Overzicht

serie

Vaste Gasten

Foto: daisy.images (cc)

Net als je even inkakt, prikken onze Vaste Gasten je weer wakker met hun scherpe pen.


Foto: daisy.images (cc)

Verloren Oudheid | Hatra – Een Parthische karavaanstad

, door

COLUMN - Afgelopen zondag is de coalitie van Iraakse regeringstroepen en de Koerdische Peshmerga begonnen aan een grootschalig offensief om Mosoel te bevrijden. Het nieuws komt druppelsgewijs binnen. De coalitie ligt voor op schema, verschillende dorpen in de omgeving van Mosoel zijn al bevrijd en de ruïnes van Nimrud zijn ontzet. Op het moment is er nog veel onduidelijk vanwege de oorlogsmist. Zodra de bevrijding van Mosoel is voltooid zal ik hier uiteraard een column aan wijden. Vandaag ga ik het echter hebben over Hatra.

Na de val van het Nieuw-Assyrische Rijk (744-605 v. Chr.) werd het Assyrische grondgebied grotendeels overgenomen door de Babyloniërs (626-539 v. Chr.). Later verenigden de Achaemeniden (550-330 v. Chr.) Groot-Iran, Anatolië en Centraal-Azië onder hun gezag en onderwierpen ze het Babylonische Rijk. Het Achaemenidische Rijk werd ten val gebracht door Alexander de Grote (336-323 v. Chr.), na wiens dood het Nabije Oosten verdeeld raakte onder verschillende Macedonische generaals. De afstammelingen van generaal Seleucus (312-141 v. Chr.) kwamen over Mesopotamië te heersen en stichtten daar verschillende Griekse steden. In 141 v. Chr. werd Mesopotamië veroverd door de Parthen, een Iraans volk afkomstig uit het huidige Turkmenistan. Zij waren de eerste Iraanse dynastie die er na de val van het Achaemenidische Rijk in slaagde Iran en Irak in één rijk te verenigen.

Foto: daisy.images (cc)

Hulspas weet het | Wetenschap voor homohaters

, door

COLUMN - Het meest interessant aan de anti-homo-flyer die afgelopen weekend in Amsterdam-West werd verspreid, is natuurlijk dat de makers ervan niet alleen de wetenschap maar ook drie godsdiensten gebruiken om homoseksualiteit te veroordelen. Christendom, Jodendom én islam veroordelen homoseksualiteit, zo moeten drie citaten (uit Romeinen, Leviticus en de Koran) duidelijk maken. Zoiets is nogal verwarrend. Wie zat hier achter? Waarschijnlijk gaat het om aanhangers van de Turkse creationist Harun Yahya, zo ontdekte de volkskrant. Dat is een vriend van Erdogan met zijn eigen zender, waarop hij vrede predikt en Darwin aanvalt. Yayha (ook een fel tegenstander van homo’s) kopieert graag het bekende Amerikaanse creationistische foldermateriaal – en daar heeft die flyer uit Amsterdam-West veel van weg.  En hij schrijft ze ook braafjes over. Dat merk je aan de wetenschappelijke data in de flyer: 29 procent van de kinderen die door homostellen worden opgevoed, worden misbruikt. Homo’s hebben 50 procent meer kans op een depressie en twee keer zo’n grote kans om zelfmoord te plegen.

Die laatste twee cijfers die de flyer noemt, zijn weinig opmerkelijk. Ik geloof ze graag. Homoseksualiteit wordt voor het overgrote deel van de homo’s op aarde als een zware beproeving ervaren, dus dan liggen depressiviteit en suïcidale neigingen op de loer. Maar dat ’29 procent wordt misbruikt’ is uiteraard een opvallend gegeven. Het risico misbruikt te worden ligt dan ongeveer een factor vijftig hoger dan bij andere adoptieouders. De flyer geeft geen bron, maar een korte speurtocht leidt al snel naar een van de vele studies van de Amerikaanse psycholoog Paul Cameron en zijn zoon Kirk (P. Cameron and K. Cameron, Homosexual Parents, Adolescence, 31; 1996).

Foto: daisy.images (cc)

De Kroonboekenclub | Eva Bonheur van Herman Heijermans

, door

COLUMN - Een onderwerp waarover geloof ik niet veel meer geschreven wordt hoewel het nog onverminderd actueel is: hoe het is voor ons Nederlanders om allemaal zo dicht op elkaar te wonen. Er verschijnen nog maar weinig romans die gaan over de makke van het hebben van bovenburen, en van hoe iedereen zich met iedereen bemoeit.

