ANALYSE - Aanstaande woensdag mag u weer kiezen. Gaat u links of rechts stemmen? In een goed functionerende democratie, waarin links en rechts met elkaar in evenwicht zijn, zijn beide keuzes te rechtvaardigen. Door de dominantie van rechts de laatste jaren is dat nu niet meer zo.
De verschuiving naar rechts wordt veroorzaakt door de verschillende manier waarop rechts en links in de politiek staan. Rechts is steeds meer op de Tegenpartij gaan lijken en links is vergeten wat linkse politiek ook al weer was. Wie de politiek volgt, voelt zich soms als Gerry Rafferty van Stealers Wheel [1]:
Clowns to the left of me,
Jokers to the right, here I am,
Stuck in the middle with you
Maar waar is dat eigenlijk, ‘het midden’ als de politiek zo ver uit het lood is geraakt en hoe heeft dit kunnen gebeuren? Ik kijk, zoals het hoort, eerst naar links, dan rechts.
Links
Het lijkt de laatste jaren of links niet meer links durft te zijn. Linkse politici nemen afstand van hun concurrenten ter linkerzijde: partijen als SP, Die Linke en Syriza. Jeroen Dijsselbloem doet dat bijvoorbeeld als hij zegt dat hij geen ‘ideologische verhalen ga[at] houden, [want dan] bereik ik niks’. Het klinkt heel nuchter maar Dijsselbloems beleid is net zo goed gebaseerd op ideologie, alleen is dat geen linkse maar een rechtse ideologie [2].
Links is er trots op dat zij zuinig is met uw belastingcentjes en als het moet neemt ze ook harde maatregelen. Soms lijkt het wel alsof men nog steeds bezig is om te bewijzen dat Hans Wiegel ongelijk had, toen deze in 1972 grapte: ‘Sinterklaas bestaat, en daar zit hij’ en daarbij wees naar Joop den Uyl (video hier). Links ziet het als een verdienste dat onder haar bewind de begrotingstekorten kleiner zijn dan onder rechts. Zelfs op Sargasso is deze gedachte populair.
Sinds de economische crisis van de jaren zeventig is links ervan overtuigd geraakt dat de verzorgingsstaat te duur is en dat bezuinigingen noodzakelijk zijn. Op sociaaleconomisch terrein is links dan ook niet meer te onderscheiden van rechts. Linkse partijen voeren campagne voor wat typisch linkse onderwerpen zijn: emancipatie van vrouwen en minderheden, vrede en veiligheid, antikernenergie, ontwikkelingssamenwerking en milieu [3] maar heeft sociaaleconomische onderwerpen verwaarloosd, zo betoogde Mirjam de Rijk in haar rede tijdens de jubileumviering van Sargasso.
Als het om economisch beleid gaat lijkt het tegenwoordig wel of links campagne voert met de slogan: stem op ons want wij doen hetzelfde als rechts, maar we doen het wel sociaal. Hiermee legitimeert zij niet alleen het economisch beleid van rechts maar ondergraaft ook haar eigen positie: zij geeft toe dat echt links beleid slecht is voor de economie. Wie het goed heeft zal daarom rechts stemmen want links stemmen is slecht voor je portemonnee.
Om haar ‘niet-echt-linkse’ geloofsbrieven te rechtvaardigen werkte links bovendien enthousiast mee aan de afbraak van de verzorgingsstaat die zij na de Tweede Wereldoorlog heeft opgebouwd. Als sociaaldemocratische partijen in de jaren negentig weer regeringsmacht krijgen gaan ze door met de bezuinigen en het privatiseren waar rechts mee was begonnen [4]. Het is dan ook geen toeval dat in die jaren het populisme opkomt. Omdat er geen echt links alternatief meer is, lopen veel voormalig linkse kiezers over naar het enige overgebleven alternatief: de populisten.
Eind jaren tachtig voorspelde Richard Rorty wat er dan zal gebeuren (citaat via):
Members of labor unions, and unorganized unskilled workers, will sooner or later realize that their government is not even trying to prevent wages from sinking or to prevent jobs from being exported. Around the same time, they will realize that suburban white-collar workers – themselves desperately afraid of being downsized – are not going to let themselves be taxed to provide social benefits for anyone else.
At that point, something will crack. The nonsuburban electorate will decide that the system has failed and start looking for a strongman to vote for – someone willing to assure them that, once he is elected, the smug bureaucrats, tricky lawyers, overpaid bond salesmen, and postmodernist professors will no longer be calling the shots.
Rechts
Als ik rechtse politici bezig zie, ben ik altijd diep onder de indruk van hun koopmanschap de stelligheid waarmee ze onzin verkopen. Zo zag ik Jan Roos onlangs in Buitenhof beweren dat criminaliteit een groot probleem is ook al neemt de criminaliteit al jaren af. Of neem Geert Wilders die waarschuwt voor de gevaren van de islamisering en massa immigratie. Over de leugens en verdraaiingen van Trump zal ik maar niet beginnen.
Terwijl linkse politici zich presenteren als pragmatische realisten die de ideologie voorbij zijn, doet rechts het tegenovergestelde. Anders dan links, schroomt rechts er niet voor om zich dogmatisch en ideologisch op te stellen, zelfs als het in tegenspraak is met de feiten. Dit lijkt rechts niet te deren, integendeel, want rechtse partijen doen het nu beter dan ooit.
Rechtse politici weten dat waarheid niet verkoopt, het is veel belangrijker dat je een goed verhaal hebt. De meeste mensen weten toch niet hoe het precies zit en journalisten kunnen, of zijn, niet in staat om het te corrigeren. Deels doordat de media ernstig verzwakt zijn door de veranderingen in het medialandschap, deels door intimidatie. Kritische journalisten wordt door rechts verweten dat ze bevooroordeeld zijn omdat zij – u raadt het al – te links zijn. “Lügen presse” roepen Duitse demonstranten van Pegida en daarom verschijnt Wilders alleen nog in het Jeugdjournaal. Als hij zich laat interviewen is dat alleen door journalisten die geen kritische vragen stellen. Deze stemmingmakerij tegen de media begon in 1970 toen Nixons Vicepresident Spiro Agnew de pers aanduidde als ‘nattering nabobs of negativism’. Nu, bijna vijftig jaar later, weten we dat het een effectieve campagne was.
Links verweert zich hiertegen met feiten en wijst erop dat rechts onzinpraatjes verkoopt (‘fake news!’). Maar dit is weinig effectief want rechts ontkent het gewoon (Trump: ‘fake news!’). De media helpen hierbij ongewild met hun ‘enerzijds-anderzijds journalistiek’ zoals Dimitri Tokmetzis het in zijn lezing voor Sargasso noemde.
Don’t let the FAKE NEWS tell you that there is big infighting in the Trump Admin. We are getting along great, and getting major things done!
— Donald J. Trump (@realDonaldTrump) March 7, 2017
Hoe rechtse politici werkelijk denken en hun eigen waarheid maken, liet Ron Suskind zien toen hij een uitspraak noteerde van een adviseur van George W. Bush. Deze vertelde hem hoe hij over links (de reality based community) denkt:
The aide said that guys like me were “in what we call the reality-based community,” which he defined as people who “believe that solutions emerge from your judicious study of discernible reality.” … “That’s not the way the world really works anymore,” he continued. “We’re an empire now, and when we act, we create our own reality. And while you’re studying that reality—judiciously, as you will—we’ll act again, creating other new realities, which you can study too, and that’s how things will sort out. We’re history’s actors…and you, all of you, will be left to just study what we do.”
