COLUMN - van Henk Witte.
Tal van politieke analytici hebben zich al bezig gehouden met de vraag waarom linkse politiek zich zo nadrukkelijk in de verdomhoek bevindt. En alle linkse politici en kiezers die zo nadrukkelijk op een medicijn tegen de rechtse pandemie zitten te wachten verloren zichzelf in een woud van verklaringen. Het resultaat: tot dusverre is niet echt een antwoord gevonden. Dit terwijl het antwoord, de reactie nogal voor de hand ligt. Die ligt namelijk simpelweg in het verleden. Naast de economische vooruitgang door de industrialisering die ons veel welvaart heeft gebracht was er de enorme sociale vooruitgang . Een sociale vooruitgang die we vooral te danken hebben aan de vooruitstrevendheid van de progressieve denkers en krachten.
Het behoeft geen betoog: rechtse mensen hebben in het algemeen een wat kleinere sociale antenne. Het zijn de mensen die we vooral vinden in de private sector van onze samenleving. Linkse mensen daarentegen kennen in het algemeen fijner afgestelde voelsprieten als het om sociale aspecten gaat. We zien deze groep dan ook vooral vertegenwoordigd in de zorg, in het onderwijs en bij allerlei sociale projecten. Ze staan doorgaans ook vooraan als het gaat om protesten tegen onrechtvaardige omstandigheden.
De eerste groep, de rechtse, conservatieve behoudende mensen hebben de neiging onze welvaart en de daarbij verbeterde leefomstandigheden vooral toe te schrijven aan de industrialisatie. Het is maar een deel van het verhaal. Om te beginnen gaan ze volledig voorbij aan de Verlichting, vooral toch geïnitieerd door vooruitstrevende denkers als Voltaire, Spinoza en Immanuel Kant. Ze vergeten bovendien dat diezelfde industrialisatie in het begin van het tijdperk kon floreren dankzij onderdrukking en uitbuiting. Werkdagen van twaalf uur, waaronder ook de zaterdag, kinderarbeid, slechte werkomstandigheden, en zeer schamele beloningen in een vakantie loos tijdperk. Dat was het beeld van de arbeider en zijn gezin, die bovendien hun leven niet zelden doorbrachten in plaggenhutten of ziekmakende vochtige krotten en dat ook nog eens in een door de kerk aangemoedigd groot getal opeengepakt. Opstanden tegen deze mensonwaardige omstandigheden werden destijds hard neergeslagen. Het was Karl Marx die de gewenste sociale veranderingen (lees: verbeteringen) heeft uitgewerkt en wiens visie mede de drijfveer werd voor het opstaan van de arbeidersklasse.
Die situatie van de arbeidersklasse is ten goede gekeerd. Dat is niet vanzelf gekomen en al zeker niet uit de kokers van de conservatieve medemens die nou eenmaal weinig op heeft met vooruitgang, maar die hecht aan ingeslopen verworvenheden, niet in de laatste plaats omdat ze dienstbaar zijn aan zijn (macht)posities. Dom houden was het parool, daarbij gesteund door de kerkelijke- en andere gevestigde instituties. Het was een sterke stroom waar tegenop gezwommen moest worden.
Gedreven door een gedachte aan een eerlijker wereld sprongen er in de afgelopen tientallen decennia herhaaldelijk mensen in die wilde stroom en ze begonnen er inderdaad tegenop te zwemmen. En met succes. De sociaal-maatschappelijke omstandigheden werden geleidelijk aan verbeterd om uiteindelijk te komen waar we nu zijn. Dankzij de zwemmers, de progressieven, de vooruitstrevenden.
De wereld is nog lang niet waar hij zijn moet en als één ding wel duidelijk is dan is het wel dat rechtse politiek nou niet bepaald die vooruitstrevendheid oplevert die ons nog verder moet brengen. Die een eind moet maken aan voedselbanken, het woningtekort, de uitzichtloosheid van starters, de onzekerheid van al die flexbanen, de overwinsten die in de zakken van aandeelhouders verdwijnen, de bonuscultuur, de krankzinnige salarissen voor voetballers en andere sporters, de lijkenpikkerij van de grootgrutterij, de toenemende afstand tussen arm en rijk. Er is nog genoeg te doen, maar wie pakt het op?