En dat terwijl Nederlanders er dol op zijn, op huizen verhuren en onderverhuren, vooral in de steden. Geen volk ter wereld heeft zo graag steeds weer mensen over de vloer. Voor niemand lijkt AirBnB zo geknipt als voor de Nederlander.

Het toneelstuk Eva Bonheur van Herman Heijermans is een klassieker in dit subgenre. Het stamt uit 1919, het is bijna honderd jaar oud, maar omdat Heijermans een meester was in de spreektaal, en omdat de spreektaal nu ook weer niet zó snel verandert, begrijp je er ieder woord van. 

Hartelijk welkom

borg006herm02ill95Het toneelstuk vertelt het verhaal van een gezin dat een huurster in huis neemt, de verzuurde weduwe Eva Bonheur. De moeder van het gezin maakt de vergissing om te speculeren op de beurs en daar bovenop de vergissing om dit te doen van het geld van Eva. Zo komt het gezin in de handen van de grijpgrage bovenbuurvrouw, die uiteindelijk het huis bezit en erin slaagt om de lover van de dochter des huizes voorgoed weg te jagen.

Foto: daisy.images (cc)

Verloren Oudheid | Sargon van Akkad

, door

COLUMN - De afgelopen weken heb ik zijn naam al een paar keer laten vallen. Je zou hem de Founding Father van Assyrië en Babylonië kunnen noemen. Hij was het die als eerste alle Mesopotamische stadstaten in één rijk verenigde en de Akkadische taal voor de komende 1500 jaar tot voertaal van het Nabije Oosten maakte. Met zijn legers verkende hij de grenzen van de bekende wereld en stelde zo een voorbeeld voor alle Mesopotamische koningen die na hem kwamen. Wie was deze Sargon van Akkad?

De Soemeriërs
Enkele weken geleden schreef ik al over de oorsprong van het Mesopotamische koningsideaal. Met de opkomst van de eerste stadstaten in Soemer (ca. 4000-3200 v. Chr.) kwam de macht in de handen van een hogepriester, die optrad als bemiddelaar tussen goden en mensen. Later (2900-2300 v. Chr.) werden de taken van deze hogepriester overgenomen door krijgsheren die de titel lugal (grote man) droegen. Zodoende combineerden zij militaire en sacrale functies in hun ambt. De ‘militarisering’ van het koningschap hangt samen met een toenemende rivaliteit tussen de Soemerische stadstaten en wellicht ook met de dreiging van externe invasies, door bijvoorbeeld de Elamieten en Semitische stammen.

Oost-Semitische koninkrijkjes rond 2300 v. Chr. Bron: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Near_East_topographic_map-blank.svg Auteur: Sémhur

Oost-Semitische koninkrijkjes rond 2300 v. Chr.
Bron: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Near_East_topographic_map-blank.svg
Auteur: Sémhur

Foto: daisy.images (cc)

Geen bal op tv | Klimaatontkenners

, door

COLUMN - Deze maandag dook Gideon Levy diep in de wereld van de klimaatontkenners. Hij sprak met ze. Probeerde ze met open vizier te benaderen. Probeerde hun beweegredenen te doorgronden. En hun manier van redeneren te volgen. Vroeg zich af hoe klimaatontkenners in staat zijn om wetenschappelijk bewijs naast zich neer te leggen en om te draaien. En vroeg zich af hoe het kon dat ze de ernst van het probleem weigerden te erkennen. Want als je om je heen kijkt, dan is het toch overduidelijk dat er iets mis is?

Nu sprak Gideon Levy inderdaad met mensen die daadwerkelijk ontkennen dat de wereld aan het opwarmen is. Van het soort dat, al valt er een smeltende poolkap op hun kop, weigert een probleem te zien. Maar veel mensen die hij sprak ontkenden dat helemaal niet. Die zagen ook wel dat het klimaat aan het veranderen is. Wat zij ontkenden was de rol van de mens hierin. En diezelfde mens kon er dus ook niks tegen doen. Klimaatverandering is van alle tijden. Oftewel: niet zozeer de klimaatverandering, maar de rol van de mens was een hoax. Bedacht door een politieke elite om het geld uit de maatschappij te halen en in hun eigen zak te laten stromen. 

Foto: daisy.images (cc)

Psychologie van de predestinatie

, door

Tijdens een bezoek aan Geneve vorige maand bewonderde ik het strenge standbeeld van Calvijn, die predikant was in die stad. Het Calvinisme heb ik altijd een raadselachtige stroming gevonden, met name door het idee dat ieder mens vanaf het begin is voorbestemd om wel of niet in de hemel te komen, onafhankelijk van zijn of haar gedrag.

