Onder bovenstaande kop schreef Jaap van Ginneken in 2002 in de Groene Amsterdammer: “De strijd om de ‘hoofden en harten’ van de bevolking in eigen land en binnen het eigen bondgenootschap, in neutrale landen en in vijandige naties, is sinds mensenheugenis de kern van alle agitatie en propaganda.” De aanleiding was de opheffing van het Office of Strategic Influence van defensieminister Donald Rumsfeld, nog voor de Irak-oorlog zelfs maar begonnen was. Van Ginneken vermoedde dat de activiteiten van dit bureau, dat na de aanslagen van 11 september leugens moest verspreiden in de strijd tegen het terrorisme, voortaan op meer heimelijke wijze zouden worden voortgezet. “Als je gaat liegen, moet dat immers niet van te voren in de krant worden aangekondigd. Zelfs als je de waarheid spreekt, word je dan niet meer geloofd.” Kees Kalkman bespreekt ‘Operatie Oppoets’, een onthutsend boek. Jip van Dort – al bekend als een van de auteurs van het boek ‘Hawija’ over de aanval van de Nederlandse luchtmacht op een Iraakse stad tijdens de oorlog met ISIS en de catastrofale gevolgen daarvan voor de bewoners van de wijk waar Islamitische Staat een arsenaal had aangelegd – heeft nu een boek geschreven over vier recente gevallen waarin propaganda is ingezet bij Nederlandse deelname aan oorlog. Ten eerste claimde de Nederlandse regering in 2002 en 2003 een grote dreiging vanwege massavernietigingswapens in Irak, die er in werkelijkheid niet waren. Ten tweede werd van 2006 tot 2010 door het kabinet beweerd dat door onze militairen aan de Afghaanse autoriteiten (lees: de beruchte geheime dienst NDS) overgedragen gevangenen niet werden gemarteld, terwijl dat wel gebeurde. Ten derde werd in de periode 2015-2018 de indruk gewekt dat door Nederland gesteunde gewapende groepen in Syrië mensenrechten en oorlogsrecht respecteerden, wat niet klopte. Ten slotte werd van 2014 tot 2018, toen luchtaanvallen werden uitgevoerd tegen Islamitische Staat in Irak gesuggereerd dat een schone oorlog werd gevoerd, terwijl burgers werden gedood. Papieren werkelijkheden Het boek ‘Operatie Oppoets’ stelt niet zonder reden dat het afwijkt van andere boeken in het Nederlandse taalgebied over oorlogspropaganda of vriendelijker gezegd ‘regeringscommunicatie’, die meestal gaan over de vijandelijke propaganda of eventueel over die van bondgenoten zoals de VS, maar zelden over het eigen Nederlandse handelen. Er zijn wel uitzonderingen, zoals over de Nederlandse koloniale oorlog tegen Indonesië, maar die behandelen een enkele oorlog in een ver verleden. Door meerdere gevallen te vergelijken uit een recent verleden kunnen patronen duidelijk worden, zo stelt de auteur. De desinformatie blijkt dan systematisch te zijn, juist ook bij recente oorlogen. In vier hoofdstukken wordt eerst het regeringsverhaal beschreven, daarna hoe dit op onderdelen uitgedaagd wordt door onderzoeksjournalisten, kritische Kamerleden en onderzoekscommissies, de manier waarop het kabinet zijn versie overeind probeert te houden door ontkenning, geveinsde onwetendheid, selectieve informatievoorziening en geheimhouding en hoe uiteindelijk de waarheid boven water komt. De analyse is minutieus en vindt plaats aan de hand van Kamerbrieven, parlementaire debatten, rapporten en mediaberichten. De conclusie is dat de diverse regeringen er toch in slaagden met ‘opgepoetste verhalen’ en ‘papieren werkelijkheden’ parlement en bevolking lange tijd het zicht op de ‘rauwe werkelijkheid’ te onthouden. Pas als er werkelijk geen uitweg meer mogelijk was volgde een schoorvoetende erkenning. “In de toekomst moet de democratie harder werken,” stelt Van Dort, doordat critici van diverse pluimage “sceptisch zijn en er bovenop zitten.” Zo kan propagandagebruik worden herkend en onschadelijk worden