Iedereen ziet het probleem van de inflatie. Maar door blikvernauwing en de dogma’s van de vrije markt hebben we het vooral over de consequenties van dat probleem. De oorzaken, voortkomend uit de geopolitieke en geo-economische context, lijken we meestal als gegeven te accepteren. Terwijl we op die schaal oplossingen moeten zoeken.
Eerst die blikvernauwing. Het is oorlog en wij zijn daar onderdeel van. We voeren een economische oorlog tegen Rusland. Dat drijft de energieprijzen op en daarmee de inflatie. Maar hoewel iedereen dat wel weet, gaat het daar de laatste maanden steeds minder over. De discussie is verschoven, weg van Poetin. Ze vernauwt. Van die economische oorlogsvoering, naar de inflatie, naar de consequenties van die inflatie. Het is in Den Haag binnenlandse politiek geworden, waar miljarden op de begroting worden gezocht om de onderklasse te ondersteunen met het betalen van haar torenhoge energierekening.
Heel goed hoor, maar dat is dus niet waar het om gaat. De vraag moet zijn: hoe brengen we die prijzen naar beneden, zodat er überhaupt niet van die hoge energierekeningen ontstaan. Die hoge rekeningen moeten voorkomen worden, niet gecompenseerd.
En dan komen we in het onontgonnen gebied waar rechtse politici niet over na mogen denken en waar linkse politici blijkbaar (of heb ik iets gemist?) niet over na kunnen denken. De ideeënwereld waarin het voor mogelijk wordt gehouden dat we de markt niet ‘z’n werk te laten doen’. Waarin eindelijk aan de dogma’s van de vrije markt wordt getornd, in dit geval de vrije prijsvorming. Want dat lijkt in Den Haag na maanden ongekende inflatie, nog steeds een politiek taboe. Terwijl de prijzen hoogtes bereiken die we niet voor mogelijk hadden gehouden. Waarom accepteren we dat?
Het economische front
Westerse sancties zijn succesvol als ze (de financiering van) de oorlog direct bemoeilijken, of als ze de Russische economie structureel ondermijnen. En dan met name de oorlogsindustrie, die grotendeels afhankelijk is van westerse machinerie en bijvoorbeeld chips. En dat gebeurt niet zolang Rusland miljarden blijft binnenhalen. Met die miljarden kunnen militairen en huurlingen betaald blijven worden, kunnen smokkelroutes worden opgezet om onder de westerse sancties uit te komen, enz. Zolang Rusland miljarden blijft binnenhalen blijft kan ze haar economische stagnatie afkopen.
De Westerse kant van dat economische front begint bij de eerste linie, onze onderklasse, die volledig overrompeld wordt door de energieprijzen. Maar de financiële dreiging die uitgaat van die stijgende energiekosten is veel groter dan dat en kan in potentie grote maatschappelijke onrust veroorzaken (die Rusland zal willen uitbuiten). En niet alleen omdat huishoudens eronder te lijden hebben, maar ook omdat het de economische toekomst voor veel ondernemers op losse schroeven zet. Vooral ondernemers waarbij de energieprijs veel invloed heeft op hun economische succes. Voor hen kan overheidsingrijpen in de energiemarkt een zegen zijn.
Gasprijs maximeren?
In plaats van de schatkist aan te spreken om huishoudens en bedrijven te compenseren voor de hoge energiekosten, kan de overheid dus beter ingrijpen in de energiemarkt. Niet alleen, maar gecoördineerd, binnen de EU en het liefst samen met de V.S. en zoveel mogelijk andere landen. De meeste landen – ook dictaturen die maatschappelijke onrust willen vermijden – hebben vooral last van die hoge prijzen en dus baat bij het drukken van energieprijzen.
Daarmee wordt een soort kartel opgezet, in zekere zin vergelijkbaar met de OPEC. En het ingrijpen zou dan kunnen gaan om het instellen van een maximumprijs voor gas. Een prijs die hoger ligt dan een jaar geleden – er moet reden blijven om te besparen op energie – maar die een stuk lager ligt dan de huidige prijs. Een prijs waarbij energiebedrijven nog winst kunnen blijven maken, maar die niet zo hoog ligt dat we die winsten moeten afromen. Een prijs die wel gevoeld wordt, maar niet leidt tot de onheilspellende maandelijkse prijsstijgingen die we nu zien.