Daarom moet links met een blik op het verleden de toekomst tonen. Er is in het verleden door oprechte en sociale linkse politiek veel bereikt. Overtuigender bewijzen dat er van progressieve politiek wat te verwachten valt liggen er niet.
Natuurlijk is het zo dat de mens hecht aan zijn comfortabele positie en dat deze positie mede bepalend is voor zijn opstelling. Maar in tegenstelling tot wat velen denken zijn we niet egoïstisch en zit solidariteit in onze genen. We zijn er niet om anderen in de steek te laten, maar juist om een hand toe te steken. Om met Rutger Bregman te spreken; de meeste mensen deugen. De meeste mensen zijn sociaal.
Deze column van Henk Witte verscheen eerder op Joops Oog.
Reacties (22)
Ik moet gelijk denken aan mijn reeds lang overleden grootvader: actief voor de vakbond diep in de vorige eeuw. Die stond op bijeenkomsten ook altijd zo te oreren :-P
Bij de geemancipeerde arbeider vandaag hoef je daar niet meer mee aan te komen. Die loopt liever achter andere partijen/ de blonde leider aan.
Precies wat ik ook dacht Sikbock.
Gedateerd.
Welke arbeider bedoel je precies, en wat versta jij onder emancipatie, duidelijkheid is bij jouw popijopi taal altijd ver te zoeken.
Hoezo gedateerd? We praten dan weliswaar nu over werknemers i.p.v. arbeiders, maar de werkers in de havens, de bouw, bij de hoogovens, op de raffinaderijen, op de suikerfabrieken, op het land, op de vaart en noem maar op hebben geen boodschap aan welke benaming ook. Hetzelfde geldt voor bijstandsmoeders en al die andere groepen van sociale minima. Zij en de vele kinderen die zonder ontbijt naar school gaan mogen van ons verwachten dat we de strijd aan blijven gaan. Het mag ouderwets klinken, het maakt het niet minder van belang. Laat onze eigen luxe ons beeld van de werkelijkheid niet vertroebelen.
Hoeveel mensen zijn dat nog? De groepen die je opnoemt zijn een minderheid van de Nederlandse bevolking, waarbij juist de klassieke arbeiders nog goed georganiseerd zijn. Tegelijk mis je grote groepen mensen die wel steun nodig hebben, met name met zwakke contracten in de dienstensector.
Met andere woorden, het lijkt me belangrijk om juist niet teveel naar het verleden te kijken, en zonder de balast van het verleden eens kritisch naar het heden te kijken. Wat zijn nu de groepen waar we voor moeten opkomen? Wat hebben die eigenlijk nodig? Hoe groot zijn die groepen? Wat zijn de zorgen en wensen van de meerderheid aan mensen die níet in die groepen vallen?
In veel opzichte is linkse politiek heel succesvol geweest, mensen hebben het massaal beter gekregen in allerlei opzichten, juist ook aan de onderkant van de samenleving. Juist dat succes zorgt ervoor dat links het lastig heeft; de oude doelen zijn immers voor een flink deel behaald.
Links is al decennia de weg kwijt want maakt zich vooral druk over het afschaffen van zwarte piet, de rechten van moslims/ immigranten en genderneutrale toiletten. En dan verbaasd zijn dat de arbeider afhaakt :-P
Rechts populistisch oneliners hier deponeren, wat een meeloper ben je toch sikbock. Zo geëmancipeerd ben je kennelijk niet. En je begint oud te worden, wat is voor jou een arbeider, een 20e eeuws begrip.
Sikbock gooit er inderdaad wat rechts populisme in.
Maar een punt heeft hij wel.
Dicht bij huis valt ook het nodige te benoemen: de voedselbank, de huurstijgingen, de verkoop van huurwoningen, het leerkrachten tekort, het gebrek aan IC-bedden, de verhoging van de pensioenleeftijden, het achterblijven van de pensioenen, de afbraak van rechtsbijstand, de zinloze bijdrage aan de oorlogen in Afghanistan, en elders, het oplossen van de schuldencrisis veroorzaakt door graaikapitalisme (niemand is veroordeeld), de afschaffing van de studiebeurs, aardbevingen in Groningen …..