Als atheïst en econoom zie ik religie als een manier om het belang van de groep te stimuleren, met beloningen voor mensen die zich goed gedragen en straffen voor de anderen. Dreigen met de hel of een reïncarnatie als naaktslak maakt van mensen vrome gelovigen en goede buren. Predestinatie haalt die prikkels onderuit, en is in deze opvatting van religie dus totaal onlogisch.

Deze week vond ik echter een prachtige verklaring voor deze paradox door de economen Gilat Levy en Ronny Razin in het Journal of Public Economic Theory . Het bouwt op de voorspelling in de Calvinistische theologie dat mensen die uitverkoren zijn, zich ook als vrome Christenen gedragen. Dat betekent dus dat goed gedrag het doet lijken alsof je uitverkoren bent, zelfs al heeft dat gedrag geen enkele consequentie voor de uitverkiezing zelf. In plaats van God te overtuigen dat je in de hemel mag, is goed gedrag daarmee een manier om jezelf en anderen te overtuigen dat je al een toegangskaartje hebt.

Foto: daisy.images (cc)

Hulspas weet het | Het waren honderd mooie jaren

, door

COLUMN - We worden niet ouder dan 115. Een enkeling mag door dat plafond schieten, maar dat zijn de uitzonderingen die de regel bevestigen. Dat beweert Jan Vijg van het Albert Einstein College of Medicine. Vijg analyseerde enorme hoeveelheden gegevens over leven en sterven in de westerse wereld, en constateerde dat de gemiddelde leeftijd waarop mensen sterven nog steeds langzaam omhoog kruipt, maar dat er ook duidelijk een limiet in zicht komt. Die ligt dus rond de 115 jaar. Meer mogen we van het leven niet verwachten. En alhoewel er hier en daar knorrige reacties te horen waren, is zijn publicatie (in Nature) over het algemeen met stemmige berusting ontvangen. Het zat erin. Hoe gezond we ook leven, op een gegeven moment stapelen de afvalstoffen en de genetische fouten zich in de cel zó hoog op, dat de gebruikelijke schoonmaakploegen het werk niet meer aankunnen. En dan wordt het tijd om plaats te maken, zoals Montaigne zei.

Als Vijg gelijk heeft, dan betekent dat het einde van een opmerkelijk economisch tijdperk. Het tijdperk waarin we steeds ouder werden én welvarender. Want dát, zegt econoom Robert Gordon van de Princeton University, was het geheim van de economische groei van de afgelopen honderd jaar. In zijn dit jaar verschenen (en zeer geprezen) boek The Rise and Fall of American Growth beschrijft Gordon de hoogte- en dieptepunten van de Amerikaanse economie, en hij constateert dat de periode 1870-1970 een ‘special century’ was. Een periode die gekarakteriseerd werd door een ongekende economische groei, aangejaagd door een aantal cruciale uitvindingen, en een bijbehorende verbetering van de menselijke levensstandaard.

Foto: daisy.images (cc)

De Kroonboekenclub | Een Hollandsch Drama van Arthur van Schendel

, door

COLUMN - Als er ooit een Nederlandse schrijver de Nobelprijs voor de Literatuur had moeten winnen, was het Arthur van Schendel. Hij was een briljant romanschrijver, met een hele trits romans op zijn naam die zich makkelijk kunnen meten met het werk van willekeurig welke andere Nobelprijswinnaar. Maar hij was vooral een heel Nederlandse schrijver. Niemand heeft zo krachtig literaire vorm gegeven aan die raadselachtige identiteit: die van de Nederlander.

In sommige literaire tradities is die nationale identiteit een belangrijk thema. De Amerikaanse letterkunde is een goed voorbeeld. Iemand als Nobelprijskandidaat Philip Roth heeft verschillende boeken geschreven waarin Amerika zelfs in de titel staat (American pastoral, The plot against America). En breder is de wens om een Great American Novel te schrijven, die vertelt hoe het is om een Amerikaan te zijn.

Alles is voorbeschikt

een_hollandsch_drama_w131_h210Maar hoe is het dan om een Nederlander te zijn? Een drama, zegt de titel van dit boek (dat je hier kunt downloaden). In sommige opzichten was tragedie misschien nog wel een beter woord geweest. De hoofdpersonen spoeden zich voort naar het noodlot, zonder dat ze er veel greep op lijken te hebben.