Zo’n maximumprijs zal moeten samengaan met afspraken over verdeling en distributie. Want als vraag en aanbod niet meer zorgen voor een verdelingsmechanisme dan moet dat op een andere manier gebeuren. Dat kan betekenen dat huishoudens gelimiteerde hoeveelheden gas krijgen, of dat bepaalde industrieën niet meer rendabel kunnen opereren en dus (tijdelijk sluiten). Dat is ingewikkeld. Maar liever lagere prijzen met moeilijke keuzes over het verdelen van gas, dan de huidige astronomische energierekeningen waarbij sommige bedrijven alsnog (tijdelijk) hun activiteiten staken.
Werking
Zo’n kartel werkt het best als er veel landen samenwerken. En haar reikwijdte kan vergroot worden door een serieus sanctieregime in te stellen voor bedrijven die eronder uit proberen te komen. Als westerse gaswinning, distributie, onderhoudsbedrijven, havens, verzekeraars van transportschepen, en zo verder, sancties te wachten staan als ze zich niet aan de maximumprijzen houden, dan zal dat wereldwijd de gasprijs drukken.
Rusland zal haar inkomsten dan drastisch zien dalen. Dat kan ze compenseren door de gaskraan naar Duitsland weer verder open te zetten. Dat levert haar direct meer inkomsten op, maar drukt gelijk de gasprijs verder omlaag, waardoor de winst per kubieke meter lager wordt. Zo ontstaat in het ideale geval een reactie omgekeerd aan wat we in de afgelopen maanden hebben gezien. Steeds lagere prijzen. En dan wordt die maximumprijs misschien niet eens gehaald.
China en India zullen zich niet aansluiten bij zo’n kartel, maar hebben wel baat bij lage prijzen. Op dit moment kopen ze, met korting, grote hoeveelheden Russische olie in, waar Rusland met de huidige prijzen, ondanks die korting, goed aan verdient. Als door een westers kartel de prijzen gedrukt worden, zullen China en India onverminderd lagere prijzen bedingen. Dat is tenslotte in hun eigen belang. Maar daardoor dragen ze uiteindelijk ook bij aan het omlaag brengen van de Russische inkomsten.
Gevolgen
Poetin heeft er, geholpen door vele Duitse politici, in de afgelopen jaren alles aan gedaan om Europa afhankelijk te maken van Russisch gas. De macht die hij via die afhankelijkheid probeert uit te oefenen gaat uit van het functioneren van een markt. Als wij erin slagen dat marktmechanisme buiten werking te stellen, dan slaat dat Poetins wapen uit handen. Dan hebben zijn pogingen tot afpersing geen zin meer.
De gevolgen voor Rusland van inkrimping van de gasinkomsten zullen groot zijn. Het zal de financiering van de oorlog in Oekraïne bemoeilijken. En de economische sancties zullen harder aankomen als er minder geld is om deze met dik betaalde gesmokkelde waar te verlichten.
Von der Leyen heeft deze week al duidelijk gemaakt iets te willen gaan doen. Laten we hopen dat ook bij politici, voor wie de markt bijkans heilig is, langzaam doordringt dat ingrijpen soms een goed idee is.
———-
[ Terwijl ik de laatste hand legde aan bovenstaande tekst is bekend geworden dat de G7 voor olie een maximumprijs wil gaan invoeren. Wellicht dat gas kan volgen. ]
Reacties (4)
Knap, een heel artikel schrijven over energieprijzen, zonder daarbij het woord “klimaat” te gebruiken. Volgens mij heeft de auteur iets gemist. Onder een steen geleefd of zo, de laatste 30 jaar? Of een blinde vlek voor een bepaald onderwerp?
Hier ben ik het dan ook totaal NIET mee eens:
Laten we ook eens blij zijn dat energie eindelijk het prijskaartje krijgt dat reeel is. Dat er eindelijk eens serieus gekeken wordt naar opties om energie te besparen. Die impuls gaat weer verloren zodra we dus de hoge rekeningen omlaag brengen.
