Noord-Ierland nog niet verlost van Brexit

Voor het eerst sinds juni vorig jaar zal het gezamenlijke VK-EU comité dat de Brexit moet afhandelen binnenkort weer bijeen komen, meldt Politico. Mogelijk wordt er een voorlopige deal gesloten over een van de losse eindjes in het akkoord over de handel met Noord-Ierland. Dat zou dan gaan over medicijnen. De overige conflictpunten worden naar verwachting in de ijskast gezet tot na de parlementsverkiezingen in Noord-Ierland op 5 mei. Onderhandelingen tussen EU-commissaris Šefčovič en de conservatieve minister van Buitenlandse Zaken Liz Truss (foto) hebben tot nu toe nog weinig opgeleverd. In Londen zijn ze nog even met andere zaken bezig. Zoals gewoonlijk.

Unionisten kappen er mee

Vorige week diende de Noord-Ierse premier Paul Givan van de protestantse DUP (Democratic Unionist Party) zijn ontslag in uit protest tegen het handelsprotocol. De DUP is van mening dat het hele akkoord van tafel moet. Nu dreigt de handel met Ierland voor de Noord-Ieren makkelijker te worden dan de handel met Engeland en dat is de Unionisten een doorn in het oog. Ze vrezen dat dit op den duur zal leiden tot eenheid op het Ierse eiland, een nachtmerrie voor de protestanten die onderdeel willen blijven uitmaken van het Verenigd Koninkrijk. Noord-Ierland moet volgens de DUP volledige medezeggenschap krijgen over het handelsakkoord. Nu gaat het in feite om een overeenkomst over de uittrede van het VK uit de EU die gesloten wordt tussen Londen en Brussel. Dit is volgens Givan in strijd met het vredesakkoord tussen katholieken en protestanten uit 1998.

De DUP speelt hoog spel. De minister van Landbouw Edwin Poots waarschuwde dat er een einde komt aan het delen van de macht met de katholieken in de Noord-Ierse regering als de EU vasthoudt aan het protocol. Hij heeft vorige week zijn ambtenaren opgedragen te stoppen met de controles  van import uit het VK in Noord-Ierse havens. De vermaning van de Britse premier Johnson om het gezonde verstand te gebruiken had geen effect. Maar verder is er van de Britse regering weinig te verwachten. Londen wil zich niet inmengen in Noord-Ierse beslissingen. De Europese Commissie vindt zoals verwacht dat de Britse regering, als onderschrijver van het protocol, zich aan de afgesproken verplichtingen moet houden. Een onderbreking van de controles zou een “absolute schending van het internationaal recht” betekenen, laat de Commissie weten. Voorlopig lijken de controles nog door te gaan en lijkt Poots’ opdracht meer op een verkiezingsstunt, zegt men in Brussel.

Poots bestrijdt ook een voorlopig arrest van het Gerechtshof in Belfast dat de controles moeten worden hervat. Voor sommige producten is er nu nog een gedoogperiode waarin de bepalingen uit het handelsprotocol niet hoeven te worden toegepast. Als die periode eindigt ontstaan er gigantische problemen in de Noord-Ierse havens, verwacht Poots. Ondernemers zijn er minder bang voor. Keep calm and carry on, zegt een investeringsadviseur die het niet eens is met de DUP.

Moeizame samenwerking

De Noord-Ierse regering (Executive van de Assembly, het parlement) bestaat uit vijf partijen van zowel protestanten als katholieken. Het is een wankel geheel met een parlement dat sinds het ‘Goede Vrijdag akkoord’ van 1998 waarmee de vrede werd getekend al twee keer gedurende langere tijd stil lag vanwege hooglopende conflicten. Omdat de Britse minister voor Noord-Ierland niet bereid is de verkiezingen te vervroegen kunnen er nu tot 5 mei ook geen belangrijke besluiten meer worden genomen.

De DUP heeft de laatste tijd aan populariteit ingeboet. Het ontslag van Givan kan er mee te maken hebben dat men vreest voor verlies van stemmen aan meer uitgesproken Unionisten zoals de UUP (Ulster Unionist Party) en de afgesplitste TUV (Traditional Unionist Voice). De republikeinse Sinn Féin staat volgens de laatste polls op winst. Dat kan een meerderheid voor uitvoering van het handelsprotocol opleveren. Maar als DUP de poot stijf houdt over het protocol en vervolgens ook weigert te regeren met een Sinn Féin premier, dan gaat Noord-Ierland een moeilijke periode tegemoet. De DUP is zeer waarschijnlijk wel nodig voor een nieuwe eenheids-Executive. En zonder een breed samengestelde regering komt het vredesakkoord op losse schroeven te staan.

Identiteit

Liz Truss heeft kort geleden wel beloofd zich hard op te stellen bij de onderhandelingen met de EU-Commissie. Ze vindt dat het protocol niet meer werkt ‘omdat het de instemming van de Unionistische gemeenschap heeft verloren vanwege de angst dat hun identiteit – samen met de integriteit van ons land – wordt bedreigd. Ze wijzen op een fundamentele waarheid: dat de welvaart van Noord-Ierland voor een groot deel samenhangt met de plaats die het inneemt op de interne markt van het VK.’ We hebben het geprobeerd met het protocol, zegt ze. ‘Maar onze uitgebreide inspanningen zijn niet in staat om de talloze problemen op te lossen die zich voordoen, omdat het duidelijk is dat er intrinsieke fouten zijn met de huidige regelingen die moeten worden verholpen. Onnodig papierwerk heeft honderden bedrijven ervan weerhouden om binnen het Verenigd Koninkrijk handel te drijven. Regels frustreren de pogingen om alles naar Noord-Ierland te brengen, van geliefde huisdieren tot cruciale medicijnen.’  Truss erkent ook niet het Europese Hof als arbiter bij conflicten over de uitvoering van het protocol, een zwaarwegend onderhandelingspunt aan de kant van de EU. 

Zo komt de Britse regering de DUP wel een eindje tegemoet, maar of het genoeg is zal nog moeten blijken. Hoe de Noord-Ierse bevolking er over denkt zullen we pas begin mei weten.