Alles is voorbeschikt, alleen zijn de verschillende personages het er niet over eens door wie of wat dat voorbeschikken is gedaan. Omdat het een Hollandse roman is, die zich bovendien afspeelt in de negentiende eeuw, zijn er natuurlijk personages die denken dat alles door God is voorbeschikt; maar ook degene die niet streng calvinistisch zijn, lijken zich erbij te hebben neergelegd dat hun afkomst, of hun omstandigheden hen hebben bepaald.

Foto: daisy.images (cc)

Verloren Oudheid | De stad Ashur door de eeuwen heen

, door

COLUMN - Wanneer men spreekt van het Assyrische Rijk, doelt men meestal op het Nieuw-Assyrische Rijk (911-605 v. Chr.). In de Nieuw-Assyrische periode slaagden de Assyriërs er voor het eerst in om overwonnen volken langere tijd onder hun gezag te houden en zo een vaste instroom van belangrijke grondstoffen veilig te stellen. De indrukwekkende hoofdsteden waar de koningen hun paleizen bouwden – Kalhu (879-706 v. Chr.), Dur-Sharrukin (706-705 v. Chr.) en Nineveh (705-612 v. Chr.) – getuigen van de macht en rijkdom van Assyrië in deze periode. Aan deze laatste bloeiperiode ging echter een lange geschiedenis vooraf.

De oorsprong van de Assyriërs
Het noorden van Irak was een van de eerste gebieden waar de landbouw uitgroeide tot belangrijkste wijze van voedselwinning. Het gebied wordt al sinds 10.000 v. Chr. bewoond en sindsdien hebben verschillende bevolkingsgroepen zich daar gevestigd. Rond 2300 v. Chr., wanneer de Akkadische koning Sargon van Akkad het noorden van Irak onderwerpt, lijken de Hurrieten de regio te domineren. Deze Hurrieten waren waarschijnlijk afkomstig uit de Kaukasus. Na Sargon’s veroveringen beginnen de Akkadiërs zich in de regio te vestigen. Zij verdrijven de Hurrieten uit de Tigrisvallei en stichten daar verschillende steden, waaronder de stad Ashur. In Ashur werd de berg- en oorlogsgod Ashur vereerd. De etymologie van de naam is niet bekend en ook is niet duidelijk of de stad vernoemd is naar de god, of de god naar de stad. Hoe het ook zij, Ashur werd al snel de nationale god van de Assyriërs. Buiten Assyrië werd Ashur nauwelijks vereerd.

Foto: daisy.images (cc)

Geen bal op tv | Ronaldo in de olie, Sophie in de kreukels

, door

Het was tijdens het EK van 2012. Oranje verloor met 2-1 van Portugal. En terwijl Nederlandstalig Twitter los ging op Cristianno Ronaldo en z’n kapper, kreeg ik in één klap een zwak voor ‘m. Het kwam uit het niets. Voor deze wedstrijd vond ik het een poseur. Na deze wedstrijd vond ik dat nog steeds, maar voelde ik daar ineens een enorme sympathie voor. Dit was zijn ware aard en hij had geen zin om dat te verstoppen. Al kreeg hij de hoon van de hele wereld over zich heen, hij deed wat goed voelde. En als dat betekende dat hij een kapper meenam die in de rust zijn kapsel onder handen nam, so be it.

Voetbalminnend Nederland laat zich altijd van zijn meest homofobe aard zien, als het over Ronaldo gaat. Volgens mij heeft de NOS tijdens afgelopen EK zelfs een hele nabeschouwing ingeruimd om te speculeren over Ronaldo’s geaardheid. En dat alleen maar omdat Ronaldo graag z’n sixpackie en goed geoliede dijbenen laat zien. 

Sinds enige tijd is Ronaldo lang niet meer de enige die zich niet voor z’n eigen ijdelheid schaamt. Zelfs Messi loopt tegenwoordig rond met een fancy haircut, een stylish baardje en getatoeëerde armen. En tal van spelers kunnen niet wachten om na afloop van de wedstrijd hun shirt uit te doen om hun spieren plus tattoos aan de wereld te laten zien. Dat was Sophie Hilbrand ook opgevallen. In ‘Sophie in de kreukels’ nam ze een dieper kijkje in de wereld van het mannenlichaam. Wat bleek? Ronaldo’s ijdelheid begint de standaard te worden.

