Spanje heeft een sterke feministische beweging. Al jaren wordt er gedemonstreerd tegen allerlei uitingen van de traditionele 'machocultuur'. De groepsverkrachtingszaak in Pamplona heeft veel losgemaakt. Internationale Vrouwendag, 8 maart, is in Spanje een actiedag tegen huiselijk geweld geworden. In de nieuwe socialistische regering zet de minister voor Gelijkheid Irene Montero zich in voor de rechten van vrouwen en transgenders. Het heeft onlangs geresulteerd in de goedkeuring van een pakket wetten waarmee het land, waar het fascisme nog steeds aanwezig is, een flinke voorsprong neemt in Europa bij de bevordering van gendergelijkheid. Een opvallend onderdeel van de nieuwe wetgeving is het menstruatieverlof. Wie hevige pijn lijdt tijdens de ongesteldheid, mag zich hiervoor ziekmelden. Dat wordt dan na goedkeuring van een arts als medisch verlof beschouwd en betaald door de ziektekostenverzekering. Scholen en gevangenissen stellen gratis maandverband beschikbaar. Het verlof is tot nu toe uniek in Europa. In Nederland voelt de politiek (met uitzondering van BIJ1 ) nog weinig voor een dergelijk wetsvoorstel. Ondanks alle voordelen, zowel voor de werknemer als de werkgever. Zelfbeschikking Een ander onderdeel van het wettenpakket van Montero betreft een versoepeling van de abortuswetgeving. Jongeren kunnen nu vanaf 16 jaar een abortus kunnen laten uitvoeren, zonder toestemming van hun ouder of voogd. Ook wordt in de wet verankerd dat een abortus in een openbaar ziekenhuis moet kunnen plaatsvinden, zodat patiënten niet hoeven uit te wijken naar privéklinieken. Spanje loopt ook voor inzake de zelfbeschikking van transgenders. Nu is in vele landen de tussenkomst van een arts nodig als mensen hun identiteit in het paspoort willen wijzigen. Argentinië schafte de deskundigenverklaring in 2012 als eerste af, Denemarken volgde in 2014 als eerste Europese land. Het gaat hier ook om de bevoegdheid van de staat inzake de identiteit van individuele mensen. Zoals de internationale lhbt-emancipatieorganisatie ILGA over zelfbeschikking zegt: 'Het is niet de taak van de staat om mensen te vertellen in welke hokjes ze thuishoren en ze daar dan ook nog met geweld vast te houden.' In Nederland is de zelfbeschikking van transgenders er nog niet door. Afgelopen najaar bleek er onenigheid in de coalitie over een wijziging van de transgenderwet. Uit conservatieve hoek kwamen principiële bezwaren. Verschillende rechten Verschillen in de wetgeving tussen verschillende Europese landen kunnen de nodige problemen opleveren. In Bulgarije krijgt de in Spanje geboren Sara geen paspoort. Sara heeft twee moeders, een Bulgaarse en een Britse. Ze heeft wel een geboortebewijs van de gemeente Barcelona, maar kan niet als Spaanse ingeschreven worden omdat haar ouders niet Spaans zijn. Haar biologische moeder heeft op grond van haar roots een Brits paspoort, maar dat kan Sara niet krijgen, omdat haar moeder niet in het Verenigd Koninkrijk is geboren en haar nationaliteit buiten het Koninkrijk niet kan doorgeven aan een volgende generatie. En nu hebben de autoriteiten in Bulgarije, waar Sara inmiddels al drie jaar woont, geweigerd om haar de Bulgaarse nationaliteit te geven. Ze kan dus het land niet uit. Bulgarije erkent het homohuwelijk van haar ouders ook niet. Spanje was in 2005 het derde land waar het huwelijk van mensen met hetzelfde geslacht werd erkend. Nederland was in 2001 het eerst. In Italië, Griekenland, en de meeste Oost-Europese landen is dat nog niet het geval. Bij een huwelijk tussen partners van hetzelfde geslacht is registratie elders momenteel ook nog steeds niet overal mogelijk. Dat kan allerlei praktische en juridische problemen opleveren als homostellen naar een ander land verhuizen of er op vakantie willen gaan. Een met zijn of haar kind reizende niet-biologische ouder kan verdacht worden van kinderontvoering, bijvoorbeeld. Nazaten van ballingen De Spaanse regering heeft eind vorig jaar nog een geheel ander familierechtelijk probleem opgelost: het herstel van de nationaliteit van Spaanse ballingen die gevlucht zijn voor het fascisme. Er is een wet goedgekeurd, bekend als de "kleinkinderenwet", die het de afstammelingen van mensen die verbannen zijn tijdens de Spaanse burgeroorlog van 1936-1939 en tijdens de dictatuur van Francisco Franco van 1939-1975, mogelijk maakt om de Spaanse nationaliteit te verkrijgen. De wetgeving hangt samen met de Ley de Memoria Democrática, waarmee de Spaanse regering wil afrekenen met het fascistische verleden. In verschillende Latijns-Amerikaanse landen melden zich nu mensen die van de gelegenheid gebruik willen maken om naar Spanje te emigreren. Op het Spaanse consulaat in Buenos Aires, de thuisbasis van het grootste aantal verbannen Spanjaarden ter wereld - ongeveer 350.000 - hebben volgens de consul-generaal ongeveer 42.600 mensen afspraken gemaakt om het staatsburgerschap aan te vragen.