gemaakt, waardoor eventueel ook oorlogen eerder kunnen worden beëindigd. Daarnaar gevraagd, bevestigt de auteur dat het buiten kijf staat dat propaganda ook gebruikt wordt in huidige conflicten in Oekraïne, Gaza en elders, zowel door de direct betrokken partijen, als door staten die indirect betrokken zijn. Bij elke oorlog wordt de waarheid geslachtofferd, de democratie geschaad en is alertheid geboden. Strijd om hoofden en harten Alles bij elkaar een nuttig boek, ook voor wie zich snel over de betreffende affaires een beeld wil vormen. Een enkel woord van kritiek: de nadruk ligt wel erg op de verhouding regering en parlement met een kritische rol voor de onderzoeksjournalistiek en minder op de strategie achter de regeringspropaganda om de bevolking mee te krijgen. Aandacht voor de strijd om de hoofden en harten van de bevolking moet mijns inziens dit beeld van de opgepoetste regeringscommunicatie verder completeren. Gevraagd om een reactie zegt Van Dort: “Documenten met strategische plannen zijn doorgaans niet openbaar, dus niet of moeilijk toegankelijk. Tegelijk is duidelijk uit de vele Tweede Kamerstukken die ik voor mijn boek heb bestudeerd, dat overheidscommunicatie wel werd afgestemd. Je komt bijvoorbeeld heel vaak letterlijk precies dezelfde antwoorden tegen. Op ministeries is over het algemeen duidelijk wat wel en wat niet dient te worden gecommuniceerd, daar ben ik van overtuigd. Met betrekking tot de oorlog tegen Islamitische Staat (IS) is een document naar boven gekomen dat stelt dat communicatie over burgerdoden steun voor de militaire operatie kan ondermijnen. Uit het rapport van de onderzoekscommissie naar de steun aan gewapende groepen in Syrië werd duidelijk dat bewust ‘verhullend en strategisch’ taalgebruik werd gebezigd richting het parlement. En in 2003 bestond er een ‘strategiegroep-Irak’ die voor het kabinet werkte aan de communicatie rond de naderende strijd. Het zijn allemaal aanwijzingen dat in ieder geval serieus werd nagedacht over de communicatie. “Uit mijn boek komt een duidelijke trend naar boven: informatie over de werkelijke, maar lelijke oorlogspraktijk – de doden, gewonden en vernietiging – wordt zo veel als mogelijk buiten beeld gehouden, al helemaal als Nederland hier zelf betrokken bij is.” Jip van Dort - Operatie Oppoets; hoe waarheid en democratie het afleggen tegen Nederlandse oorlogsdeelname. Uitgeverij Aspekt 2024. ISBN 9789464872446 [overgenomen uit Vredesmagazine, 2025 nr. 1]
‘In the Bleak Midwinter’ is een gedicht van de 19e eeuwse dichteres Christina Rosseti, later op muziek gezet door de componist Gustav Holst.
Wel grappig dat twee telgen uit migrantenfamilies zo’n typisch Brits product neer kunnen zetten. Zo zie je maar weer.
Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.
ANALYSE - door Jaco Dagevos
De kabinetsmaatregelen dempen de integratie en participatie van asielzoekers en statushouders. Het gevaar dreigt dat dit een categorie pseudoburgers creëert, vindt hoogleraar Jaco Dagevos. Waar gaat het naartoe met het participatiebeleid voor asielzoekers en statushouders?
In politieke en maatschappelijke discussie weinig aandacht voor de implicaties van het voorgenomen kabinetsbeleid voor de participatie van asielzoekers en statushouders die al in Nederland verblijven. Dat terwijl de voornemens van het kabinet rond de participatie van asielzoekers en statushouders ingaan tegen de positieve ontwikkelingen die er de laatste jaren zijn geweest. De discussie gaat vooral over het terugdringen van de (asiel)migratie. Men kan van mening verschillen over de omvang van de migratie en de noodzaak om daar wat aan te doen, maar los daarvan is het belangrijk om te stimuleren dat asielzoekers en statushouders de Nederlandse taal leren en aan het werk kunnen gaan.
