Ongelijkheid is slecht voor iedereen

Foto: epSos .de (cc)

ACHTERGROND - Een documentaire over economische ongelijkheid valt moeilijk te verkopen aan studiobazen en geldschieters. Daarover vertelde Jacob Kornbluth, de regisseur van Inequality for All, in een interview met The Guardian: ‘It always sounded so dry, but then I’d tell people it’s like An Inconvenient Truth for the economy and they’d go, Ah!’

Inequality for All is een krachtige documentaire die duidelijk uitlegt hoe het kapitalisme in de Verenigde Staten de middenklasse in de kou zet en de superrijken nog rijker maakt. Tijdens de laatste bijeenkomst van Movies: Science & the City keek een bomvolle zaal gebiologeerd naar wat feitelijk een anderhalf uur durend college over rijk en arm was, gegeven door de ster uit de film, Robert Reich, professor Publiek Beleid (UC Berkeley) en voormalig minister van Arbeid.

Daarna betrad prof. dr. Jan Luiten van Zanden (UU), een van Nederlands meest vooraanstaande historici die zich bezighoudt met economische geschiedenis, het podium. Want wordt de kloof tussen arm en rijk ook hier steeds groter, of valt het allemaal wel mee?

Kloof tussen arm en rijk

Na afloop van de voorstelling geeft Van Zanden meteen antwoord op de vraag die waarschijnlijk bij iedereen door het hoofd schoot: ‘Klopt het wat ik zojuist allemaal gezien en gehoord heb?’ ‘Ja, alles klopt, op een paar details na. En het is ook al langer bekend maar het wil gewoon niet in het collectief bewustzijn doordringen dat het een groot probleem is,’ aldus Van Zanden.

Het grote probleem is dat sinds de jaren zeventig, en de daaropvolgende automatisering en de globalisering, de VS rijker en slimmer zijn geworden, maar dat veel kinderen van nu het slechter zullen gaan krijgen dan hun ouders. De arbeidslonen zijn in dertig jaar nauwelijks gestegen, maar de inflatie gaat door, de vaste lasten stijgen en veel gezinnen hebben moeite om het hoofd boven water te houden.

Armoede is een wijdverspreid fenomeen in een van de meest welvarende landen ter wereld. Tegelijkertijd is er een groep mensen die steeds meer geld krijgt: de CEO’s, de durfkapitalisten, de investeerders en de bankiers. Het gat tussen arm en rijk vergroot en de middenklasse verdwijnt.

Nou en?

Behalve dat het persoonlijke leed enorm is – in de film zien we een werkend stel, dat door de hoge vaste lasten slechts tachtig dollar op de rekening heeft staan – heeft het ontbreken van de middenklasse een negatief effect.

Zeventig procent van de Amerikaanse economie is gebaseerd op de middenklasse die spullen koopt. Doet ze dit niet, dan is er geen groei. De superrijken, oftewel de 1%, zien hun vermogen wel groeien: slechts vierhonderd(!) mensen hebben nu de helft(!) van al het private vermogen van Amerika in handen. Diezelfde mensen kapen de politiek en ‘kopen’ presidentskandidaten. Politici maken wetgeving en beleid die gunstig voor de rijken zijn. Zo is de groeiende kloof een bedreiging voor de democratie.

De onderklasse is de dupe, ze is machteloos. Denk bijvoorbeeld aan de vreedzame Occupy-demonstranten en studenten die protesteerden tegen hoog collegegeld, zij werden door de politie hardhandig werden aangepakt.

Nederlandse situatie

Jan Luiten van Zanden legt uit dat ons land te maken heeft met dezelfde spanningen als Amerika: ook wij kennen de invloed van de automatisering en globalisering. De inkomensongelijkheid is wel iets toegenomen, maar de sociale verschillen zijn lang niet zo groot als in de VS. Dit komt omdat wij een klein land met sterke instituties zijn, hierdoor is de economie veerkrachtiger. Onze welvaartsstaat beschermt de zwakkeren in de samenleving.

Ook is de ideologische discussie in de VS anders. Waar voorheen de arbeider als ‘waardescheppend’ werd bestempeld is nu de kapitalist, ofwel de rijke ondernemer, een ‘job creator‘ geworden. Maar zoals de steenrijke investeerder Nick Hanauer in de film opmerkt: ‘When somebody calls themselves a job creator, they aren’t describing the economy, although that’s what it sounds like. What they are really doing is making a claim on status, privilege and power.’

Mede dankzij dit valse argument, betalen de rijken daar minder belasting dan de armen. In Nederland is de maatschappelijke waardering anders. Wij vinden nog steeds dat de sterkste schouders de zwaarste lasten moeten dragen. Overigens is de vermogensongelijkheid wél sterk toegenomen (in Nederland heeft de rijkste één procent een kwart van het private vermogen in eigendom).

Meer belasting heffen is een optie, maar Van Zanden waarschuwt dat dit averechts kan werken. Kapitaal is mobiel, als het de rijken niet bevalt dan verhuizen ze naar Luxemburg of België. We moeten alert blijven, ook hier verdwijnt de middenklasse en men verwacht dat rond 2050 de bruto loonongelijkheid in het gemiddelde OESO-land even groot zal zijn als in de VS.

En maak je geen illusies: ook in Nederland en Brussel zijn lobbyisten actief die politici naar hun hand proberen te zetten. Van Zanden raadt iedereen aan lid te worden van een vakbond of politieke partij, want alleen collectief kun je in actie komen tegen het systeem. En dat moet, want uiteindelijk is ongelijkheid slecht voor iedereen.