De Zweedse elektronisch artiest Peder Mannerfelt maakte met Controlling Body een niet al te opbeurend experimenteel album dat verschillende maatschappelijke thema’s lijkt aan te snijden, waaronder, met verwijzing naar het bekende rapport uit 1972, de neoliberale mantra’s rondom ongebreidelde economische groei.
Dat kan! Sargasso is een collectief van bloggers en we verwelkomen graag nieuw blogtalent. We plaatsen ook regelmatig gastbijdragen. Lees hier meer over bloggen voor Sargasso of over het inzenden van een gastbijdrage.
Een alternatief voor het kapitalisme is te vinden in de ‘meenten’ (commons), schrijft Thijs Lijster in zijn boek Wat we gemeen hebben. De meent staat oorspronkelijk voor een gemeenschappelijk te gebruiken terrein in of vlak bij een dorp. Lijster tilt het begrip op tot een algemeen maatschappelijk principe en verplaatst het naar de hedendaagse maatschappij. De meent omvat kort gezegd alles wat ‘voor iedereen’ is en ‘van niemand’. Meenten zijn vandaag de dag te vinden, niet alleen in het gebruik van gemeenschappelijke grond, maar ook op het terrein van kennis, cultuur en de digitale informatievoorziening. In de herleving van de meent kunnen we een aanknopingspunt vinden om tegenwicht te bieden tegen het ongebreidelde kapitalisme dat is gebaseerd op privé-eigendom en individuele verrijking ten koste van de gemeenschap. Idealisme? Wacht tot je het boek hebt gelezen.
Dat de oude meenten nu in beeld komen in kritische beschouwingen over het kapitalisme is niet zo vreemd. Het verdwijnen van de gemeenschappelijke weides voor het hoeden van schapen en de bossen waar iedereen vrij kon jagen, bessen of paddenstoelen kon plukken, had alles te maken met de opkomst van het kapitalisme. Wat oorspronkelijk van niemand was en door iedereen gebruikt kon worden is in de zestiende en zeventiende eeuw in Europa op veel plaatsen geprivatiseerd. Gemeenschappelijk gebied werd met steun van nieuwe wetten letterlijk omheind door machtige edellieden. De gebruikers bleven met lege handen achter en hadden op den duur geen andere keus dan hun arbeid te verkopen aan de nieuwe bezittende klasse. Daarvoor verhuisden ze in veel gevallen naar de steden om te gaan werken in de opkomende industrie, gefinancierd uit het grootgrondbezit. Even kort door de bocht gezegd. Lijster beschrijft deze geschiedenis uitgebreid en baseert zich onder andere op Elinor Ostrom (Governing the Commons, 1990) en Sylvia Federici (Caliban and the Witch, 2014). De laatste legt ook nog een interessante link tussen de onteigening van gemeenschappelijke gronden en de heksenprocessen in die dagen.
INTERVIEW - door Daniël Boomsma, eerder verschenen in het themanummer van idee-magazine (tijdschrift voor het sociaal-liberalisme) over marktmacht (april 2021)
Econoom en politicus Yanis Varoufakis maakte naam als de markante minister van Financiën van het noodlijdende Griekenland in 2015, in de nasleep van de eurocrisis. Hij verzette zich – tevergeefs – tegen de geëiste bezuinigingen op de Griekse economie in ruil voor steunpakketten. Inmiddels is hij parlementslid voor MeRA25, dat deel uitmaakt van zijn pan-Europese beweging DiEM25 (Democracy in Europe Movement 2025). In zijn roman Another Now. Dispatches from an Alternative Present (2020) schetst hij een alternatieve economie waarin commerciële banken en aandelenbeurzen zijn verdwenen en werknemers bedrijven in collectief eigendom hebben. ‘De geschiedenis leert ons dat haalbare alternatieven absoluut onhaalbaar lijken totdat ze tot stand zijn gekomen.’
