Quote du Jour | Imagining a New Bretton Woods

The financial meltdown of 2008 prompted calls for a global financial system that curtails trade imbalances, moderates speculative capital flows, and prevents systemic contagion. That, of course, was the goal of the original Bretton Woods system. But such a system today would be both untenable and undesirable. So, what might an alternative look like?

Het is het stokpaardje van de marxistisch angehauchte economieprofessor en charismatische Griekse ex-minister van Financiën Yanis Varoufakis: waar sommige landen een structureel exportoverschot hebben, zullen anderen een structureel exporttekort hebben (en derhalve structureel schulden maken). Niet ieder land kan nu eenmaal een exportoverschot hebben, dat is logisch onmogelijk.

Dit geldt binnen de EU, en zelfs als alle landen binnen die EU een exportoverschot zouden hebben, zouden er blokken landen zijn die een exporttekort zouden hebben en derhalve structureel schulden maken. Dit komt de landen met een exportoverschot ook ten goede, want zij hebben natuurlijk wel een afzetmarkt nodig.

Van Bretton Woods tot de financiële crisis

Zo faciliteerde het systeem van Bretton Woods leningen aan Europese landen en Japan, zodat deze zich konden ontwikkelen en Amerikaanse consumptiegoederen konden afnemen. De VS had in die tijd een exportoverschot, maar het moest haar goederen natuurlijk wel ergens kwijt.

Eind jaren zestig raakt dit systeem in het slop: het exportoverschot van de VS is inmiddels verworden tot een structureel exporttekort, bovendien drukt men steeds meer dollars bij om de Vietnamoorlog te kunnen financieren.

Onder Nixon wordt derhalve een punt gezet achter Bretton Woods. De goudstandaard wordt losgelaten, en daarnaast maken de Amerikanen van de nood en deugd door de handel in schulden in de VS zelf te concentreren, op Wall Street. De lus is nu omgekeerd: de VS importeren nu meer goederen dan ze exporteren, en de schulden die de overheid en Amerikaanse bedrijven maken, vloeien terug naar Wall Street in de vorm van kapitaalhandel.

Vervolgens begon datzelfde Wall Street steeds extravagantere en onoverzichtelijker constructies ging verzinnen om nog meer geld te maken met de handel in schulden. ‘A little money making machine on the side’, zoals Varoufakis dit graag noemt. Het betreft hier piramideschema’s, die vroeger of later als een kaartenhuis ineenstorten, en zo zijn we bij de financiële crisis van 2008 belandt, maar dat terzijde.

De rol van het IMF

Wanneer een land zo diep in de schulden zit, dat vrijwel niemand er nog geld aan wil lenen, of slechts tegen rentes die niet reëel zijn, komt het IMF langs om de overheid met kredieten in de lucht te houden en te bemiddelen in het kwijtschelden van schulden. Een soort schuldsanering op wereldniveau dus. In ruil daarvoor moet zo’n land dan wel ‘hervormen’, wat doorgaans betekent dat ze een flink deel van haar ambtenaren moet ontslaan, in salarissen korten, loonmatiging doordrijven, pensioenen verlagen, uitkeringen verlagen, grote winkelketens bevoordelen boven kleine bedrijfjes en nutsvoorzieningen en staatsbedrijven in de uitverkoop gooien.

Daar gaat volgens Varoufakis ook het huidige getouwtrek tussen de Europese kredietverstrekkers onder leiding van Angela Merkel en het IMF over:

The IMF and Berlin are still at loggerheads on whether they should turn Greece into a stable desert or a constantly declining, miserable, depressed state. (Yanis Varoufakis, Democracy Now, 28-4-16)

De Europese kredietverstrekkers hebben aan hun bevolking beloofd dat men het geleende geld terug zou bezorgen (terwijl men in feite gewoon geld van de belastingbetaler aan Griekenland leent zodat het eerdere leningen van Duitse en Franse banken kan terug betalen: een gigantische kapitaaloverdracht van Europese burgers aan de banken dus) en plegen een vorm van permanente fiscale watertortuur op Griekenland toe, dat het land voorgoed in een staat van economische depressie houdt.

Het IMF ziet daarentegen wel in dat je geen ‘hervormingen’ op kunt dringen zonder gedeeltelijke kwijtschelding van de Griekse schuldenberg, aangezien het volstrekt onrealistisch is dat je de Griekse economie om zeep helpt én dan ook nog verwacht dat Griekenland al haar oude én nieuwe leningen terugbetaalt.

Beide partijen gedragen zich dus schurkachtig, alleen is het IMF toevallig een schurk die z’n rekenmachine gebruikt, en zijn de Europese leiders te schijterig om hun bevolking te vertellen hoe de vork werkelijk in de steel zit, aldus Varoufakis.

Bretton Woods herzien

Om die perverse cyclus te doorbreken – en andere landen ervoor te behoeden – stelt Varoufakis voor nog eens naar Bretton Woods te kijken, en dan met name het voorstel voor een financiële wereldorde van John Maynard Keynes, dat het destijds niet gehaald heeft.

Above all, the new system would reflect Keynes’s view that global stability is undermined by capitalism’s innate tendency to drive a wedge between surplus and deficit economies. The surpluses and deficits grow larger during the upturn, and the burden of adjustment falls disproportionately on debtors during the downturn, leading to a debt-deflationary process that takes root in the deficit regions before dampening demand everywhere.

To counter this tendency, Keynes advocated replacing any system in which “the process of adjustment is compulsory for the debtor and voluntary for the creditor” with one in which the force of adjustment falls symmetrically upon debtors and creditors.