De film Inequality for All is te zien op Netflix.

Via Studium Generale Universiteit Utrecht

Reacties (15)

#1 Joop

Tuurlijk is de inkomensongelijkheid niet slecht voor iedereen, de 20-30% bovenin hebben het er ook goed mee. En laten die nu net goed zitten met loon en loopbaankansen. Onderin wordt alles en iedereen tegen elkaar uitgespeeld, zodat er geen collectief zal ontstaan. En de zwijgende middenklasse doet niets, die zit aan het huis, gezin en vaste baan geketend.

  • Volgende discussie
#2 basszje

@1: Ik denk dat dat niet waar is. De rijkste 30% vindt het ook bv fijn om goede wegen te hebben, eerlijke niet-corrupte politie, rond the kunnen tuffen in je Bentley zonder ontvoert te worden, of constant in angst te moeten leven of je kinderen niet ontvoert worden. etc.

En verder lijkt het mij ook een groot goed als je niet over de daklozen hoeft te struikelen in het centrum v/d stad oid, helaas is dat al een tijdje niet meer zo.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 Joop

@2.

Vraag ik me af, kan niet kijken in het hoofd van de 30% rijkste NLers. Juist met daklozen kan ik goed overweg. Ze bedelen niet bij mij, ze weten dat het niet helpt, maar maken een praatje. Of vertellen dat ze gaan afkicken, en dan zie je ze een paar maanden later weer, en krijg je te horen dat het niet gelukt is. Jammer.

In andere landen zie je wat hier wel meer gaat gebeuren, de wegen en winkelcentra in de villabuurten zijn prima verzorgd, in andere wijken minder. In België en Duitsland net over de grens viel me dat al op.

En bang kan iedereen zijn, niet alleen rijke mensen, die ‘wat’ te verliezen hebben. Niet ontvoering, maar voor geweld van gefrustreerde mannen die niet met hun onmacht om kunnen gaan.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 Joop

Trouwens het boek van Piketty aan het lezen, een hele kluif. Maar hij komt dus telkens met het verschil tussen kapitaal en inkomen en hoe dat de geschiedenis doorwerkt. Moet het nog een tweede keer lezen want ik begrijp er nog geen donder van.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 Ronald

De film staat ook op uitzending gemist, http://www.npo.nl/2doc/04-12-2014/VPWON_1197594 . Voor de netflixlozen onder u.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 McLovin

”In Nederland is de maatschappelijke waardering anders. Wij vinden nog steeds dat de sterkste schouders de zwaarste lasten moeten dragen.”
Hieraan begin ik steeds meer te twijfelen. Het oer-simpele VVD frame van de VVD over de hardwerkende Nederlander is bijzonder effectief.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 Dirk Zeeman

@4: Er bestaat een samenvatting van Piketty:
https://www.managementboek.nl/boek/9789047008057/de-kleine-piketty-wouter-van-bergen

@1: De bovenste 20-30% zijn onder toenemende ongelijkheid ook slechter af. De rijkste 0,1% heeft ook lak aan tandartsen, advocaten en kleine ondernemers. Als het aan de rijkste 0,1% ligt, wordt de bovenste 20-30% ook geleidelijk uitgekleed. Rijke mensen zijn niet solidair met andere (iets minder rijke) mensen. Ze zijn alleen solidair met hun eigen bankrekening.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 roland

@0: “uiteindelijk is ongelijkheid slecht voor iedereen”
Nergens in het stuk een poging om die bewering te motiveren.
Verlaagde de professor zijn eigen inkomen al tot het gemiddelde?

@2: “een groot goed als je niet over de daklozen hoeft te struikelen”
Gebeurt al door de daklozen te verwijderen met private toezichthouders, niet door het aantal te verminderen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 analist

@2: Agreed. Ik denk dat meer rijke Russen een apartement hebben in London dan rijke Britten in Moscow.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 Inca

@1, zelfs de mensen in de top worden er eigenlijk ongelukkiger door, alleen kunnen ze dat niet erkennen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 Amateur Commenter

@8: Dan heb je het verkeerd begrepen.

Te veel ongelijkheid is niet goed, een bepaalde hoeveelheid ongelijkheid is een natuurlijk gevolg van een gezond kapitalistisch systeem en wordt als wenselijk gezien. Piketty waarschuwt dat men uit dat equilibrium begint te vallen, met alle gevolgen van dien.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 Inca

@11, een gezond kapitalistisch systeem. Dat vind ik een intrigerend concept – heb je een voorbeeld daarvan?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#13 Joop

In de VK vandaag een interview met Tyler Cowden, een hoogleraar economie in Fairfax. Het onderschrijft mijn mening dat het eigenlijk helemaal niet zo slecht gaat. En dat we uiteindelijk een betere wereld krijgen doordat ons verwende leventje wat harder wordt, maar in Afrika en Azië gaan ze vooruit. Dus de ongelijkheid is niet slecht voor iedereen als je alles plussen en minnen bij elkaar optelt onder de streep.

Maar wel oppassen met Cowden, het is namelijk alsof hij verliefd is op het Amerikaanse systeem, teveel mooie verhaaltjes daarover.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#14 analist

@13: Cowen staat op de loonlijst van de gebroeders Koch dus misschien niet zo serieus nemen.

http://mercatus.org/tyler-cowen

http://en.wikipedia.org/wiki/Mercatus_Center

It is entirely funded through donations, including corporate donations from Koch Industries[3] and ExxonMobil.[6]

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#15 Joop

@14.

Vaag vermoeden die kant op, zoals ik aangaf laatste alinea.

  • Vorige discussie