De kiezer
Tenslotte is er nog de kiezer. Is het gewoon niet zo dat kiezers – om wat voor reden dan ook, sociologen moeten dat maar verklaren – de afgelopen veertig jaar rechtser zijn geworden? Als dat zo is dan functioneert onze democratie dus prima. Als de kiezer verandert, volgt de politiek. In welke richting maakt niet uit, zo hoort het in een democratie.
Wie democratie opvat als een ‘markt voor politiek’ gaat hiervan uit. In het radioprogramma Argos [5] legt politiek analist Peter Kanne uit hoe democratie volgens hem werkt:
Eigenlijk moet je de politiek als een markt zien, als een spel van vraag en aanbod. Het aanbod komt van politieke partijen en de vraag komt van kiezers en met peilingen laten we zien wat die kiezers eigenlijk vinden van allerlei onderwerpen. Daar kan het aanbod, de partijen op reageren, dus dat is het politieke spel.
Meestal wordt dit ‘toneel’ waarop het ‘politieke spel’ zich afspeelt, niet op één dimensie – van links naar rechts – maar op twee dimensies afgebeeld. De opkomst van de PVV wordt in dit model verklaard doordat middenpartijen een ‘gat in de markt’, dat in het nationalistische rechter kwadrant zit, niet bedienen. Daar maken slimme, politieke entrepreneurs als Wilders gebruik van en partijen als VVD en CDA [6] proberen daar nu ook een graantje van mee te pikken.
Ik heb eerder de tweedimensionale modellen die politicologen gebruiken bekritiseerd. Armen Hakhverdian heeft mij – terecht – gecorrigeerd: deze modellen gaan niet over partijen, maar over kiezers. Het zijn de partijen die ‘eendimensionaal denken’ en daardoor een deel van de kiezers niet bedienen.
Het probleem dat ik heb met deze modellen is dat men ervan uitgaat dat kiezers bepalen wat de onderwerpen zijn en dat de politiek daarop reageert. Zo werkt het echter niet want, zoals ik hierboven heb laten zien, er is sprake van een wisselwerking tussen kiezers en politiek. Rechtse politici maken hun eigen ‘politieke markt’. Om Suskinds rechtse woordvoerder te parafraseren: zij maken hun eigen politieke realiteit.
Democratie is geen markt, geen ‘spel van vraag en aanbod’ zoals Peter Kanne denkt. Dit model is echter wel de rechtvaardiging van het opschuiven naar rechts van partijen als VVD en CDA. Radicaal rechtse politici hebben in de loop der jaren steeds meer rechtse ideeën acceptabel gemaakt. Eddy Stam zegt dit volgens mij goed:
Wilders heeft […] ons laten wennen aan zijn gedachtengoed van haat en tegenstelling. Het valt minder op omdat andere politici meer met hem meebewegen dan tegenspreken. Afzetten tegen geloofsovertuigingen, buitenlanden en EU is helaas geen unieke Wilders show meer.
Het gevolg is dat het politieke midden in de loop der jaren steeds verder naar rechts opschuift. Links verliest steeds meer terrein, zo stelt George Lakoff, want:
Every year, [the left] cedes more ground to the right, under the mistaken impression that this will bring everything closer to the centre. In fact, there is no centre: the more progressives capitulate, the more boldly the conservatives express their vision, and the further to the right the mainstream moves.
Asymmetrie
Tot besluit van deze serie over links en rechts wil ik terugkeren naar het centrale thema dat volgens mij de essentie is van de strijd tussen links en rechts: Beide polen zijn een essentieel onderdeel van de politiek omdat er altijd conflict zal zijn tussen publiek belang (gemeenschap) en individueel belang.
Het is de taak van links om het publieke belang te verdedigen tegen ongebreideld individualisme en het is de taak van rechts om ervoor te zorgen dat het belang van het individu niet wordt opgeofferd voor de gemeenschap.
Het is nu populair om te zeggen dat de democratie in crisis verkeert omdat zij ‘niet met de tijd mee gaat’. Maar dit is een oppervlakkige constatering [7]. De oorzaak van de crisis is de onbalans, de asymmetrie tussen links en rechts. Saskia Sassen [8] laat zien waar het om gaat:
I am part of a web that enables my life. So, I completely depend on other people. Now, we think of that as infrastructure: the food, the water, the electricity, whatever. Then we can still say I am autonomous.
No, we are not!
We zijn vergeten dat we afhankelijk zijn van elkaar. Zonder effectief tegenspel van links zorgt rechts sociaaleconomisch beleid voor steeds grotere ongelijkheid. Dit wordt door steeds meer mensen als onrechtvaardig ervaren. Daarom kraakt en piept onze democratie en als dit niet wordt gecorrigeerd gaat er iets breken.
Het is in onzin om te vragen of links beter is dan rechts, maar door de zwakheid van links in combinatie met de overmoed van rechts helt de politiek nu ver over naar rechts waardoor de democratie dreigt om te vallen. Komende woensdag kunt u met uw stem ervoor zorgen dat de balans weer wordt hersteld.
Dit is voorlopig het laatste deel in deze serie. Ik heb nog veel meer te zeggen over dit onderwerp, maar ik wil me de komende tijd concentreren op de sociaaleconomische vragen die links heeft verwaarloosd.
Alle afleveringen
Deel 1: Richting in de Politiek
Deel 2: Oorsprong en geschiedenis
Deel 3: Politicologie van het volk
Deel 4: Wat is het verschil?
Deel 5: Progressief en conservatief
Deel 6: Vrijheid, gelijkheid en gemeenschap
Deel 7: Asymmetrie
Noten
[1] Credit voor Jay Rosen die dit eerder heeft gevonden.[2] Ik bedoel het neoliberalisme, een ideologie die is ontstaan uit het liberalisme in de jaren dertig. Een goede beknopte geschiedenis hiervan vindt u hier
[3] Let wel: dit zijn geen onbelangrijke zaken, maar economie is minstens even belangrijk.
[4] Met name: de PvdA, de SPD in Duitsland, Labour in Groot-Brittannië, PS in Frankrijk en de Democraten in de VS.
[5] Transcriptie van Argos, Radio1, 11 feb 2017, c.a. 37e minuut.
[6] In de uitzending van Zembla (‘De stem van het volk’, Uitgezonden 8 maart 2017) vertelt André Krouwel dat CDA-politici bij hem klaagden dat het CDA in zijn model zo dicht bij de PVV staat. Dat is echter onvermijdelijk als je zoveel dezelfde standpunten inneemt als de PVV, aldus Krouwel.
[7] Constateren dat iets ‘met de tijd mee moet gaan’ is een non-argument. Het klinkt heel wijs, maar betekent niets. Specifiek voor dit argument: Men stelt dat de wereld heel snel verandert, dus moeten democratische processen ook sneller verlopen: vaker stemmer, referenda, systemen waarbij kiezers via internet kunnen ‘mee regeren’, en dergelijke, worden genoemd. De vraag is echter: is de snelheid van verandering, de oorzaak van het probleem? Volgens mij is dat niet duidelijk. En zelfs als dat wel zo zou zijn, waarom zouden we ervan uit moeten gaan dat ‘het volk’ het dan beter weet? Zoals u ook een jurist inhuurt om u te helpen bij juridische aangelegenheden, of de dokter om raad vraagt als het om uw gezondheid gaat, zo kunt u ook stemmen op een politicus waarvan u denkt dat hij goede keuzes maakt. Besturen van een land is complex. En, wat is dat eigenlijk, ‘het volk’? En ten slotte: ook de democratie is in de afgelopen eeuwen mee veranderd, en er is veel aan verbeterd.