In uw roman Another Now stelt één van de hoofdpersonages, Iris, dat ‘er maar één keuze is. Óf we geven ons over aan een oligarchie die in naam van het liberalisme over elke vorm van vrijheid walst die ertoe doet. Óf we erkennen dat de uitvinding van het kapitalisme moet worden tenietgedaan’. Een ander personage, Eva, antwoordt dat het kapitalisme ‘ons allemaal uit de armoede heeft getild en het enige realistische perspectief biedt om hetzelfde te doen voor miljoenen mensen die er nog steeds onder te lijden hebben’. Maar Eva geeft ook toe dat ‘het temmen van het kapitalistische beest waarschijnlijk zinloos is’. Wanneer raakte u er zelf van overtuigd dat het kapitalisme niet te temmen is?
‘Laat me, voordat ik die vraag beantwoord, vooropstellen dat de twee personages die je noemt, Iris en Eva, een innerlijk conflict doormaken. Dat is iets goeds. Als we niet twijfelen, zijn we gevaarlijk. De romanvorm is daar bij uitstek geschikt voor. Als je een essay of een manifest schrijft, moet je zeggen waar je in gelooft. De structuur van de roman laat meer vrijheden toe en biedt de mogelijkheid om twijfels over je eigen opvattingen uit te drukken. Je ziet dat in deze roman omdat Eva uiteindelijk besluit dat ze zich niet kan verenigen met hoe het kapitalisme nu is, terwijl Iris het omgekeerde doet. Dat gezegd hebbende: ik ben al heel vroeg gaan geloven dat het ondoenlijk is om het kapitalisme te temmen. De macht van het kapitaal vandaag is immens. Het is een beest dat zowel geweldige als verschrikkelijke dingen kan doen. Ik denk niet dat het te temmen is. Het is eventjes gelukt, gedurende een kwart eeuw na de Tweede Wereldoorlog. Toen leek de financiële geest terug in de fles te zijn gestopt. We hadden feitelijk een wereldwijd geleide economie. We hadden overal dezelfde munteenheid met vaste wisselkoersen, controle op kapitaal zodat banken niet met geld konden gokken. Vijfentwintig jaar lang hadden we afnemende ongelijkheid, sterke economische groei, goede banen en lage inflatie. Dichterbij een beschaafd kapitalisme zijn we niet gekomen. Maar de periode sinds 1971, het jaar dat Bretton Woods explodeerde en het neoliberalisme werd ingeluid, bewijst dat het beest niet bedwongen kan worden. Het brak zijn ketenen. Het creëerde opnieuw een irrationele uitbundigheid, die leidde tot de financiële crisis van 2008 en de economische stagnatie die we sindsdien kennen – en die wordt versterkt door de coronapandemie.
Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.
In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.
Er zijn van die dingen, waarvan je zou willen dat ze níet weer actueel worden. Zeg maar, in de categorie waar ook “wereldwijde gruwelijke pandemie met miljoenen doden” en “terugkeer van het fascisme” in vallen: loopgravenoorlogen. Met immense hoeveelheden slachtoffers, een landschap dat volledig verdwenen is en waarbij alleen maar kraters en modder achterblijven… afijn, zie hier. Sabaton beschrijft het uitstekend in hun nummer The price of a mile.
De overheid gaat de put pas dempen als het kalf al dik verdronken is. Dat is zonde van het geld dat daarmee gemoeid is. Een pro-actieve overheid had natuurlijk haar geld gestoken in het voorkomen van dat ongeluk.
De econome Mariana Mazzucato is erg optimistisch over de rol die de overheid zou moeten spelen als voortrekker en regisseur van vernieuwingen die in samenwerking met publieke en private bedrijven de grote vaagstukken van vandaag de wereld uit helpen.
Hoe dan?
We kunnen alleen een begin maken met het vinden van antwoorden als we het kapitalisme fundamenteel herstructureren om het inclusief, duurzaam en gedreven door innovatie te maken die concrete problemen aanpakt. Dat betekent het veranderen van overheidsinstrumenten en -cultuur, het creëren van nieuwe kenmerken van corporate governance en ervoor zorgen dat bedrijven, de samenleving en de overheid samenwerken om een gemeenschappelijk doel te delen.
Citaat uit synopsis ‘Mission Economy A moonshot guide to changing capitalism’.
Mooi voorbeeld vindt Mazzucato bijvoorbeeld hoe vlot overheid en farmaceutische industrie aan de slag gingen om Covid-19 te tackelen. Daar ontbreekt wel één belangrijk element aan: de overheid, wij dus, zien maar bar weinig terug van het geld dat er in is gestoken.