In de afgelopen jaren zijn er twee maatregelen genomen die meer ruimte bieden voor de participatie van asielzoekers in ons land. Eind 2023 werd de 24-weken-eis afgeschaft. Dit betekent dat asielzoekers het gehele jaar mogen werken. Dit was het resultaat van jarenlange adviezen vanuit de wetenschap en van maatschappelijke organisaties en werkgevers. Een door een werkgever aangespannen rechtszaak gaf uiteindelijk de doorslag. En met succes: kort na het afschaffen van de 24-weken-eis nam het aantal aan asielzoekers afgegeven werkvergunningen snel toe.
VERSLAG - Wie in de kerstvakantie graag een museum wil bezoeken, heeft in het noorden van ons land volop keuze. Voor Kunst op Zondag zet ik graag een aantal mogelijkheden op een rijtje. In Zwolle leer je Blaue Reiter-kunstenaar Marianne von Werefkin kennen. In Assen blinkt het goud van de Dacia. Labyrinthia is de nieuwe spannende collectie-opzet van het Drents Museum. Het kunst-drieluik in Assen is compleet met de eerste solotentoonstelling van de Duitse schilder van de Neue Leipziger Schule Mirjam Völker. In Paterswolde is de laatste expositie van ‘visitekaartjes’ te zien.
Artiesten (1910, gouache) © Marianne von Werefkin © foto Wilma Lankhorst.
Marianne von Werefkin is geboren in het Russische Toela in 1860. Om haar talent zo goed mogelijk te ontwikkelen, kreeg zij privéles van Ilja Repin, hij was de belangrijkste vertegenwoordiger van het Russisch Realisme. Von Werefkin was een serieuze en zeer getalenteerde leerling. Ze werd als jonge schilder al de Russische Rembrandt genoemd. Op haar achtentwintigste raakte ze gewond tijdens de jacht. Door een schot in haar rechter hand, haar schilderhand raakt ze gehandicapt. Ook dit voorval kon haar schilderstroom niet stoppen en begon met links te schilderen. In 1892 leert ze de Russische schilder Alexej von Jawlensky kennen, vier jaar later besluiten ze samen naar München te verhuizen. Daar sluiten ze vriendschap met Gabriele Münter en Wassily Kandinsky. In Zwolle ontdek je welke cruciale rol Von Werefkin speelde aan het begin van de 20ste eeuw in de ontwikkeling van het expressionisme in Duitsland. Net als Gabriele Münter speelde zij een belangrijke rol bij de ontwikkeling van het gedachtegoed van het kunstenaarsnetwerk Der Blaue Reiter. Marianne von Werefkin – Pionier van het expressionisme is nog tot en met 16 maart 2025 te zien in Museum de Fundatie in Zwolle. MK=geldig.
De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.
Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.
Met zo’n naam ben je als band natuurlijk wel verplicht knetterend zinderende optredens af te leveren, en het moet gezegd: de dames Thunderpussy verstaan hun opdracht.
Hun eerste EP heette Greatest Tits en hun tweede Milk It. Dubbelzinnige humor, wie is er niet groot van geworden? Bovenstaand nummer komt van hun dit jaar uitgebrachte studio-album West.
COLUMN - In het voetspoor van NAVO-admiraal Rob Bauer begeeft Mark Rutte zich nu ook op het pad van de oorlogspropaganda. De kersverse secretaris-generaal van het westerse bondgenootschap roept ons op om ons civiel en militair te wapenen tegen ‘het gevaar dat op ons afkomt’. ‘We moeten onder ogen zien dat wat in Oekraïne kan gebeuren, ons ook kan gebeuren,’ sprak hij dreigend. Een nogal vergaande stellingname waar geen serieuze onderbouwing voor te vinden is. Maar een geluid dat we helaas de afgelopen jaren vaker horen in commentaren op de oorlog in Oekraïne. De Koude Oorlog revisited.