[8] Zoals onlangs te zien in het programma Brainwash TV, uitgezonden op 2 februari door Human.
Reacties (57)
Dat is op zich best een legitiem links standpunt. Vereiste is dan alleen wel dat er van dat sociale in woord en daad ook nog iets terecht komt. Juist als je zuinig/verantwoord (al naar gelang je eigen politieke overtuiging) met geld om gaat wordt het heel belangrijk wat je met de overblijvende middelen precies doet.
@1: Jou reactie is een perfecte illustratie wat ik bedoel:
Het is juist de vraag, of iets legitiem is of niet, maar aan die discussie wordt voorbijgegaan. Dat is de essentie van de kritiek hierop die ik een zin verder verwoord.
Het is echt heel simpel: gratis geld bestaat niet. Zeker niet als je controle over je wisselkoers uit handen hebt gegeven en lid bent geworden van de Euro. Dat betekent dat je al het geld dat je uitgeeft en dat je gewoon niet hebt, moet lenen. Of volgend jaar extra belasten.
De verzorgingsstaat kon worden opgezet, omdat de staatsschuld te verwaarlozen was. In essentie hebben de babyboomers en hun ouders gewoon zestig jaar lang op de pof geleefd. Nostalgisch terugkijken naar de uitkeringen en het gratis studeren van toen is dan ook een beetje vals: in feite was die verzorgingsstaat ook toen al niet te betalen.
De verzorgingsstaat kon worden opgezet, omdat de staatsschuld te verwaarlozen was.
de bevolking relatief jong was, een uitkering trekken als inkomen nog taboe, nederlandse multinationals (shell, unilever, etc) nog oppermachtig in hun sector, de gasbel nog gevuld en weinig niet-opgeleide immigranten te onderhouden…
De laatste decennia is in toenemende mate angst aangepraat. En angst maakt mensen conservatief.
@3: Jij laat de geschiedenis op een punt beginnen dat jou (kennelijk) goed uitkomt: het moment dat we lid zijn geworden van de euro. Daar ging echter nog wat aan vooraf. Wat er toen is gebeurd, waarom links toen niets heeft gezegd, dat is waar ik op doel als ik zeg dat links sociaaleconomische onderwerpen heeft verwaarloosd. Probeer dat eens te verklaren als je wilt.
Zeker niet als je controle over je wisselkoers uit handen hebt gegeven en lid bent geworden van de Euro. Dat betekent dat je al het geld dat je uitgeeft en dat je gewoon niet hebt, moet lenen. Of volgend jaar extra belasten.
pssst.. dat was in het guldentijdperk ook zo. monetaire financiering van de staatsschuld heeft volgens mij nooit in het moderne nederland (na 1815) plaatsgevonden.
@4: Taboe: er was toen (bijna) geen werkloosheid omdat er volledige werkgelegenheid was. Dat heeft niets met moraal te maken.
Gasbel: andere landen hadden geen gasbel, is het daar anders?
Immigranten: die haalden we juist naar Nederland!
Oppermachtige Nederlandse Multinationals: tsja, als je dat gelooft … heb nog een leuke brug te koop staan voor je. Heel gunstig!
@5: eens!
Tja je doet alsof er een soort automagische balans is tussen links en rechts, alsof dat ingebakken zit in het mechanisme van de samenleving en daar nu iets mis mee is. Maar dat is niet zo, de standpunten van het (pluriforme) electoraat veranderen constant, en ook het idee wat ‘links’ en ‘rechts’ is. Zo zijn er heel veel linkse verworvenheden waar rechts indertijd tegen is geweest, die nu volledig geaccepteerd zijn door rechts. Dat is natuurlijk helemaal overduidelijk bij 50+ en de PVV, maar zelfs Rutte pleit niet meer voor het afschaffen van de bijstand of de AOW.
En als die standpunten van het pluriforme electoraat veranderen dan kunnen politieke partijen twee dingen doen:
* Meeschuiven met die mening, dat zie je in een tweepartijenstelsel vaak, zo kon het in Amerika gebeuren dat de rechtse pro-slavernijpartij van het zuiden opeens de linkse anti-discriminatiepartij van het noorden werd. Dan blijft de links-rechts balans inderdaad wel redelijk automatisch gehandhaafd.
* Vast houden aan je eigen standpunten, bijvoorbeeld omdat je principiële bezwaren hebt tegen discriminatie en het niet opvangen van asielzoekers. En dan heb je dus dat er opeens minder mensen op die partij stemmen.
En in dat laatste geval zie hier: een gat waarbij opeens een groter deel van de bevolking ‘links’ is of een groter deel van de bevolking ‘rechts’ is. En er kunnen nieuwe partijen in die gaten duiken of als het zich langere tijd zo handhaaft dan zullen de begrippen ‘links’ en ‘rechts’ meeveranderen, dus dan lijkt het alsof er sprake is van een ‘balans’, maar dat is dus maar schijn. Er is geen balans tussen links en rechts.
@9: standpunten van het (pluriforme) electoraat veranderen constant, en ook het idee wat ‘links’ en ‘rechts’ is
Op dit punt ben ik uitgebreid ingegaan in deel 1 t/m 4
De tweede en derde alinea van je reactie negeren mijn argument dat er minimaal sprake is van een wisselwerking tussen politiek een maatschappij. De ideeën in de maatschappij worden mede gevormd door wat politici zeggen. Dat wordt ten onrechte genegeerd. Dat is mijn punt.
Ik heb nergens gezegd dat er een ‘automatische’ balans is tussen links en rechts, wel dat deze balans wenselijk is, en dat we daarnaar moeten streven, juist omdat deze niet automatisch ‘ontstaat’.
@8: Gasbel: andere landen hadden geen gasbel, is het daar anders?
ja zeker. geen 400k VUT’ers of 1 miljoen arbeidsongeschikten op een beroepsbevolking van 8 miljoen. De voorzieningen van de Nederlandse verzorgingsstaat zijn fors, vergeleken met de buurlanden. Ik denk dat alleen in Noorwegen, Zweden, Denemarken de staat ruimhartiger is (op het gebied van sociale zekerheid).
Oppermachtige Nederlandse Multinationals: tsja, als je dat gelooft …
Shell in de jaren ’60 had geen concurrentie van een Yukos, om maar iets te noemen.
Interessant artikel op Vox dat in gaat op de vraag waarom links in verval lijkt te zijn en rechts populisten in opkomst. In tegenstelling tot wat vaak betoogt wordt ligt dat niet aan het verloochenen van linkse principes, maar juist aan het succes van de sociaal democratische agenda waardoor deze minder relevant is geworden.
http://www.vox.com/world/2017/3/13/14698812/bernie-trump-corbyn-left-wing-populism
Lees na dat bizar slechte stuk van #12 (“Brexit” is het “resultaat” (sic) van Corbyn’?!??) ook vooral dit stuk en dit draadje voor waar de fouten zitten:
https://twitter.com/adamjohnsonNYC/status/841291819434541057
@10 Nouja mijn punt was dus dat die balans helemaal niet bestaat, dus daar kunnen we ook niet naar streven. Het midden wordt de hele tijd ergens anders heen getrokken (en ja politici hebben daar zeker zelf ook een rol in), als je een balans tussen wat jij op dit moment links en rechts noemt wilt handhaven en je dat ook in 1950 had gedaan, dan was rechts nog steeds tegen het de gelijkwaardigheid van man en vrouw, het homohuwelijk, de bijstand en de wao, alleen niemand zou daar dan op willen stemmen.