Foto: daisy.images (cc)

Hulspas weet het | Schrap voor Trump

, door

COLUMN - Net als alle minderheden in de Verenigde Staten vinden ook wetenschappers dat Trump de verkiezingen niet mag winnen. De man weet niks van wetenschap (and proud of it), maar heeft er wel een mening over, en is ook nog onbetrouwbaar – en als wetenschappers ergens van houden dan is het een president die graag slim wil lijken, die zich niet met de inhoud bemoeit en die bij zijn financiële beloftes blijft – ook al gaat hij (of zij) van start met een bezuiniging. Not Donald. Zijn opmerkingen over wetenschap schieten van hot naar her, en betreffen óók de inhoud.

Neem zijn standpunt over NASA. Die club staat in de Verenigde Staten voor twee dingen: vergane glorie en bezuinigen. Waar ooit de miljoenen moeiteloos richting NASA stroomden, moet de organisatie nu alle zeilen bijzetten om haar magere onderzoeksprogramma overeind te houden. De huidige NASA-strategie is dat de plannen (een reis naar Mars; de speurtocht naar buitenaards leven) niet alleen wetenschappelijk van de eerste orde zijn, maar dat deze de jeugd inspireren tot een carrière in de wetenschap en techniek. En dat is goed voor Amerika. Trump heeft helemaal niks met ruimteonderzoek, maar echoot de belofte NASA: ‘A strong space program,’ vertelde hij eens, ‘will encourage our children to seek STEM [bèta-onderwijs, mh] and will bring millions of jobs and trillions of dollars in investment to this country.’

Dat billions en trillions heeft hij zelf verzonnen. Een opmerking over geld zonder deze woordjes is voor hem oninteressant. Tegelijkertijd echoot hij net zo makkelijk het brede Amerikaanse sentiment dat ruimtevaart alleen maar geld kost dat veel beter ergens anders voor gebruikt kan worden: ‘I love NASA, I love what it represents, I love what it stands for. (…) Right now we have bigger problems.… We’ve got to fix our potholes.’

Foto: daisy.images (cc)

Verloren Oudheid | Kalhu; de stad van Nimrod

, door

COLUMN - Toen IS in maart 2015 de ruïnes van de stad Dur-Sharrukin opblies, werden ook de ruïnes van de stad Kalhu opgeblazen. Kalhu, door de plaatselijke bevolking ook wel Nimrud genoemd, was van 879 tot 706 de hoofdstad van het Assyrische Rijk. Net als Dur-Sharrukin was Kalhu een relatief nieuwe stad die bewust door een Assyrische koning (in dit geval Ashurnasirpal II) was uitgekozen als nieuwe hoofdstad. Waar Dur-Sharrukin één jaar na haar feestelijke opening al weer verlaten werd, heeft Kalhu het echter een stuk langer volgehouden. In de 173 jaar dat Kalhu de hoofdstad was bouwden drie verschillende koningen er hun paleizen en versierden ze de stad met de mooiste kunstvoorwerpen.

Een Lamassu uit Kalhu, uit de tijd van Ashurnasirpal II (r. 884-859 v. Chr.) Metropolitan Museum, New York.

Een Lamassu uit Kalhu, uit de tijd van Ashurnasirpal II (r. 884-859 v. Chr.)
Metropolitan Museum, New York.

De stad van Nimrod
Toen de Britse archeoloog Austin Henry Layard in 1845 aan de opgraving van Kalhu begon, waren de ruïnes van de stad al goed te zien. In 1760 werden ze beschreven door de Duitse avonturier Carsten Niebuhr en mogelijk heeft ook de Griekse huursoldaat Xenophon ze rond 400 v. Chr. zien liggen. Onder de plaatselijke bevolking waren de ruïnes bekend onder de naam Nimrud, naar de beruchte Bijbelse koning Nimrod. Volgens Genesis was Nimrod de eerste persoon die na de Zondvloed het koningschap op zich nam en steden stichtte. Onder de steden die door hem zouden zijn gesticht waren onder meer Uruk, Akkad, Babylon, Ashur, Nineveh, en ook Calah (= Kalhu). Hij wordt ‘een machtige jager in het aangezicht van de HEER’ genoemd, wat vaak wordt geïnterpreteerd als dat hij zichzelf boven de HEER probeerde te verheffen. De vraag op welke historische figuur Nimrod is gebaseerd houdt geleerden al eeuwenlang bezig. De meest waarschijnlijke verklaring is dat Nimrod een archetype is van de arrogante Mesopotamische koning en dat sporen van meerdere historische figuren – met name Sargon van Akkad, Naram-Sin en Tukulti-Ninurta – er in terug te vinden zijn. Hoe het ook zij, de plaatselijke bevolking zat er niet ver naast door deze Assyrische ruïnes aan Nimrod toe te schrijven.

Vorige Volgende