet vanzelf gaan want gevestigde belangen zijn sterk.
Het enige wat zalm snapt is zijn flipperkast. Toen bij de invoering van de euro zijn eigen vrouw hem vertelde dat de florijn plaats had gemaakt voor de euro en dat er helemaal geen prijzen waren gedaald in de winkels zie hij dat dit weleens kon kloppen.
GELD , een heel groot Gokspel ! Soms gaat het goed en soms gaat het fout.
Als de aandeelhouder zijn winst maar pakt!
Als de ABN-Amro eindelijk zijn eigen producten begrijpt en daar nog trots op is dan moeten we dat vooral zo houden. Dit is dus al een reden om die bank in staatshanden te houden en niet verkwanselen zodat we die bank over een aantal jaren weer uit de goot moeten halen.
Dat banken producten hadden die ze zelf niet eens begrepen is maar een miniem onderdeeltje van de problematiek. Ik hoop dat Zalms verbeteringen meer inhouden dan alleen het feit dat ABN/Amro nu eindelijk haar eigen producten begrijpt.
@14: haha, goed gezegd
@9: neen, niks raden, het staat er en je hebt het niet goed gelezen. Dat is geen doodzonde, maar:
“Anders gezegd: de financiële wereld is een globaal systeem dat niet te temmen valt door nationale wetgeving of lokale regels.”
Daar hoeft toch niemand naar te raden? Anders gezegd wijst er op dat ik nog eens uitleg, wat Joris daarvoor zei.
@8: het staat je vrij om de pest te hebben aan mij of mijn geschrijf, maar daar mag ik wel iets van denken.
Ik schrijf over overschatting van sturing bij systeemdenkers: ik bepleit een benadering van homeostasis. Een moeilijk woord dat bedoelt te zeggen: welke regelketens kunnen worden aangebracht, waardoor processen binnen grenzen blijven? Dat lijkt me relevant voor de financiële sector.
Ik schrijf over economen, die hun vak niet kennen. Bernanke was totaal verrast door de crisis en de decennia daarvoor waren ook al geen toonbeeld van macro-economische beheersing. In de V.S. woedt daarover een serieus debat tussen economen. (Blinder, Packer, Madrick) Je kon begrijpen dat ik daaraan refereerde.
Ik noemde die discussie niet, want in een luchtig verhaal over wat te zien is op TV past dat minder.
Ik schreef ook over een zin van Keynes, die denkbeelden van grote invloed acht. Ik vind dat een boeiend idee: niet de grote economische bewegingen zijn bepalend, maar de denkbeelden in ons hoofd. Die kunnen we veranderen.
Je hebt het allemaal niet gelezen of begrepen, Inca. Ik vind het niet erg hoor, maar ga mij niet verwijten dat ik je te stom vind voor mijn stukjes.
@16, als er iemand niet leest :)
Ik ga in de verste verte niet in op je stukje. Ik heb het niet eens gelezen, ik vind ze toch niks. Ik hoop dat ze vervangen worden door een schrijver die met dezelfde flair kan schrijven als Max Molovich. (En straks Klokwerk ook nog weg…)
Ik werd alleen aangetrokken door het commentaar dat je gaf, omdat het ALTIJD een beschuldiging is naar degene die kritiek geeft en steevast neerkomt op ‘de lezer is te dom om de diepzinnigheid van mijn stukje te doorgronden.’
En dat zal ik nog wel vaker aangeven denk ik, als jij op die manier blijft reageren.
Dat dacht ik al, niet lezen, wel oordelen…
Oh, maar jouw reactie in @6 heb ik wel gelezen hoor, voor ik mijn oordeel daarover gaf. Over je stukje heb ik nergens iets geschreven. (Maar misschien bedoel je dat als je stukje wel goed zou zijn, je manier van reageren ook te verantwoorden is? In dat geval nee, die mening deel ik niet. Ik vind je manier van omgaan met kritiek hoe dan ook erg veel minachting uitstralen, ongeacht hoe terecht die kritiek in dit geval zou zijn.)
Ik zou bv zeggen: kijk eens hoe Klokwerk meestal met kritiek omgaat. Hij schrijft bv wel eens ‘ik begrijp nu dat dit of dat zo overkomt maar ik bedoelde het anders, namelijk…’ of bv ‘ik had wellicht duidelijker kunnen maken dat…’
Dat geeft toch een hele andere insteek, en leidt (meestal) tot een veel constructievere discussie die verheldering en ontwikkeling biedt. Veel meer dan ‘ik schrijf het allemaal perfect op en het is jullie schuld dat je het anders leest.’
En zelfs als mensen overduidelijk de discussie lopen te saboteren benoemt hij dat gedrag duidelijk, zonder zichzelf boven de lezers te verheffen.
Het kan dus beslist anders, en zowel de stukjes als de discussies daaronder worden daar een stuk waardevoller en interessanter door.
@17 Klokwerk weg? Wat?