@12: (aansluitend bij wat @13) zegt.
Ik lees:
rapid economic growth and a robust welfare state have provided voters with enough economic security
Dit kan niet over onze tijd gaan maar gaat over de jaren 60. Hieraan kwam een eind de jaren 70. Populisme is opgekomen in de jaren 90, dat is dus 30 jaar later, in een tijd dat de verzorgingsstaat allang niet meer zo robust was, en er permanent sprake was van hoge werkloosheid. Dat is wat ik hierboven ook schrijf: in de jaren negentig is de rot begonnen.
Maar toch bedankt voor de link.
@14: Jou argument is, zo begrijp ik: links en rechts zijn veranderlijk, daarom is er geen midden en kun je dus ook niet naar balans streven.
Nogmaals: lees deel 1 t/m 4, met name 4 Wat is het verschil? waarin ik de criteria uitspel voor wat links en rechts is. Als je daar kritiek op hebt zal ik daarop reageren.
@13: Een bedreigend stuk voor jouw wereldbeeld, dat snap ik.
Maar juist de case Corbyn is illustratief dat het nuttig is om ook eens buiten je bubbel te zoeken naar verklaringen. Corbyn heeft niet in zijn eentje de brexit veroorzaakt (vooral Camerons schuld), maar zijn halfslachtige houding heeft ook niet bepaald geholpen, en de marges waren klein. Verder is Corbyn heel impopulair en verliest hij verkiezingen: de grote stemmentrekker is hij nog niet bepaald.
Het zal allemaal wel weer de schuld van anderen zijn, maar op een geven moment houden de excuses op.
@15: Dat is jouw klassieke analyse inderdaad. De jaren ’90 als hoogtepunt van onze welvaart.
Maar bekijk het eens anders: de meeste welvaartsindicatoren zijn gewoon doorgestegen de afgelopen jaren, ondanks de economische crisis. En op een gegeven moment geld de wet van afnemende meeropbrengsten: meer welvaartsstaat levert dan nog maar weinig welzijn op. En dus kunnen mensen zich focussen op andere zaken.
@18: Nee, dat is niet mijn analyse, de jaren 90 waren geen hoogtepunt. Dat was een bubbel, gefinancierd uit private schulden, die in 2001 – en na herinflatie nog dieper in 2008 – deflateerde.
@16 Ja, nouja, er is natuurlijk wel een midden maar links, rechts en midden zijn alle drie constant bewegende factoren die niet genoeg relatie tot elkaar hebben om van een balans te kunnen spreken. Die balans is er niet, dus je kunt er ook niet naar streven.
Ik heb je stuk #4 gelezen en heb idd kritiek op je criteria “gemeenschap vs individu”. Eind 19e, begin 20e eeuw stonden juist de liberalen voor de individuele vrijheden en werden die als links beschouwd terwijl de confessionele partijen stonden voor de gemeenschappelijke oplossing en rechts waren. Ook nu nog benadrukt het CDA juist continue de gemeenschap. Je kunt dus concluderen dat de begrippen gemeenschap en individu door de geschiedenis heen niet synchroon hebben gelopen met links en rechts en dus niet als criteria voor die laatste twee begrippen zijn te gebruiken.
@20: Liberalisme is een lastige stroming om te karakteriseren. Het is zeker juist dat liberalen in de 19e eeuw voor democratische vrijheden hebben gestreden. Maar dat is niet mijn criterium voor links. Links en rechts streven beide naar vrijheid, maar rechts legt de nadruk op het belang van het individu en dat is juist typisch liberaal. Liberalisme is ontstaan tegelijkertijd met de opkomst van de democratie. Denk aan de Founding Fathers van de VS. Een van hun grootste zorgen was het gevaar van de ‘dictatuur van de meerderheid’. In die zin is liberalisme rechts (dwz individuele vrijheid komt in gevaar).
Ten overvloede: als je de hele serie gelezen hebt, dan begrijp de kwalificatie ‘rechts’ geen waarde oordeel inhoudt.
(n.b. deel 2 is misschien ook nog wel interessant voor jou omdat ik daar in ga op de geschiedenis van de begrippen)
@17:
Dat Vox.com deze onzin uitkakt en dat jij het opsmult bevestigt mijn wereldbeeld juist.
Haha. Voer voor psychologen, dit.
Trump/het rechtspopulisme komt wél door:
-Corbyn
-Poetin
-Assange/Wikileaks
-Susan Sarandon
-‘valse equivalentie’
-de kiezers
-stemcomputers
-Jill Stein
-Bernie Sanders
-James Comey/de FBI
-racisme
-boze blanke mannen
-nepnieuws
-seksisme
-millenials
-etc.
-ad inf.
En ligt absoluut niet aan:
-het beleid dat we al dertig jaar voeren
Dat is gewoon zo’n typisch smoesje van links om het eigen falen niet onder ogen te zien.
@21 Das niet jouw criterium van links, maar het was wel het criterium van links dat in de 19e eeuw gebruikt werd…
Bijvoorbeeld in het België van midden 19de eeuw werd de katholieke “partij” (le parti conservateur) aangeduid als “la droite” (rechts) en de liberale “partij” als “la gauche” (links).
Je kunt wel alle begrippen aanpassen aan je theorie, maar dan staat je theorie opeens volkomen los van de realiteit.
Maar goed, dus de liberalen in de 19e eeuw waren volgens jou rechts? En de confessionele partijen dan links? En groenlinks en de SP vertegenwoordigen in jouw model nu dezelfde kant van de balans als de KVP en ARP toen? Je ziet toch wel in dat dat complete waanzin is?
@23: Het is inderdaad maar een theorie, een model, daar heb je gelijk in. Helemaal zelf heb ik het inderdaad niet bedacht, ik baseer me op Norberto Bobbio, Frits Bienfait en hoop anderen (links in de artikelen) maar ik heb het niet letterlijke overgenomen. Bobbio noemt ‘gelijkheid vs. ongelijkheid’ dat ik iets heb aangepast (volgens mij in essentie nog wel het zelfde) en van Bienfait wijs ik het criterium af dat hij gebruikt (verandering) maar ik heb veel gehad aan zijn geschiedenis en antropologische observaties.
@24 Ik ga dat niet allemaal ook nog lezen, maar noemen die de liberalen in de 19e eeuw ook rechts en de KVP/ARP links? En verdedigen die ook dat er een historische balans tussen twee vaste links en rechts posities is?
@23: Liberalen zijn complex zoals ik al schreef, er zitten ook linkse elementen in liberalisme (die in de VS de boventoon zijn gaan voeren, daarom spreken ze daar van ‘liberals’ als ze het over links hebben)
In het algemeen: partijen zijn nooit absoluut rechts of links. Elke partij heeft mengsel van linkse en rechtse standpunten.