Ik snap dat het moeilijk is voor veel huishoudens. Maar compenseren is het devies. De hoge rekening omlaag brengen is uiteindelijk niemand mee gebaat. Precies vandaag is er een studie verschenen waarin becijferd wordt dat elke euro die vandaag effectief besteed wordt aan het tegengaan van klimaatverandering, in de toekomst 1.5 tot 4 euro aan kosten gaat besparen. Drie keer raden wie er voor die gigantische kosten op gaat draaien als we NIET voldoende doen aan klimaatverandering.
Die eer is geheel voor rekening van Poetin, die er persoonlijk voor heeft gezorgd dat we het op dit moment kunnen hebben over energieprijzen, zonder het per definitie over het klimaat te hebben. De geopolitieke situatie van het moment is ernstig genoeg om er als zelfstandig onderwerp over te schrijven. Overigens valt ook dit in het stuk te lezen:
Dus ik negeer het klimaat niet. En, als je het er zo graag over wil hebben, natuurlijk ben ik niet tegen een hogere energieprijs dan, pak ‘m beet, een jaar geleden. Maar dat wil dan weer niet zeggen dat de volgende bewering veel van waarde bevat:
Er is niets ‘reëels’ aan de opgedreven prijzen van de laatste tijd. Je suggereert er zelfs mee dat we Poetin eigenlijk dankbaar moeten zijn omdat hij ons eindelijk een reële prijs heeft geschonken. Ik mag hopen dat dat niet is wat je bedoelt.
Maar waar je blijkbaar wel achter staat – je wil de prijzen tenslotte niet drukken – is dat Europese huishoudens door die door Poetin opgedreven prijzen heel veel geld aan het Kremlin overmaken. (En het is niet zo dat Poetin daar z’n eigen energietransitie mee bekostigd. Wel het voeren van een oorlog – een weinig duurzame bezigheid.) En vervolgens wil jij dat Europese regeringen die mensen weer gaat compenseren. Stel nou dat je serieus zou nadenken over klimaatverandering, dan zou je begrijpen dat het beter is die prijzen te drukken, zodat particulieren en bedrijven niet gecompenseerd hoeven worden en dat er dan geld over is dat rechtstreeks in de infrastructuur van de energietransitie gestoken kan worden. Dan verrijken we Poetin niet en gebruiken we het geld nuttig. Lijkt me een beter idee.
Vroegah, toen de overheid het nog nodig vond om een van de basisvoorzieningen van de mensen tegen zo gunstig mogelijke prijs te leveren, toen produceerden zij bijvoorbeeld 33% van de elektriciteit met kolen voor 1 cent per kWh, 33% via gas voor 2 cent per kWh en 33% via kernenergie voor 3cent per kWh. Gemiddeld rekenden zij dan een prijs van 2 cent per kWh aan de consument om alle kosten netjes te dekken.
Nu is de hoogst betaalde prijs maatgevend in de vrije markt, dus als Putin de prijs van 2 naar 50 cent per kWh op aardgas opdrijft, dan krijgt Vattenfall (om maar een producent te noemen) ook 50 cent terwijl ze die bv met hun windmolens voor maar 7 cent produceren. Miljardenwinst voor Vattenfall en haar aandeelhouders dus en de zwarte piet ligt bij de (armere) consument. De “vrije markt” werkt weer eens eenzijdig voor de almachtige aanbieders die ongestraft de hoogste prijs kunnen doorrekenen aan de consument.
Kortom, nationaliseer de energievoorziening en je hebt veel lagere prijzen en geeft Putin veel minder macht.
P.S. Veel bedrijven zijn natuurlijk de klos.
Edit:
Chris Klomp @chrisklomp · 16 m
Zul je net zien dat over twee weken de pijplijn Nord Stream 1 per ongeluk uit een ziekenhuisraam is gevallen.
https://twitter.com/chrisklomp/status/1565780593899626497
‘Zul je net zien dat over twee weken de pijplijn Nord Stream 1 per ongeluk uit een ziekenhuisraam is gevallen.’
hehehehe