Kunst op Zondag | Bommenwerpers

In de vorige KoZ werd even verwezen naar de B52 Lipstick bommenwerper van Wolf Vostell. En toen dacht ik: bommenwerpers, waar heb ik die meer gezien?

Ik zie ze het liefst niet. Hooguit als schroot. In 2012 deden graffiti kunstenaars er nog wat aardigs mee op een vliegtuigkerkhof in Arizona, USA. Afgedankt luchtmachttuig. Hier een restant van een militair vrachtvliegtuig, nu meer dan duidelijk gekarakteriseerd als oorlogsmateriaal.

Over dat kerkhof maakte Ahmet Ogut het filmpje ‘Things We Count’. De camera gaat langs het vliegtuig terwijl ze in het Koerdisch, Turks en Engels geteld worden.

Wat in de vliegerij ‘nose art’ wordt genoemd (kunst op de neus van vliegtuigen), is in het militair industrieel complex een manier om lollig te doen met bommenwerpers en gevechtsvliegtuigen. De meeste versieringen (pin ups) maken volslagen duidelijk dat oorlog voeren niets anders is dan macho je pik achterna lopen.

Als bommenwerpers en gevechtsvliegtuigen, non-actief, wel getoond worden, wat is dan de beste manier? Als oorlogsmonument?

Door heel ons land zijn restanten van bommenwerpers uit de Tweede Wereldoorlog te vinden, als onderdeel van monumenten ter herinnering aan de vliegers die omkwamen toen hun toestel hier neerstortte. De meesten kwamen terug van de bombardementen die ze in Duitsland hadden uitgevoerd. Op de terugweg werden sommigen door Duitse gevechtsvliegtuigen verrast.

Teruggevonden propellors, motorblokken, vleugles of staartstukken werden verwerkt in diverse herdenkingsmonumenten. Hier het zgn. RAF-monument in Spijkenisse.

Zoals gezsegd: in de rest van het land vinden we meer van dit soort monumenten. Onder andere in Pey (gemeente Echt-Susteren), Marken, Hank, Opmeer en Markelo. Allemaal restanten van Engelse en Amerikaanse toestellen.

Eén monument is een Duits toestel. Dat monument kwam er dan ook niet zonder protesten. Het is een betonnen versie van de Heinkel, een bommenwerper waarmee Rotterdam te grazen is genomen. De sculptuur staat bij het Museum ‘40 – ’45.Kunstenaar Onno Poiesz noemde de sculptuur De Schaduw.

Al die monumenten doen vaak niets meer dan herinneren. Meer boodschap zit er niet bij. Is dat wel het geval als we een bommenwerper of een gevechtsvliegtuig ineens in een kunstmuseum zien?

Bij León Ferrari is het protest duidelijk.
Civilización occidental y cristiana (Westerse christelijke beschaving), 1965.

Fiona Banner lijkt de kracht en macht van gevechtsvliegtuigen te willen nuanceren. Een Sea Harrier hangt als een gevangen vogel aan het plafond, een Seperat Jaguar ligt ondersteboven, alsof het kreng zich lijkt te onderwerpen.

Fiona Banner – Harrier and Jaguar, 2010.
.

En wat betekenen de toestellen van Anselm Kiefer? Kiefer was ooit leerling van Joseph Beuys die in zijn zondige jeugdjaren als radiotelegrafist op een bommenwerper van de ‘Luftwaffe’ werkte. Anselm Kiefer werd geboren in het jaar dat Duitsland met een vloed van bombardementen op de knieën werd gedwongen.

Hoe donker Kiefers werk ook kan zijn, hij ziet ergens nog ‘Geloof, hoop en liefde’. Is dat de reden waarom zijn vliegtuigen uitgerust zijn met boeken (kennis!) en papavers? Wordt het lood ooit goud?

Angel of History, lood, glas, papavers,1989.

Mohn und Gedächtnis (papavers en herinnering), lood en papavers, 1989.

Melancholia, lood, glas, staal en as, 1990-1991.

Awel, kunst en bommenwerpers gaan op vreemde wijzen samen. Hoe kijk je tegen zo’n monster aan? Met bewondering voor de techniek? Met afgrijzen voor wat zo’n ding kan aanrichten? Met interesse voor de geschiedenis? Met adoratie voor de kracht en macht?

Je kunt die dingen beter niet tegenkomen, want dan is het Whaam, over, uit en niks dan puinhopen.

Roy Lichtenstein – Whaam!,1963.