Confessionelen kenmerken zich juist vaak door hun sociale standpunten – ik noem ze hier niet maar ook zij hebben meegewerkt in de naoorlogse jaren aan de opbouw van de verzorgingsstaat. Maar er zit ook een heel conservatief kant aan deze partijen, en dat is dus rechts. Heel kort: er is een hiërarchie in de maatschappij op basis van overlevering, heilige boeken, etc. Individuen zijn dan niet gelijk aan elkaar. Maar let wel: het is heel dubbel: voor God zijn alle mensen juist wel gelijk. Religie is dus niet per se rechts. Kijk naar de CU, die wordt vaak links van het midden geplaatst, veel christenen stemmen ook op een linkse partij.
Nogmaals: ik plaats mensen en partijen niet in hokjes. Dat is niet de bedoeling van mij pop-politicologie ;-)
@25: Jammer dat je het niet wilt lezen, dat praat wat makkelijker. Maar nee: volgens Bienfait is de indeling in links en rechts pas iets van eind 19e begin 20e eeuw. Links was: liberaal + socialisten, rechts was confessioneel.
Maar dit is heel specifiek voor de Nederlandse situatie, waarbij ook nog eens het zuilensysteem een belangrijke rol speelt … te veel om hier over te schrijven.
Ja supercomplex en veranderlijk dus allemaal, en daarom zette ik ook vraagtekens bij dit stuk waarin je op grond van dat drijfzand aan veranderende omstandigheden en definities heel hard stelt dat er blijkbaar een balans was tussen rechts en links (1), dat die nu is verstoord (2) en dat herstel wenselijk is (3).
En die punten 1 en 2 zijn niet te onderbouwen omdat links en rechts niet eenduidig te definiëren zijn op een manier waarop er dan ook nog sprake is van een balans.
@28: Prima dat je vraagtekens zet, daar is de commentaarsectie voor bedoeld. Dat het complex is, is ook waar, maar dat wil niet zeggen dat je nooit patronen kunt zien. Neem biologie: de wereld van organismen is een ‘super supercomplex’ maar je kan wel degelijk aspecten daarvan onderzoeken, wetmatigheden beschrijven, principes beschrijven, etc. Dus, door te zeggen dat iets veranderlijke en complex, zeg je niet zie veel. Laat me zien waar de definitie fout gaat.
@29 Dat heb ik al laten zien, de definitie gaat fout omdat de begrippen gemeenschap en individu door de geschiedenis heen niet synchroon hebben gelopen met de begrippen links en rechts en dus niet als criteria voor die laatste twee begrippen zijn te gebruiken.
@30: Ik dacht toch echt dat ik heb gereageerd daarop.
Mijn duit in het zakje. Het is wellicht niet helemaal on topic maar hoop dingen te verhelderen. Traditioneel heeft Nederland een politieke driestromenlandschap. De drie stromingen kun je het positioneren aan de hand van hoe er gedacht wordt over sociale gelijkheid/sociale mobiliteit. Liberalen zijn voor sociale mobiliteit en gelijke kansen waarbij ieder krijgt wat hij presteert. Van krantenjongen naar miljonair, zeg maar. De american dream. Grote verschillen worden aanvaard tussen mensen als ze maar het resultaat zijn van de prestaties van mensen. Binnen liberalen bestaat er nog het verschil hoe gedacht wordt over de vraag in hoeverre de huidige maatschappij idd zo’n maatschappij is. Progressieve liberalen (liberals) denken van niet en vinden dat overheid moet ingrijpen om gelijke kansen te scheppen. Conservatieve liberalen denken dat die situatie er al is en dat de overheid niet hoeft in te grijpen om gelijke kansen te scheppen. Dat is het verschil tussen Amerikaanse conservatives en American liberals. Dan zijn er de traditionele conservatieven die geloven in het oude corporatistisch stelsel waar ieder zijn positie kent. Schoenmaker hoort bij zijn leest, zeg maar. Zoon van schoenmaker wordt zelf schoenmaker. Maatschappelijke verschillen worden aanvaard als door traditie gegeven. Dat zijn dus de christendemocraten : de tweede stroming. En dan zijn er nog de socialisten. Zij zijn voor gelijkheid als fundamentele waarde. Welk beroep je ook uitoefent, een ieder heeft recht op dezelfde levensomstandigheden. Verschillen tussen lonen mogen niet te groot worden etc. Overheid moet de verschillen temperen.
@6:
Nee hoor, als je goed leest, ga ik in mijn postje terug tot 1945.
Op dat moment had links het internationalisme al hoger zitten dan het welzijn van de nationale arbeider. Het was de opmaat van de iphone-socialisten en hun cultureel marxisme. Hoe verklaar je dat? Ik denk dat de gewone, ‘eigen’ arbeider als onderwerp gewoon saai geworden was.
@32: Je bent juist wel helemaal on topic meer dan enkele anderen hier die commentaar geven op mijn kritiek op de bezuinigingen op de verzorgingsstaat. Dat is off topic. Ik poneer dat in mijn stuk, inderdaad, maar ben daar niet op ingegaan want dan zou het een verhaal van tienduizend woorden worden. Ik zal dat wel later dit jaar onderbouwen. Dat is nu ook mijn reactie KJH @33: ik kom daar later dit jaar uitgebreid op terug op Sargasso. Ik wil het nu over politieke kleur hebben niet over economie.
Inhoudelijk dan. Ik denk dat je de stromingen grotendeels correct karakteriseert. Ik leg daar dan mijn indeling overheen en – om misverstanden te voorkomen – ik zeg dus niet dat die beter is, het is gewoon een andere manier van kijken:
Grote verschillen worden aanvaard tussen mensen als ze maar het resultaat zijn van de prestaties van mensen.
Dit is een perfecte illustratie van rechts standpunt want het gaat hier om het belang eigen prestatie. Individu dus. Rechts.
Progressieve liberalen (liberals) denken van niet en vinden dat overheid moet ingrijpen om gelijke kansen te scheppen.
Dit is links, want men wijst op de noodzaak van ingrijpen door de gemeenschappelijk (de staat is de belichaming van van de gemeenschap), en het gaat hier om gelijkheid. Links.
Schoenmaker hoort bij zijn lees
Dat is dus gericht op het individu. Bovendien: geboorte is belangrijk. Mensen zijn verschillend door de sociale klasse waarin ze geboren worden. Ongelijkheid dus. Zonder meer Rechts.
[…] socialisten. Zij zijn voor gelijkheid als fundamentele waarde. […] Overheid moet de verschillen temperen.
Links.
@33: Dit is wel on topic
Je spreekt over iphone-socialisten en hun cultureel marxisme..
Dat is ook precies waar ik kritiek op heb. Links is haar oorsprong vergeten. Maar je verklaring – desinteresse – is niet erg sterk.
@3
Niet alleen dat. In de laatste decennia van de vorige eeuw was de verhouding werkenden vs grijze hoofden ook gunstig, mede dankzij de import van goedkope arbeidskrachten. En alsof dat nog niet genoeg was had men ook een kolonialisme 2.0 uitgevonden door werk uit te besteden aan lagelonenlanden. En alsof dat óók nog niet genoeg was heeft men miljarden verdient aan het onttrekken van fossiele brandstof (Slochteren) zonder ook maar een cent te investeren aan duurzame energie. (hier chargeer ik wel een beetje)
Doen alsof we op de oude voet door kunnen gaan is zinloos.
En dat staat buiten links-rechts. Hoewel de SP wel net doet alsof we eindeloos door kunnen gaan met parasiteren. (de PVV ook uiteraard, maar die laat ik maar helemaal buiten de links-rechts discussie)
@36: Wederom: off topic. Ik kom hier uitgebreid op terug. Dan kun je er naar hartelust je tanden in zetten ;-)
Ik ben wel benieuwd naar commentaar op mijn karakterisering van rechts. Jij bent toch rechts? Kun jij je daarin herkennen?
