Hoeveel Russen steunen Poetins oorlog?

OPINIE - Vlak voor de aanval van Rusland op Oekraïne, gisteren, publiceerde CNN de resultaten van een opinieonderzoek onder de bevolking van Rusland en Oekraïne over het steeds hoger oplopende conflict. De helft van de Russische respondenten vond begin van deze maand dat hun land Oekraïne met militaire middelen mag dwingen om af te zien van een NATO-lidmaatschap. De helft. Dat is veel te veel natuurlijk, maar zou Poetin daar tevreden mee zijn? Ik betwijfel het. Zijn regime is van het type dat geen enkel afwijkend standpunt kan accepteren. En zeker niet van de helft van de bevolking.

Volgens het CNN onderzoek is een kwart van de ondervraagden tegen militair ingrijpen, een kwart twijfelt. Een deel er van zal dezer dagen nog worden overgehaald naar het regeringsstandpunt door het gebruikelijke mediabombardement dat onderdeel is van elke oorlog. Maar hoe gaat de Russiche bevolking reageren op de lijkenzakken die straks terugkomen uit Oekraïne? Hoe groot blijft de steun voor de oorlogszuchtige kliek van Poetin’s Verenigd Rusland als westerse sancties grote gevolgen blijken te hebben voor grote delen van de bevolking? Rusland is niet langer een normaal land, zei een bondgenoot van de gevangen oppositieleider Navalny gisteren. Poetin is gek geworden, las de NOS-correspondent Iris de Graaf op een van de Youtubekanalen van zijn tegenstanders die nog niet uit de lucht zijn gehaald. In meer dan 52 steden gingen gisteren dappere Russen de straat op. Honderden zijn gearresteerd en hen wachten volgens de autoriteiten zware straffen.

Kan Poetins hubris ooit leiden tot zijn val?

De aard van het regime

Volgens de Britse politicoloog Mary Kandor moet je niet naar die ene man kijken. Zij verklaart het gedrag van Poetin uit de aard van het regime dat hij leidt:

Het gedrag van Rusland heeft in werkelijkheid alles te maken met de aard van het politieke en economische regime en de preoccupatie van Poetin om aan de macht te blijven. Het Russische regime is typerend voor een hedendaags fenomeen dat vriendjeskapitalisme, autoritarisme en etnisch nationalisme vermengt.

Deze mengeling ziet Kaldor in zeer verschillende vormen in Syrië, India, Brazilië, Hongarije en Polen, maar in de kiem ook in de Brexit-koers van het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten van Trump.

Een belangrijk punt van zorg van dergelijke regimes is dat democratieën in het buitenland een voorbeeld kunnen zijn om na te streven, terwijl verdeeldheid, ontwrichting en polarisatie elders een legitimerend binnenlands verhaal helpen ondersteunen. In het geval van Oekraïne, waar de Russische oligarchen nauw verweven zijn met hun Oekraïense tegenhangers, bestaat er grote angst voor de transparantie- en anticorruptiemaatregelen die democratische hervormingen met zich mee kunnen brengen.

Ongetwijfeld was het besluit van de NATO om landen als Georgië en Oekraïne het lidmaatschap te beloven een misrekening, schrijft Kaldor. Maar volgens haar is het open laten van het NATO-lidmaatschap slechts een voorwendsel voor Poetins aggressie. Als het er niet was geweest zou hij wel een ander excuus hebben gevonden. Het achterliggende probleem is dat na de Val van de Muur in Rusland een vorm van ongebreideld kapitalisme is gegroeid dat is uitgelopen op een ‘criminele, kleptocratische autocratie’. Westerse landen en multinationale bedrijven zijn daaraan  niet geheel onschuldig, volgens Kaldor, gezien het feit dat zij de kleptocraten hebben meegevoerd in het neoliberaal beleid dat de afgelopen decennia de internationale politiek en economie heeft gedomineerd. Er werd hen ook binnen de EU weinig in de weg gelegd om zich via Cyprus, Malta, Londense financiële instellingen en belastingparadijs Nederland te verrijken. Deze oorlog gaat ook om hun macht en hun geld. Follow the Money publiceert vandaag een compilatie van artikelen over de relaties tussen Nederland en Rusland met als conclusie dat Nederland ‘zich naïef heeft laten gebruiken door de Russische machthebbers.

Sancties

In het Britse Lagerhuis was deze week een fel debat over de sancties tegen Rusland. Labour afgevaardigde Chris Bryant bekritiseerde de aanpak van premier Boris Johnson. Het ging hem bij lange na niet ver genoeg. Het lijkt volgens hem op slaan met een plumeau. Waarom staat Chelsea-eigenaar Abramovich niet op de lijst, vroeg hij? Die staat er op beweerde Johnson, maar dat bleek niet juist. Johnson weigerde toe te geven dat hij zijn eigen maatregelen niet eens goed kende. De vraag is in hoeverre bij deze maatregelen ook Britse financiële belangen hebben meegewogen. In antwoord op Bryant schreef de voormalige BBC-correspondent in Moskou Angus Roxburgh in The Guardian dat je bij de sancties juist niet moet kijken naar de oligarchen. De politieke elite rond het Kremlin, die moet worden aangepakt, want die oefenen rechtstreeks invloed uit op hun baas, meent Roxburgh.

Sinds de bezetting van De Krim zijn er al sancties. Heleen van der Linden die hier onderzoek naar deed betwijfelt in het FD (€) de effectiviteit: Rusland zit nog altijd op De Krim. Intussen heeft de rijke Rus zijn geld in de Verenigde Arabische Emiraten gestald in plaats van in de EU. En je zou kunnen verwachten dat oligarchen die de slimme paadjes naar belastingparadijzen weten te vinden zich ook weinig hoeven aan te trekken van sancties. Hoogleraar internationaal recht Cedric Ryngaert van de Universiteit Utrecht gelooft ook niet dat de rijke vrienden van Poetin zoveel last zullen hebben van sancties. Hij vreest dat de oligarchen nog rijker kunnen worden dankzij het sanctiebeleid. Zij ruiken kansen doordat de invoer van westerse producten stokt en springen in dat gat.

Het westen staat voor moeilijke keuzes. Wie zal er het meest getroffen worden door sancties? Kun je sancties treffen zonder het eigen bedrijfsleven te treffen? Zonder de Russische bevolking te treffen? Wat is het meest effectief? Welke sancties kunnen het regime echt ondermijnen?