Nakende verkiezingen

Het gekeuvel over de verkiezingen is moeizaam te verdragen: dreiging van de islam, de identiteit van Nederland, die Maxima al niet kon vinden, de grenzen dicht en de EU uit, het referendum en onze democratie. Ik vind het nep onderwerpen.

Ik wilde de programma’s analyseren en verbinden met de beleidsdaden en ‘hervormingen’ van het kabinet Rutte 2, maar dat vraagt veel van mijn beperkte werkkracht. Dus ik probeer iets anders. Mijn stemwijzer gaat over:

• het lichtzinnige van de ECB, de snorrende euro-pers als basis van economisch herstel;
• de tweedeling van verongelijkten en ‘onssoortmensen’;
• de discriminatie op de arbeidsmarkt en de redenen en oorzaken daarvan;
• de behoefte aan betaalbare huurwoningen;
• een veilige en moderne infrastructuur;
• de energie transitie;
• een onderwijs dat bevrijd is van bureaucratie;
• een zorgsector die bevrijd is van bureaucratie en managers;
• een verantwoordelijke financiële sector;
• een EU voor de hoofdlijnen en de veiligheid.

Het zijn 10 eenvoudige punten, die ik aanbeveel als toets voor het politieke gekakel. Misschien wilt u nog een beetje toelichting. Die van mij volgt hier:

1. De lichtzinnigheid van het herstelbeleid

De verdedigers van het kabinet prijzen zichzelf: wij hebben hervormd en de economie draait weer. Maar waar hervormingen goed zijn gegaan en echt bijdragen aan betere prestaties van de economie is veel minder helder: bezuiniging, hogere lasten, ja, maar echte verbeteringen van productiviteit?

De hoofdrol speelt de ECB: Draghi pompt al enige tijd miljarden aan euro’s in de economie om deflatie te voorkomen. Het levert mooi ijs, er is op te schaatsen, maar het is van één nacht.

2. De tweedeling

Er is een tweedeling aan het groeien tussen degenen die het goed gaat en degenen voor wie de wereld stagneert, de winnaars en de verliezers van de modernisering. De ongelijkheid is nog steeds beperkt, maar het begrip ‘ver-ongelijk-t’ is passend. Mensen voelen dat er niet rechtvaardig wordt gehandeld: de fiscale kansen voor het grootkapitaal, de immense inkomens van bankiers, managers, en de striktheid en zuinigheid van het sociale beleid.

Het zijn misschien geen muren geworden, maar de bruggen in de samenleving, die Rutte en Samsom hebben beloofd, zijn er niet gekomen. Alle aandacht voor schuldhulp e.d. ten spijt.

3. Discriminatie

Veel nieuwe partijen richten zich tegen de ongelijke behandeling van mensen. Daarover kun je heel abstract discussie voeren, maar de discriminatie op de arbeidsmarkt is van ons allemaal. Over de werkloosheid onder migranten, die veel hoger is dan onder vergelijkbare groepen hebben we het vrijwel niet. Misschien omdat we het samen veroorzaken?

Mensen hebben behoefte aan en recht op goede scholing en opleiding, passend bij hun vermogens en de behoeften van hen en de samenleving. En vervolgens recht op goed werk.

4. Betaalbare huurwoningen

Ondanks alle kletspraat over het herstel van de woningmarkt, staat deze er slecht voor. De verkoop van koopwoningen raakt opnieuw oververhit, vooral door de lage hypotheekrente. De huurder profiteert daar niet van en de huursector wordt door uitverkoop gericht beleid verkleind, tegen de behoefte in.

Daardoor is nieuwe spanning geschapen. De huurders zijn aanzienlijk slechter af dan de kopers, zo laat het CPB zien. Dat betekent grote spanningen op de woningmarkt, tekorten aan woningen voor vluchtelingen en gebrekkige doorstroming uit de opvang en vanuit huur naar koop.

5. Infrastructuur

Er is een grote behoefte aan modernisering van onze verdediging tegen het water: de combinatie van hoog water in de rivieren en springvloed en storm is gevaarlijk. Daarnaast is de bereikbaarheid een minimaal behandeld probleem: wegen, files, treinen en congestie op het spoor. Dat vraagt investeringen, niet allen gebruiksbelasting.