@37
Michel, ik kan helemaal niks met je karakteriseringen van links en rechts. Dat is mij al eerder gebleken. In jouw wereldbeeld is links goed en rechts fout. Voor links kom je met voorbeelden als SP, Die Linke en Syriza. En daar herken ik mij totaal niet in. Voor rechts kom je met voorbeelden als Wilders, Roos of -nog erger- Trump. Daar herken ik mij nóg minder in.
Je bevindt je in een gepolariseerd denken wat in mijn optiek een doodlopende weg is. En wat ook een zinnige discussie verhindert. Je bent ook niet bereid te leren van fouten. Want je voert wel Den Uyl op, maar ik mag er niet op reageren want dat is off topic.
Samengevat: ik herken geen letter in alles wat je schrijft. Er is een nieuw denken nodig in de politiek en die is afwezig.
@38: Je mag wel reageren, maar (nu) even niet de economie in duiken. Daar ga ik nog veel meer over schrijven, hou je kruit droog.
Wat mijn wereldbeeld betreft: ik heb juist steeds benadrukt dat ik de vraag of links of rechts goed of fout zijn een onzinnige vraag vind. Ik wil juist af van onnodige polarisatie.
Wat is het nieuwe denken waar jij aan denkt? Wat mis ik? Maak dat duidelijk.
@39
Het gaat mij ook niet zozeer om economie. Hoewel dat wel voor een groot deel ons handelen bepaalt. Het uitgangspunt in politiek zou mens én maatschappij moeten zijn. En dan inderdaad zonder etiketjes van goed of fout. Dat leidt maar tot polarisatie en dat is dan ook precies wat we zien in de huidige (wereld)politiek.
Als we puur naar de mens op zich kijken, dan zien we een egocentrisch wezen. Ik (als mens) ben het centrum van de wereld. Mijn handelen is op mijn eigen voortbestaan gericht. Ik ga daar niet te uitgebreid op in, maar dat egocentrisme komen we in de evolutietheorie tegen, maar ook in het kapitalistisch c.q. marktdenken. Klassiek-rechts zou je dat ook kunnen noemen of voor mijn part neoliberaal. Allemaal etiketjes voor een en hetzelfde egocentrisch denken en handelen.
Als we naar de maatschappij kijken, dan zie we sociale samenhang. Ik als egocentrisch wezen kan niet eens overleven zonder andere mensen. Zelfs als al mijn behoeftes vervuld worden, dan wil ik nog niet alleen op het allermooiste eiland van de wereld wonen. Wat klassiek links altijd gedaan heeft, is in die sociale samenhang utopische vergezichten projecteren. En op dit punt moet ik toch weer even naar mijn off topic reactie verwijzen. Klassiek links heeft sociaal beleid gemaakt, maar wel met egocentrisme als insteek. Sociaal beleid over de rug van de derde wereld, bodemschatten, klimaatverandering en vooral ook toekomstige generaties. Dit is m.i. een doodlopende weg.
We zullen onszelf dienen te heruitvinden. Maar wel met het egocentrisme als kenmerkende eigenschap van het individu. En met sociale samenhang die de mens/maatschappij eigen is. Dit kan je in je beschouwingen als polariteiten zien, welke je niet hoeft te bestrijden, maar waar je mee kan werken.
@40: Dank je. Dat bedoelde ik inderdaad, hier heb ik wat aan. Ik ga het ook niet bekritiseren, het is jou visie.
Ik heb wel een vraag – en dat gaat over stuk waar je off topic gaat zoals je zelf zegt (volgens mij niet):
Klassiek links heeft sociaal beleid gemaakt, maar wel met egocentrisme als insteek. Sociaal beleid over de rug van de derde wereld, bodemschatten, klimaatverandering en vooral ook toekomstige generaties. Dit is m.i. een doodlopende weg.
Als dit juist is – ik wil daar nu dus niet inhoudelijk op ingaan – heb je gelijk, dat is een doodlopende weg. Die punten zijn ook volgens mij precies de zaken waar het fout loopt.
Mijn vraag: ik begrijp je verwijt naar links niet. Ik lees hierin dat links eigenlijk rechts is. Zie ik dat goed? Kun je dit toelichten?
In de laatste alinea beschrijf je ongeveer de polariteit die ik ook probeer te benoemen. Dit is dus (nogmaals) geen kritiek, want wat dat betreft zijn we het gewoon eens.
@34: Je begrijpt dat ik eigenlijk vier stromingen benoem, ik splits de liberalen in twee. Conservatieve liberalen die stellen dat gelijkheid van kansen bestaat en dat er collectief geen correcties of interventies nodig zijn en progressieve liberalen die vind dat die correcties wel nodig zijn. In de VS zijn de conservatieve liberalen the conservatives en de progressieve liberalen the liberals. En die vallen ook steeds meer samen met de twee partijen, Republikeinen en Democraten.
De conservatieven en socialisten hebben met elkaar gemeen dat zij sceptisch staan tegenover de claims van het liberalisme: de een vanuit de traditie met zijn vaststaande hiërarchie, de ander vanuit een modern egalitair model.
Nog een opmerking: Het eigenaardige van de Nederlandse politieke geschiedenis is dat de conservatieve ideologie gedragen werd door partijen van outsiders (katholieken en antirevolutionairen) en niet zozeer door een partij van de landelijke elite (zoals de Engelse tories). Iemand die daarop wijst is Ernest Zahn (Das unbekannte Holland ). Daardoor zijn denk ik die conservatieve partijen meer naar het midden gegaan in Nederland en hebben ze ook zo meegewerkt met opbouw verzorgingsstaat. Dus partijen zijn niet alleen ideologisch te duiden ook hoe ze zijn ontstaan en vanuit welke sociale groepen is belangrijk.
@41
Er zitten m.i. in de klassiek linkse ideologie egocentrische kenmerken. Als je egocentrisme als rechts bestempeld dan heeft links rechtse trekjes.
Maar lees het niet als een verwijt. Egocentrisme is iets waar ieder mens aan onderhevig is, alleen de mate waarin verschilt per individu.
Egocentrisme staat tegenover sociale samenhang. In een goede politieke visie worden deze twee in samenwerking gebracht. Het individu kan zich vanuit eigen visie en belang ontplooien ten gunste van de samenleving. En gezien de tijd waarin we leven zullen we “de samenleving” steeds meer moeten definiëren als een mondiale samenleving. In een groeiend proces uiteraard, want over veel delen van de wereld hebben we niet zo veel te vertellen. Maar we kunnen niet langer de belangen van anderen elders op de planeet veronachtzamen.
@42: Ja, die opsplitsing heb ik gezien en ik ben me er ook van bewust dat confessionelen hebben mee gewerkt aan de verzorgingsstaat. Ik denk dat na WO2 het midden van de politiek veel verder naar links lag dan nu. Ervaringen van de Grote Depressie zaten (bij alle westerse landen, niet alleen NL, ook GB en VS die niet bezet waren geweest) nog vers in het geheugen. Er bestond grote eensgezindheid over de noodzaak om het kapitalisme te reguleren en om het risico voor economische tegenspoed (incl ziekte en ouderdom) sociaal op te vangen.