De Franse historicus en communicatiewetenschapper Etienne Augé noemt de toespraak van Rutte in de NRC een klassiek staaltje oorlogspropaganda. ‘Dit soort mobiliserende toespraken gaan altijd over iets heel ernstigs dat kán gebeuren, maar misschien wel helemaal níét gebeurt. Ter mobilisatie van landen en burgers ‘voor het geval dat’ worden speciale technieken ingezet zoals het aanjagen van angst en het voortdurend schermen met “de goede zaak”.’ De krant vroeg Augé een aantal media-optredens van militairen en politici te analyseren. Hij zag daarin ‘vier, in zijn ogen typische propaganda-elementen: het archetype van de onschuldige jonkvrouw die door boze machten wordt belaagd (en gered wordt door een ridder te paard), de onmenselijke tegenstander, de domino-theorie (na Oekraïne komt….) en de eeuwige strijd tussen goed en kwaad.’
Giorgia Meloni moest deze week in het Italiaanse parlement haar vriendschap met Elon Musk verdedigen. ‘Ik laat me door niemand iets voorschrijven’, zei ze. Maar de hechte vriendschap van de Italiaanse premier met de Amerikaanse multimiljonair roept wel vragen op. Meloni heeft nogal frequent contact met de baas van Tesla, SpaceX en X. Er werd zelfs gesproken van een romance nadat een foto viraal ging waarop de twee elkaar liefdevol aankeken. Maar er zit ook een zakelijk kant aan de vriendschap met de grote vriend van aankomend president Trump. Afgelopen zomer keurde de Italiaanse regering nog een wettelijk kader goed dat het voor buitenlandse ruimtevaartbedrijven mogelijk moet maken om in Italië te opereren. Dat zou naar verwachting 7,3 miljard euro aan investeringen moeten opleveren tegen 2026.
In het parlement wees Meloni dinsdag op het het belang op van een “pragmatische, constructieve en open benadering” van de VS. Ze stelde voor om gebieden van EU-VS-samenwerking te benutten en tegelijkertijd te werken aan het voorkomen van handelsgeschillen die “beide partijen zouden schaden.” Ook tegenover haar Europese collega’s toont Meloni zich pragmatisch en bereid tot samenwerking. Ze sluit zich aan bij het pleidooi de Europese Defensie te versterken. Europa moet Oekraïne blijven steunen en sancties treffen tegen het ondemocratische regime in Georgië. De Italiaanse premier probeerde de Franse president Macron gerust te stellen over het omstreden Mercosur akkoord. Italië zou het verdrag dat Frankrijk graag van tafel wil hebben niet steunen ‘zonder een behoorlijk evenwicht’. Nee, met de huidige Italiaanse regering isoleert het land zich niet, zei Meloni tegen de bezorgde oppositie. Ze wees op de benoeming van haar partijgenoot Raffaele Fitto als vice-voorzitter van het Europese parlement. Geen zorgen, dus, over de hedendaagse Italiaanse politiek?
Dat kan! Sargasso is een collectief van bloggers en we verwelkomen graag nieuw blogtalent. We plaatsen ook regelmatig gastbijdragen. Lees hier meer over bloggen voor Sargasso of over het inzenden van een gastbijdrage.
Latcho Drom (‘Heb een veilige reis!’) is een muzikale film uit 1993 over de rondzwervingen van Romazigeuners, die in elk land waar ze woonden lokale gebruiken opnamen in hun repertoire, zoals Indiase drums, oosterse buikdansen, Hongaarse violen en Spaanse gitaren.
The Builders & The Butchers zijn een folkrockband uit Oregon. In ‘Bringing Home The Rain’ verhalen ze over hoe het is samen te leven met iemand die aan een verslaving lijdt.
Kyle Gordon is een Youtube-komiek die meestal korte sketches maakt. Hier pakt hij breed uit met een MTV-spoof op films als Ghost (1990) en het soort melodramatische operetteliedjes waar Jim Steinman befaamd mee is geworden.