ANALYSE - De neoliberale wetgeving van de afgelopen decennia bevoordeelt vooral sterke, onafhankelijke burgers, ten koste van de kwetsbaren. Dat concludeert hoogleraar Marijke Malsch bij nadere beschouwing van de empirische onderbouwing van diverse wetten en beleid.
Bij sommige wetten is het probleem waarop zij gericht zijn duidelijk en ligt ook de oplossing voor de hand. Dat is bijvoorbeeld het geval bij het rookverbod in cafés en de dodehoekspiegels bij vrachtwagens. Doelen en beoogde effecten van deze wetten zijn behoorlijk helder en zijn via empirisch onderzoek relatief eenvoudig vast te stellen. Maar er zijn ook wetten die veel gecompliceerder zijn en waarbij ook normatieve en rechtspolitieke vraagstukken een rol spelen.
Wetten maak je niet zomaar. Een wet is een ingrijpend middel. In de Aanwijzingen voor de regelgeving staat dat eerst andere maatregelen moeten worden geprobeerd.[1] En het Integraal toetsingskader beleid en regelgeving stelt dat een goede onderbouwing van wetsvoorstellen nodig is.[2] Als er empirisch onderzoek beschikbaar is dat relevant is voor een nieuwe wet, dan zou dat dus in een wetgevingstraject moeten worden betrokken.[3] De kans is dan groter dat de wet ‘werkt’ en geen of minder ongewenste neveneffecten heeft.
In dit artikel analyseer ik achtereenvolgens wetgeving en beleid over mensenhandel en prostitutie, over het spreekrecht voor slachtoffers en over het afbouwen van de ‘instituutszorg’.[4]
Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.
Nu we het er toch over hebben (ook vanmorgen nog)…
Rapper Lowkey haakt aan bij een statement van Naomi KLein (de clip begint er mee): “neoliberalisme is eigenlijk hoe liefdeloosheid er in het openbaar uitziet”
ESSAY - van Michiel Nanninga, eerder verschenen in tijdschrift ‘De Helling”, (redactie Wetenschappelijk Bureau GroenLinks)
Om het leven op onze planeet te behouden is een fundamentele hervorming van onze economie onvermijdelijk. Dit kan alleen als we het vertrouwen in de overheid herstellen. Een sterke overheid die met zelfvertrouwen samenwerkt met haar burgers, is noodzakelijk als we het kapitalisme nog willen keren.
Toen Rutger Bregman in 2019 mocht spreken op de jaarlijkse bijeenkomst van het World Economic Forum in Davos over het bestrijden van ongelijkheid, had hij zijn relaas grondig voorbereid. Tot afschuw van de organisatie sprak hij de woorden Taxes, taxes, taxes, all the rest is bullshit uit. Dat filantropie ongelijkheid de wereld niet uit gaat helpen, daar heeft hij gelijk in, maar ongelijkheid pak je slechts gedeeltelijk aan met belastingen voor de (super)rijken. Ook belastingen zijn slechts symptoombestrijding als we niets doen aan een compleet uit de rails gelopen wereldeconomie.
Hoe zouden we de economie dan echt anders kunnen inrichten? In mijn zoektocht naar een antwoord stuitte ik op het werk van de Italiaanse econoom Mariana Mazzucato. In haar boek De waarde van alles brengt ze de lezer terug naar de kern van de economie: het creëren van waarde.[1] Hoe je de economie inricht, draait om de vraag wie als productief wordt gezien. Anders gezegd: wie creëert er waarde? Met als vervolgvraag: hoe worden de baten uit deze waarde verdeeld? Op doortastende wijze pluist Mazzucato het huidige economische narratief uit. Namelijk dat het bedrijfsleven als productief wordt gezien en de overheid als improductief. Dat is een ideologische aanname, zonder wetenschappelijk bewijs. En deze aanname heeft verregaande gevolgen.
Voor elektronisch artiest Lee Gamble, muziek is politiek. Hij maakte onder meer de driedelige serie Flush Real Pharynx rondom het concept ‘semioblitz’ van schrijver en kritisch denker Mark Fisher (bekend van het pamflet Capitalist Realism: Is There No Alternative?). ‘Semiotic pollution’ noemde Fisher het ook wel, en dat is te horen op het tweede deel in de serie, Exhaust, over “the extreme sensory overload that comes with the oppressive late capitalist system we are forced to inhabit, studded with incessant noise and manipulation.” Deel drie, A Million Pieces Of You, klinkt hoopvoller, alsof Gamble ruimte wil geven aan het alternatief. Fisher besloot zijn pamflet dan ook met de woorden: “From a situation in which nothing can happen, suddenly anything is possible again.”
Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.
Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.
Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.