@43: Je spreekt van ‘klassiek links’ waarmee je impliceert dat er ook een modern links is. Hoe verschillen die van elkaar? En zo ja, wat is de oorzaak daarvan?
@44
Nee, dat is een misvatting. Het modern links is er nog niet. Links is in mijn optiek in een bestaans-crisis. Links vraagt er om, om opnieuw gedefinieerd te worden. Als antwoord op de snel veranderende omstandigheden.
@45: Ik ben het voor de verandering met je eens, maar ik vermoed wel om andere redenen (maar wie weet ;-)
Mijn visie:
Volgens mij heeft links zichzelf wel hervormd maar op de verkeerde manier. Dat is gebeurd in de jaren 80 en 90 (timing verschilt per land). Ik link in mijn verhaal naar Richard Rorty: Richard Rorty’s prescient warnings for the American left die zegt dat het al in de jaren zestig is begonnen.
Hij spreekt over reformist left – wat jij denk ik klassiek links zou noemen – dat is het links van Drees en FDR: de hervormers die het als hun taak zagen er voor te zorgen dat er ook voor de zwakken in samenleving wordt gezorgd – we vatten dat nu samen met de term ‘verzorgingsstaat’ – omdat zij in een puur kapitalistische maatschappij uit de boot vallen. Het hervormen slaat dus op ‘hervormen van het kapitalisme’.
Maar in de jaren zestig vergat links dit en links veranderde in wat Rorty noemt de cultural left. Links is dan meer bezig met de typische linkse onderwerpen. Mirjam de Rijk verwees daar ook naar in haar rede voor Sargasso. Zie ook mijn lijstje onderwerpen in @0. Dat is wat ik bedoel met links is haar taak vergeten: het hervormen van het kapitalisme.
Dat bleek vooral in de jaren negentig: links heeft toen het neoliberalisme geaccepteerd: marktwerking op bijna alle gebieden, deregulering en privatisering, vrijheid van kapitaal, enz. Daarbij heeft men vergeten wat de taak is van links: bescherming van de gemeenschap tegen teveel individualisme. (Individualisme en competitie zijn kenmerken van neoliberalisme). Links accepteerde het kapitalisme.
Heel verwarrend is dat het zelfde woord ‘hervormen’ dus voor twee tegenover gestelde dingen wordt gebruikt: tot de jaren zestig voor hervormen van het kapitalisme (dit menswaardiger maken) en vanaf de jaren 90 voor hervormen van de maatschappij om er voor te zorgen dat het kapitalisme beter werkt. Het is de omgekeerde wereld en het is een fout die ik vooral links kwalijk neem. De PvdA is daar gisteren hard voor afgestraft en in het algemeen profiteren de populisten hiervan.
@46
Ja, we verschillen duidelijk van mening van wat klassiek links is.
In mijn optiek zijn SP en de PvdA de laatste rokende restanten van wat ooit een brede volkspartij was. Dat verschil van mening is vermoedelijk terug te voeren op een verschil van achtergrond. Ik heb nog een ‘arbeideristische’ achtergrond. Partijen als de PvdA waren er voor een eerlijke verdeling en zorgen voor de zwakkeren gericht op een binnenlandse verdeling. In de jaren 70 ging het onder Den Uyl al een beetje fout. Die man had het over VAD (vermogensaanwasdeling) en meer van dat soort fratsen. Intussen was er voor mij geen huurhuis beschikbaar. Dat leek mij toch wat urgenter. Drees nam toen al afscheid. In de jaren 80 was het zogenaamde progressieve denken heel erg sexy, maar ik vroeg me af wat er sexy aan was. Ondertussen verrechtste Nederland tóen al.
In de jaren 90 leek het nog wat goed te komen. Clinton, Blair e.a. propageerden de zgn derde weg. Maar in de jaren 0 bleek dat ik wat over het hoofd had gezien. Enerzijds de fortuynisten die de PvdA de rug toekeerden en anderzijds de opkomst van de SP die weliswaar ook arbeideristische taal bezigde, maar dan op een wijze die ik in ieder geval niet als zodanig herkende.
Nu is er niks meer over van links. Gefragmenteerd. Achteraf bleken vele linkse stemmers egocentrisme na te streven. We vinden ze terug bij de PVV, 50 plus en Denk. Al die oude idealen kunnen op de schroothoop van de geschiedenis. In de buurlanden is het beeld niet veel anders.
@47: Ik denk dat we – als ik jou reactie zo lees – helemaal niet zo verschillend denken over wat klassiek links is: het is wat Rorty ‘reformist left’ noemt.
Jij zegt – niet als Rorty – dat links in de jaren zestig veranderde, een andere koers ging volgen, en daarbij de sociaal economische zaken links [sic] liet liggen.
Waar wij denk ik verschillen is dat over wat er in de jaren 90 en 0 gebeurde, dat wat ik in #46 heb beschreven – links heeft rechtse waarden overgenomen – dat is wat vaak wordt aangeduid met ‘De Derde Weg’. Jij bent juist wel positief over de Derde Weg ik niet. Of zie je dat niet zo?
@35: Volgens mij is het feit dat urbane, linkse partijen al lang niet meer de arbeider vertegenwoordigen, een uitgekauwd relaas. Hier doen ze het nog eens dunnetjes over:
http://www.volkskrant.nl/opinie/opinieblog-hans-wansink-arbeiders-zelf-doen-bij-pvda-het-licht-uit~a4459022/
@48
De ‘derde weg’ laat zich lastig omschrijven. Jij zult het wegzetten als neoliberaal. En dan heb je met name het angelsaksische model voor ogen. Maar dat angelsaksische model hebben we in Nederland niet. Hier zijn meer overlegstructuren. Het zogenaamde polderen is zo gek nog niet. Markt waar het kan, regulering waar nodig. Ik geloof niet in polarisering. Dat is even nuttig om wat standpunten duidelijk te maken, maar consensus zou voorop moeten staan. Een linkse partij zou ook voorstander moeten zijn van anticyclisch begroten. Juist omdat regulering van de overheid moet komen. Maar daar zie ik op links niks van terug. Links doet aan aan korte termijn denken. (in Nederland althans) Het zou namelijk betekenen dat als een partij als de SP anticyclisch begroten hoog in het vaandel zou hebben, zij bij de afgelopen campagne gepleit zou hebben voor een rem op de overheidsuitgaven. Daar heb ik niks van meegekregen. Daar zie ik weer een stukje egocentrisch denken in.
@50: Hier is een goede beschrijving van wat de Derde Weg is. Er is zelfs een soort van manifest waarin het beschreven wordt. Wij – in de persoon van Wim Kok – hebben daar ook een rolletje bij gespeeld. Wat in dat stuk ook wordt uitgelegd is dat het een uitgesteld reactie was op het communisme – afstand nemen van het ideologische verleden, en dat links zich aanpast aan het kapitalisme. Dat was ook een reactie op de val van de muur. Links had toen (net als nu, zie wat er met de PvdA is gebeurd) nooit moeten gaan regeren met rechts – met de VVD dus. Het voordeel is altijd eenzijdig voor de VVD – voor rechts.
Dat wat je zegt over anticyclisch begroten ben ik met je eens. Als je daar voorbeelden van hebt (uitspraken, artikelen of iets dergelijks), graag.
Ik begrijp alleen je laatste opmerking niet over egocentrisch denken bij links.
