De Poolse president Andrzej Duda heeft het niet aangedurfd de omstreden mediawet te ondertekenen. De wet die buitenlandse bedrijven van de Poolse mediamarkt had moeten weren wordt niet van kracht. Duda schermde bij zijn besluit maandag j.l. met mooie woorden over de persvrijheid, maar het is geen geheim dat druk vanuit de VS een belangrijke rol heeft gespeeld. De wet was vooralsnog gericht tegen één Amerikaanse tv-zender, TV24, een populair kanaal dat als enige nog kritische geluiden over de huidige PiS-regering laat horen. Duda is er niet tegen om buitenlandse bedrijven buiten de deur te houden, maar vond dat de wet niet moest gelden voor bedrijven die al in Polen actief zijn. Hij waarschuwde dat arbitrage over de rechten van TVN ertoe zou kunnen leiden dat Polen wordt aangeklaagd voor ‘miljarden dollars’. De Amerikaanse zaakgelastigde in Warschau Bix Aliu twitterde: ‘Dank u, mijnheer de president Andrzej Duda, voor uw leiderschap en inzet voor gemeenschappelijke democratische waarden en voor het beschermen van het investeringsklimaat in Polen. Samen zijn de bondgenoten sterker!’
In Brussel zal het besluit van de Poolse president met gemengde gevoelens ontvangen zijn. Enerzijds kan de stap van Duda gezien worden als een teken dat er nog iets van respect voor democratische waarden aanwezig is in het autoritair geregeerde land. Een sprankje hoop voor de oppositie misschien. Anderzijds is het ook voorstelbaar dat de president jaloerse gevoelens heeft opgeroepen bij EU-leiders die al jaren proberen het land in het gareel te krijgen. Waarom luisteren ze wel naar de VS en niet naar ons? De EU is onlangs een nieuwe juridische procedure gestart tegen de besluiten van het Poolse Hooggerechtshof van deze zomer waarmee Polen de eigen wet boven de gemeenschappelijke Europese wetgeving plaatste. Het is de zoveelste poging van de Europese Commissie om via de juridische weg Polen te wijzen op zijn verplichtingen als EU-lidstaat.
Afluisterschandaal
Donald Tusk, de leider van het Burgerplatform, de grootste Poolse oppositiepartij, heeft om een parlementair onderzoek gevraagd naar het afluisteren van een van zijn medewerkers in de laatste verkiezingscampagne. De telefoons van de campagneleider van het Burgerplatform, senator Krzysztof Brejza, en van twee juristen zijn volgens het Canadese onderzoeksbureau Citizen Lab gehackt met behulp van de spionagesoftware Pegasus. In de verkiezingscampagne van 2019 openbaarden de Poolse staatsmedia informatie afkomstig van Brejza’s telefoon. De regering ontkent alles en beweert dat Citizen Lab wordt gefinancierd door George Soros. Tusk: ‘PiS beloofde naar de mensen te luisteren. Zo luisteren ze dus.’ Brejza klaagt over de passieve houding van het openbaar ministerie in deze kwestie.
Onderzoekers op het gebied van digitale rechten hebben eerder gewezen op het gebruik van de spionagesoftware Pegasus van het Israëlische bedrijf NSO tegen oppositiegroepen. NSO verkoopt de software aan regeringen voor de bestrijding van terrorisme en andere misdaden. Maar sommige regeringen maken er kennelijk ook gebruik van om tegenstanders te bespioneren. Hongarije bijvoorbeeld. De Hongaarse journalist Szabolcs Panyi liet zijn telefoon door de onderzoekers forensisch analyseren. Daaruit bleek dat zijn smartphone in 2019 zeven maanden lang meermaals gehackt werd, hoofdzakelijk na commentaarverzoeken bij Hongaarse overheidsfunctionarissen.
Tsjechische regering maakt andere keuzes
De autoritaire regeringen van Polen en Hongarije kunnen binnenkort niet meer rekenen op steun van hun buren in de Tsjechische Republiek. Dat land, dat sinds kort een nieuwe regering heeft en in de tweede helft van het komend jaar EU-voorzitter zal zijn, lijkt zich enigszins te verwijderen van hun partners in de Visegrad-groep. De nieuwe minister van Buitenlandse Zaken Mikulas Bek zei dat Tsjechië hecht aan de samenwerking met de buurlanden maar dat het land inzake het conflict van Hongarije en Polen met de EU over de rechtsstaat zeker een ander standpunt zal innemen. Polen helpt ook niet met goed nabuurschap door een kolenmijn op de grens met Tsjechië tegen alle Europese regels in open te houden. Het land weigert zelfs een eerder dit jaar opgelegde boete te betalen.
In het vooruitzicht van verkiezingen in 2022 in Hongarije en Slovenië en in Polen een jaar later verwacht Politico-correspondent Lili Bayer moeilijke tijden voor de illiberale regimes. Als Brussel er keer op keer niet in slaagt de ondermijning van de rechtsstaat in deze landen te keren mogen we hopen dat de bevolking meer succes gaat boeken. Uiteindelijk zal de democratie toch door de burgers zelf gerealiseerd moeten worden.
Met deze hoop kunnen we 2021 wel afsluiten. Op naar betere tijden. Ik wens u en alle andere Europeanen een goed nieuwjaar!