En: Ja er is veel vooruitgang geboekt, dus vaak wordt de urgentie ook niet gevoeld.
Maar welke linkse partij hield er nu een idealistisch onderbouwd betoog voor dicht bij huis, gebed in het hier en nu?
De klassieke arbeider goed georganiseerd. Wat bedoel je daarmee? Een vaste baan, verder is het steeds meer ieder voor zich. En diegenen met vaste baan worden verwend in vergelijking met de flexwerkers met van alles wat ook weer vroeger is afgedwongen doir de vakbonden. Zoals ontslagbescherming, bijscholing, 13e maand, etc. Dat heeft niets met organisatie op dit moment te maken.
Beste Henk, ik ben op veel groepen die opnoemt ervaringsdeskundige. De laagopgeleide collega’s, met hun minimumloon en wonend in een huurhuis, voelen zich totaal niet vertegenwoordigd door de linkse partijen. Want kosten gaan omhoog, terwijl rechten omlasg gaan. Linkse partijen hebben het veel over bijvoorbeeld de kinderen op Lesbos, maar over voedselbanken hoor je ze te weinig. Tja, dat leeft onder de werknemers van nu.
Het afschaffen van vakbondlidmaatschap, ook door de leden zelf, maar vooral door enorme druk van de ’tegenkrachten’ heeft heel slecht gewerkt. Ik denk dat solidariteit belangrijker is dan vooruitstrevend tegen de stroom inzwemmen.
Neiging schrijft men meestal zo en niet zoals in de column.
Het onderwerp is ook net besproken door Jill Lepore. https://www.newyorker.com/magazine/2021/01/18/whats-wrong-with-the-way-we-work
Nijging, dat viel me ook nog op. Plus de vele spatiefouten zoals “lijken pikkerij”, “vakantie loos”, …
De openingsregel van The Age of Self van Robert Wyatt:
‘They say the working class is dead, we’re all consumers now.’
https://www.youtube.com/watch?v=7RUf6pjAXMk
Dus als ik het goed begrijp (?) is het voor links slim om te zeggen: resultaten uit het verleden zijn een garantie voor de toekomst.
Ik dacht dat je dat juist niet moest zeggen?
Verder wat de rest zegt: concretiseer dat maar … bijvoorbeeld woningtekort … dat is dus bijvoorbeeld bouwen bouwen bouwen, tegen scheefhuren* én lagere bevolkings groei (denk ik) wat weer lijnrecht tegen milieu en tegen immigratie ingaat. Zie daar in een notendop de spagaat van links.
* is anti-scheefhuren een links of rechts standpunt?
Een links standpunt is: geen geld van de woningcorporaties afpakken, zodat ze geld hebben om woningen te bouwen.
En zodat de corporaties geen winst op de woningen hoeven te maken.
Een links standpunt is ook: woningcorporaties moeten voor woonruimte zorgen, en niet zich op de derivatenhandel storten.
anti-scheefhuren is in ieder geval een rechts standpunt: het is een truuk om de aandacht van het echte probleem af te leiden.
Dus jij vindt het vanuit jouw linkse hart prima te verdedigen dat goedverdienende mensen voor een prikkie woonruimte bezet houden terwijl mensen die niet anders kunnen betalen op een wachtlijst staan?
Sociale huur zal altijd goedkoper blijven dan vrije markthuur, anders heb je geen sociale woningbouw nodig. Met andere woorden, ook met minder marktwerking bij woningcoorperaties blijft scheefhuren bestaan en ontkom je er niet aan er wat van te vinden.