@Lutine: “..VAD (vermogensaanwasdeling) en meer van dat soort fratsen. Intussen was er voor mij geen huurhuis beschikbaar. Dat leek mij toch wat urgenter. “
Is dat niet heel erg egocentrisch van jou? Maar ik vind dat er helemaal niets mis is met egocentrisme.
Maar begint het niet daarmee? Eerst goed voor jezelf zorgen (van jezelf houden) en dan kun je ook goed voor anderen zorgen. Vliegtuigongeluk? Zet eerst bij jezelf het zuurstofmasker op en dan bij je kind of je buurman?
En dat voor jezelf zorgen dat geldt ook voor een “volk” of een etnische groep. Ook een vorm van groepsegoïsme (eigen gezin eerst, eigen stam eerst, eigen volk eerst).
@51
Ja, we dienen de jaren 90 ook in het licht van de val van de muur en de ‘definitieve’ eindoverwinning van de liberale democratie en het marktdenken te zien. Aansluitend op de jaren 80 waar Reagan en Thatcher domineerden. Voor goed begrip kunnen we niet om de tijdsgeest heen. Ik verschil dan ook van mening over paars. Want dat was ook een trendbreuk met het CDA en bood ruimte voor onderwerpen op ethisch terrein. Zeer waardevol, want politiek gaat niet alleen over economie.
Wat anticyclisch begroten betreft: ik hoor daar nooit een linkse partij over! (rechtse partijen trouwens ook niet) In de afgelopen campagne vlogen de loze beloftes ons weer om de oren.
Ik vind het een egocentrische houding om cyclisch te begroten. Ik gebruik die term omdat cyclisch begroten directe behoeftebevrediging is. Dat is een anti-links standpunt mijn inziens. Nu juist op dit moment (2017) de economie aantrekt dient de overheid prudent om te gaan met haar uitgaven. Om -mochten we weer in de situatie van 2012 geraken- de teugels te kunnen laten vieren en dmv overheidsbestedingen de economie weer vlot te trekken.
@52
Het was misschien niet handig om mijzelf als voorbeeld te nemen.
Want dan kan jij het punt scoren dat ik egocentrisch ben.
Maar dat ben ik ook! Ik beschouw iedereen als in meer of mindere mate egocentrisch. De mens beschouwt van nature zichzelf als het centrum van de wereld. Maar dat is een misvatting. Mijn persoonlijke bestaan staat in relatie tot de maatschappij. En de maatschappij heeft geen centrum.
In mijn visie is er van nature adhesie in een maatschappij. Politiek kan hier op sturen. Rechts stuurt op het individu, links op de adhesie in de maatschappij. (Zo zou het althans moeten zijn in het geval van links.) Het individu staat dus altijd ten dienste van het geheel. En binnen dat geheel is het productief als het individu kansen krijgt om zijn talenten te ontwikkelen en te benutten. Waarin het individu daar ook voordeel aan heeft.
Het rechtse struggle for life is dus niet aan mij besteedt. Maar het kan van uit een linkse visie ook niet zo zijn dat groepen binnen de maatschappij zichzelf bevoordelen ten koste van zaken die buiten de groep vallen. Denk aan bevoordeling ten koste van milieu of bevoordeling ten koste van toekomstige generaties.
Er is dus op zich niets mis met egocentrisme, maar het is wel een vals beeld. Doch politiek gezien dienen we er wel rekening mee te houden dat egocentrisme er is en hoe we er mee dienen om te gaan.
@53: Zeker Paars was een trendbreuk, een manier om eens zonder het CDA te kunnen regeren. Eindelijk eens de euthanasiewet regelen. Ik kan met dat nog goed herinneren en ik vond het toen ook goed. Nu denk ik er anders over. Voortschrijdend inzicht dus.
Wat Kok, Clinton, Blair en Schröder deden, het inslaan op de Derde Weg, was een strategische blunder. De Derde Weg is een doodlopende weg voor de sociaaldemocratie en voor links in het algemeen gebleken. Links moet niet willen regeren met rechts. Dat is niet goed om veel redenen. De belangrijkste is wel dat links daarvoor veel harder afgestraft wordt dan rechts (zoals deze verkiezingen overduidelijk laten zien). Kiezers hebben dan geen echte keuze meer: ze kunnen kiezen uit rechts beleid met een sociaal randje en ‘echt rechts’. Dat ontbreken van een echt alternatief was de opening voor Fortuyn en al zijn epigonen nadat hij was vermoord.
Een van de redenen waarom ik deze serie over links en rechts ben begonnen is om (ook voor mezelf overigens) eens te kijken hoe het is ontstaan, wat het (nu) betekent en of het nog waarde heeft. Het zijn tegenpolen in de politiek die beiden een belangrijke rol hebben in de politiek. Voor de kiezer geeft het duidelijkheid. Het is politicologie van het volk, een manier om naar politiek te kijken die iets verder gaat dan alleen maar een aantal politieke punten op een lijstje afvinken. Dat is wat je doet als je een keuze maakt met de Kieswijzer, of dergelijke systemen.
Wat deze manier van kijken ook mogelijk maakt is dat je kan zien dat er in de loop der jaren een trend is naar rechts, dat de politiek daardoor uit evenwicht is geraakt. Dat kan je alleen maar zien als je via deze ‘bril’ naar de politiek kijkt.
Het vormen van een coalitie tussen links en rechts is heel onverstandig. Er kan soms een reden voor zijn – een diepe crisis, een oorlog of zo – maar in de dagelijkse politiek moeten de twee met elkaar strijden (op een nette, democratische manier natuurlijk!). Dan heb je als kiezer ook wat te kiezen is mijn idee.
@54: Inderdaad er is altijd een strijd tussen individualisme (egocentrisme als het te vergaat) vs. gemeenschap. Dat heb ik ook geprobeerd te laten zien.
Dat is ook waar Saskia Sassen het over heeft in het citaat dat ik van haar heb overgenomen. Ze zegt het heel mooi vind ik. Dat citaat was overigens de inleiding van een kort praatje over techniek. In onze maatschappij is ‘het gemeenschappelijke’, en vooral ook de onderlinge afhankelijkheid door techniek en organisatie (‘infrastructuur’) onzichtbaar geworden. We accepteren het als iets vanzelfsprekends. En dat is niet zo. Ik vind dat een belangrijk inzicht.
@55
Op het punt van samenwerken tussen links en rechts verschillen we dan ook radicaal van inzicht. Jij benadert de SP-doctrine. Hetgeen een geïsoleerde partij oplevert en mijn inziens één van de redenen van de teruggang van links is. In dit licht zal het mij benieuwen of GL onder Klaver dezelfde heilloze weg in zal slaan. We leven in een democratie en ook Klaver zal over 4 jaar aansprekende resultaten moeten tonen. Ironisch in dit licht is de recente ondergang van de PvdA; samenwerken met rechts wordt inderdaad niet gewaardeerd.
@56
Wat die uitspraak betreft, daar kan ik mij niet in vinden. Ik ben zowel het individu als het collectief. Het collectief is voor mij uitermate zichtbaar. Dat zoekt men niet in infra maar in álles. Toekomstige generaties maken net zo goed onderdeel uit van het collectief als dieren of mensen elders op de wereld. Dat is ook wat ik tegen heb op links, ze hebben een veel te kortzichtige visie op het collectief. En tegelijkertijd verwerpen ze een beetje de individuele belangen. Dat komt voort uit idealisme. Idealisme is een slechte voedingsbodem voor politieke besluitvorming.