In het telefoonnet (4G) investeren we wel, maar de snelle internetverbindingen vereisen veel aandacht.

Andere infrastructuur wordt in belangrijke mate overbodig: kleinschalige energie productie van zon en wind, vraagt andere vormen van distributie. Die netwerken zijn er onvoldoende en de juridische structuren zijn evenmin op die kleinschalige productie en energiehandel ingericht.

6. Energietransitie

De V.S. lijken afstand te nemen van de akkoorden van Parijs, maar de urgentie van serieuze stappen neemt daarmee niet af. In vergelijking met Duitsland is onze overgang naar zon en wind achterlijk te noemen.

De ontwikkeling van distributienetten wordt bepaald door de concentraties van productie en afnemers: windmolenparken op zee vragen nog grootschaligheid, maar zonnepanelen op daken vragen juist kleinschalige vormen van distributie.

Welke stappen gaat de nieuwe coalitie maken, die verschil maken?

7. Bureaucratie in het onderwijs

Het onderwijs wordt bestuurd door een departement dat circulaires produceert en nu eens buskruit uitvindt, en dan weer zwart garen. Misschien is de essentie wel dat binnen het departement de rol van het Rijk onvoldoende is doordacht. Daardoor bemoeit de rijksambtenaar zich met het vak, waarvoor ook de lokale professionals zijn ingehuurd.

Die voelen zich miskend, onbegrepen. Zij pogen zich zo min mogelijk te storen aan de Haagse missieven. In de DDR was de deal: “zij doen alsof ze besturen en wij alsof we gehoorzamen”.

8. Bureaucratie in de zorg

Ook in de zorg wringen de opvattingen over bestuur en uitvoering. Als de zorg een markt is, dan is de vraag waarom de bureaucratie zo sterk moet zijn.

Het probleem is dat de aansturing van het Rijk en de werkelijkheid van de quasi-markt niet met elkaar sporen. In de zorg wordt niet geconcurreerd op prijs en kwaliteit, omdat wij dat niet willen. Als je een ziekenhuis nodig hebt, wil je de best denkbare behandeling.

Organiseer het dan ook zo.

9. Een verantwoordelijke financiële sector

De onhebbelijkheid van de financiële sector is dat de winsten privaat zijn, maar de gevolgen van de lichtzinnigheid publiek worden gedeeld. Dat vraagt regulering en toezicht. De bankiers eed is een ritueel, maar leeg gebaar.

Strijd tegen de machtigen en weerbaarheid tegen chantage met werkgelegenheid is nodig. De vorige coalitie heeft daar te weinig aan gedaan en Nederland is een gewetenloos belastingparadijs in de praktijk.

Dat weten we nu: vraag is wie daar een serieus te nemen beleid op voorstelt.

10. Een nieuwe EU

Een serieuze gedachte over de richting waarin de EU zich moet ontwikkelen is wenselijk. De gedachte van opheffen of uitstappen hoort daar niet bij. Maar de gedachte aan doormodderen of niets veranderen evenmin.

Juncker heeft scenariovoorstellen gedaan over een ontwikkeling, die is geïnspireerd door de afbrokkelende steun voor de EU. In de debatten zou hierover een gefundeerde discussie moeten plaatsvinden.

Tenslotte:

Dit is mijn testbatterij voor het nog komende gekeuvel. Misschien heeft de lezer er iets aan. Als ik er nog eens naar kijk, gaat het vooral om de relatie tussen bestuursmacht en rationele kennis. Die rationele kennis, of de waarheid, is niet erg in aanzien, vooral niet bij de verongelijkten. Het is de sfeer in het openbaar debat, die door de populistische golf wordt veroorzaakt.

Die sfeer is gelukkig in het defensief: Trump gedraagt zich netjes in het congres, de PVV verliest in de peilingen, Blair wil opnieuw een besluit over Brexit, Martin Schulz kan de vermoeide Merkel verslaan. Er is hoop.

Waar mijn testbatterij toe leidt? Een verstandige combine van links en midden: de Dierenpartij voor de radicaliteit, de combinatie van GL , SP en PvdA, zo nodig D66 en CDA. Als de Duitse SPD goed blijft gaan in de peilingen en de chaos rond Trump en Brexit wat temperen, is er geen reden tot somberen.