(overigens is het nogal makkelijk gezegd, woningen bouwen. De woningcoorperatie wil best, maar linkse partijen willen polders liever leeg laten dan beschikbaar maken voor woningbouw. Dilemma’s, dilemma’s. )
Mijn linkse brein zegt: blijkbaar is er een behoefte aan goedkope woonruimte waar de markt niet in voorziet. Misschien moeten we dan eens kijken of we dat collectief op kunnen lossen. Natuurlijk moet je woningen van mensen met hoge inkomens niet subsidiëren, maar je hoeft ze ook niet in een dure woning te jagen als ze daar geen behoefte aan hebben. Als er organisaties zijn die zonder winstoogmerk in die behoefte willen voorzien zou je dat misschien wel moeten stimuleren, in plaats van het af te remmen. Ook al omdat het nog andere voordelen heeft als mensen goedkoop en dus klein wonen: het neemt minder ruimte in en het scheelt in het energieverbruik, bijvoorbeeld. En je houdt mensen met hogere inkomens in wijken met veel sociale woningbouw, zonder dat je daarvoor een deel van die woningbouw hoeft te slopen om er dure appartementen voor in de plaats te zetten.
‘Goedkoop’ is niet hetzelfde als ‘klein’, laat staan ‘energiezuinig’. Het gaat er juist om dat sociale woningbouw goedkoper is dan dat het waard is. Het is een keuze, maar het kost wel geld. En dat merk je.
Overigens zitten er zeker ook voordelen aan om huishoudens met hogere inkomens in sociale huur te hebben, het komt de stabiliteit ten goede. Ik ben ook niet voor wegpesten van scheefhuurders; het gaat me erom dat het niet aangaat om te doen alsof scheefhuren spontaan verdwijnt als woningcoöperaties ‘geld zouden hebben om woningen te bouwen’.
Zucht. Ik heb niet beweerd dat het hetzelfde is. Maar een correlatie lijkt me zeer aannemelijk.
En wie bepaalt wat het waard is? Zou dat de markt misschien wezen? En was mijn punt niet juist dat er hier een behoefte is waar de markt niet in voorziet?
Bij mijn weten worden woningcorporaties op dit moment eerder gehinderd door gebrek aan geld dan door gebrek aan ruimte.
Niet elke woning heeft een tuin nodig.
Als we een paar banen van Schiphol sluiten kan er ook veel meer gebouwd worden. In die regio is veel vraag naar woonruimte.
Er is zat ruimte. Buiten de randstad.
Maar ja, geen visie bij onze politici hè?
De Nederlandse bevolking groeit nog wel even door, de huishoudens krimpen nog steeds. Die paar landingsbanen slaan echt geen deuk in een pakje boter.
Er is wel degelijk een chronisch gebrek aan ruimte in Nederland voor woningbouw. Daar is wel wat aan te schuiven, maar de doorlooptijd is zodanig dat ook met links beleid er niet ineens een woningoverschot ontstaat waardoor scheefhuren niet meer optreedt. Een linkse bestuurder zal dus nog steeds voor het dilemma staan wat te doen met scheefhuurders in combinatie met lange wachtlijsten voor sociale woningbouw.
Honderdvijftig jaar geleden werkte de meerderheid van de Nederlandse beroepsbevolking op de boerderij. Toen werd het overgrote deel de fabriek in gedreven. Werd je ziek, dan ging je dood. We zijn een paar revoluties in de landbouw, onderwijs en de medicijnen verder, en nu worden we allemaal slim, gelukkig en oud en doet het overgrote deel van ons iets van achter een computer. Zelfs de afgelopen decennia nog, is de output van de landbouw gestegen, terwijl de hoeveelheid landbouwgrond is gedaald, en de hoeveelheid boerderijen zelfs dramatisch is gedaald. En wil je een huis, dan lijmt iemand met een hoogwerker even wat betonnen platen tegen elkaar aan, en de rest is versiering (zodat het lijkt alsof het van bakstenen is gemaakt).
Sowieso was de baas die je sloeg en zo maar ontsloeg een (dankbare Dickensiaanse) mythe (er werd namelijk wel degelijk onderhandeld over arbeidsvoorwaarden in Nederland, ook in het industriele tijdperk, en de laatste hongersnood in dit land is echt heel erg lang geleden), maar zo hij al bestond, die romantische arbeider van toen – nu bestaat hij alleen nog maar indien de werknemers in kwestie Achmed of Pavel heten.